Монгол Улс Барилгын материалын 37 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж, үлдсэн хувийг нь импортоор оруулж ирдэг. Барилгын салбарын хөгжил эрчимжиж, бүтээн байгуулалтын ажлууд нэмэгдэхийн хэрээр үндсэн түүхий эд болох арматурын хэрэглээ ч жил бүр өссөөр  байна. Дотооддоо жилд 85 мянган тонн арматур үйлдвэрлэх хүчин чадалтай 16 үйлдвэр дотоодын зах зээлийн 20 гаруй хувийг ханган үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд, үлдсэн 80 орчим хувийг импортоор хангаж байна.

Cудалгаагаар импортоор оруулж байгаа арматур нь “ковид” цар тахлын үед хил гааль, ачаа тээврийн хүндрэлтэй жилүүд буюу 2019 онд 242,5 мянган тонн, 2020 онд 240 мянган тонн, 2021 онд 262 мянган тонн байсан бол 2022 онд 337 мянган тонн болж өсжээ. 

Үүнд хорио цээрийн дэглэм буурч, барилга бүтээн байгуулалтын ажлууд нэмэгдэж, дэд бүтэц, төмөр бетон эдлэлийн зах зээлийн худалдан авалт өссөн нь нөлөөлжээ. 2022 онд импортолсон арматурын тоо хэмжээг өмнөх жилүүдийн импортын хэмжээтэй харьцуулан харвал:

2016 оны импортын хэмжээнээс 315 хувь буюу 4,1 дахин,

2017 оны импортын хэмжээнээс 129 хувь буюу 2,3 дахин,

2018 оны импортын хэмжээнээс 100 хувь буюу 2 дахин,

2019 оны импортын хэмжээнээс 37 хувь буюу 1,37 дахин,

2020 оны импортын хэмжээнээс  39 хувь буюу 1,4 дахин,

2021 оны импортын хэмжээнээс 28 хувь буюу 1,28 дахин тус тус өссөн үзүүлэлттэй байна.

Импортын арматурын хэмжээг мөнгөн дүнгээр авч үзвэл: 2019 онд 463.3 тэрбум төгрөг, 2020 онд 437.6 тэрбум төгрөг, 2021 онд 666.2 тэрбум төгрөг, 2022 онд 911.5 тэрбум төгрөгийн худалдан авалт хийсэн бөгөөд 2023 оны эхний 7 сарын байдлаар 423.3 тэрбум төгрөгийн худалдан авалт хийгээд байна.   

Арматурын импортын 99 хувийг зөвхөн хоёр хөрш орноос импортлон оруулж ирдэг бөгөөд 2021- 2023 онуудад импортолсон арматурын хэмжээг харьцуулан графикаар харуулав. 

2021 онд 44 хувийг БНХАУ-аас, 55 хувийг ОХУ-аас, 1 хувийг бусад улсаас импортлон авч байсан бол 2022 онд 45 хувийг  БНХАУ, 55 хувийг ОХУ-аас, 2023 оны эхний 7 сарын байдлаар 75 хувийг БНХАУ, 21 хувийг ОХУ-аас тус тус худалдан авсан байна.

2018 онд арматурын импортын 80 хувийг ОХУ-аас худалдан авдаг байсан бол 2023 оны байдлаар 21 хувь болон буурсан нь ОХУ дайны нөхцөл байдалтай байгаатай холбоотой гэж судлаачид үзэж байна. 

Арматур худалдан авсан хэмжээг мөнгөн дүнгээр авч үзвэл 2021 онд ОХУ-аас 118.8 сая долларын худалдан авалт хийсэн бол 2022 онд 150.2 сая доллар, 2023 онд 24.4 сая долларын худалдан авалтууд тус тус хийжээ.  

Харин 2021 онд БНХАУ-аас 70.8 сая доллар, 2022 онд 109.6 сая доллар, 2023 оны эхний 7 сарын байдлаар 96.1 сая долларын худалдан авалт хийсэн байна.

barilga.mn сайтаас эрхлэн гаргадаг барилгын материалын үнэ ханшийн судалгаанаас харахад нэг тонн арматурын үнэ өмнөх жилүүдийн дундаж үнээс буурсан төлөвтэй байгаа бөгөөд өмнөх оны мөн үеийн үнээс 7-11 хувиар бага байна. 

2021, 2022 онд цар тахлаас үүдэлтэй дотоодын үйлдвэрүүд үйл ажиллагаагаа зогсоож, хил, гаалийн хязгаарлалтын улмаас ачаа, тээврийн бөөгнөрөл, хүлээлт бий болсон нь барилгын материалын үнийн өсөлтөд давхар нөлөөлсөн юм. 

Харин олон улсын зах зээл дээр нэг тонн арматурын үнэ өнгөрсөн оноос дунджаар 15 хувиар буурсан бөгөөд өмнөх оны мөн үед нэг тонн арматур 643.64 ам.доллар байсан бол энэ оны наймдугаар сарын байдлаар 560.5 ам.доллар буюу 13 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. 

Мөн Хятад улсын сүүлийн гурван жилийн арматурын үнийн статистик мэдээг харахад 2021 оны ханш огцом өссөн бөгөөд энэ нь сүүлийн найман жил тогтвортой байсан төмрийн хүдрийн үнийн өсөлттэй шууд хамааралтай юм.

Олон улсын зах зээл болон импортлогч улс орнуудын арматурын үнэ  ханш энэ оноос өмнөх онуудтай харьцуулахад буурсан үзүүлэлттэй байгаа хэдий ч цар тахлын өмнөх үеийн үнэ ханшийн түвшинд хүрээгүй байна.

Судалгаанаас харахад Монгол улсын барилгын нийт материалын 63 хувь, арматурын 80 орчим хувь нь импортын үнээс шууд хамааралтай байгаа бөгөөд энэ нь барилгын салбарын бүтээн байгуулалт, орон сууц, барилга байгууламжийн үнийн өсөлтөд шууд нөлөөлдөг.

Харин үнийн уналт, бууралт нь хэрэглэгчдийн худалдан авах үнэ ханшид хэрхэн нөлөөлдөг талаарх судалгааг нарийвчлан гаргах шаардлагатай юм. 

Манай улсын, тэр дундаа нийслэл хотын тулгамдсан асуудлуудын шийдэл болсон гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, дагуул хот, бүс нутгийн хөгжил зэрэг томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг барилга, дэд бүтцийн салбарын хөгжлөөс салган ойлгох боломжгүй. 

Тийм ч учраас барилгын материалын үйлдвэрлэл, ханган нийлүүлэлтийн чанар, хүртээмжид анхаарал хандуулж, хууль эрх зүйн орчны шинэчлэл, норм дүрэм, стандартын хэрэгжилтийг хангуулахад салбарын мэргэжлийн байгууллагууд, төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоог сайжруулан импортын хэт хамааралтай үнээс тогтвортой үнэ, тогтвортой хөгжил рүү  дотоодын нөөц боломжийг үр дүнтэй ашиглан зорих цаг нэгэнт ирсэн.