Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Даваасүрэнгийн ярилцлагаас хүргэж байна.

Улсын төсвийн хөрөнгөөр энэ жил хичнээн сургууль, цэцэрлэг ашиглалтад орж байна. Мөн  хэрэгжиж байгаа томоохон төсөл арга хэмжээнүүдийн талаар мэдээлэл юу байна. УИХ-ын Чуулганы хуралдаанаар он дамжсан барилгууд их байна,  төсөвт өртөг  нэмэгдсээр байна гэдэг шүүмжлэл гарч байна. Энэ тухайд та юу хэлэх вэ ?

Энэ жил Улсын төсвийн 38,5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар 2170 ортой 15 цэцэрлэгийн барилга, улсын төсвийн 54,2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар 4430 суудалтай 10 сургуулийн барилга шинээр барьж ашиглалтад оруулж байна.

Барилга, хот байгуулалтын сайдын багцын хөрөнгөөр Хөшигийн хөндийн шинэ хотын эхний ээлжийн инженерийн дэд бүтцийг барьж байгуулах, аймаг, орон нутгийн инженерийн шугам сүлжээг өргөтгөх, шинэчлэх, Залуус 1 хорооллын инженерийн хангамжийн шугам сүлжээ, барилга байгууламжийг барих, сумдад инженерийн дэд бүтэц барих  зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтын ажлыг хэрэгжүүлж байна.

Он дамжин баригдаж байгаа барилгууд их байна,  төсөвт өртөг нэмэгдэж байна гэдэг нь олон талын шалтгаантай. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээ, барилга байгууламжийг төлөвлөх шатанд захиалагч, төсөвт өртөгт нийцүүлэн зураг төсөл боловсруулах явцад зохиогч, барилга угсралтын ажлын явцад гүйцэтгэгч тус тус алдаа гаргаж байгаатай холбоотой байна. Тодруулбал, барилга байгууламжийг дутуу төлөвлөх, олон жилийн өмнө батлагдсан төсөвт өртгийг хянахгүйгээр төсөвт тусгуулах, хөрөнгийн хүртээмжгүй байдлаас төсөвт өртгийг бага багаар олон жил дамнуулан төсөвт тусгагддагаас үүдэж өртөг нэмэгдэх шалтгаанууд гарч байна. Магадгүй хямдхан бага төсвөөр хийхээр ажил авчаад төсвийг өсгөхгүй бол хийхгүй гээд суучихдаг явдал ч байхыг үгүйсгэхгүй байна.

Тийм учраас 2022 онд Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад уг хуулийн 291.2.2-т “барилга байгууламжийн хувьд Барилгын тухай хуулийн 4.1.30-д заасан зураг төсөл болон сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд хийгдсэн магадлалаар баталгаажсан төсөвтэй байх;” гэж, 29.3.5-д “шинээр эхлэх барилга, байгууламж, хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх хугацаанд тэнцүү хуваарилсан хэмжээнээс багагүй байхаар тооцож, гурван жилд багтаан санхүүжүүлж, дуусгах;”-аар тусгуулсан нь хөрөнгө оруулалтыг үр дүнгүй нэмэгдүүлэх эрсдэлээс хамгаалах нэг хөшүүрэг болж өгсөн гэж бодож байна.

Сангийн яамнаас 2023 оны Төсвийн тухай хуулийг төлөвлөхдөө шинээр хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээг огт тусгаагүй бөгөөд өмнөх онуудад хэрэгжүүлж байгаа төсөл, арга хэмжээнүүдийг аль болох бүрэн дуусгахаар төлөвлөсөн. Түүнээс хойш батлагдсан, бодитой зураг төсвөөр барилгын ажлыг төлөвлөж, хугацаанд нь гүйцэтгэдэг байх зарчмыг хэвшүүлэхийг зорих юм.

Дахин төлөвлөлтийн хүрээнд хаана, хэчнээн айлын орон сууц барих боломжтой байна вэ? Утааны эсрэг гол үр дүнтэй ажил бол гэр хорооллыг орон сууцжуулах гэж ярьдаг шүү дээ?

“Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх, төсөл хэрэгжүүлэх талбайг сонгох үлгэрчилсэн журам”, “Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх төсөлд оролцогчдын хооронд байгуулах гурван талт гэрээний үлгэрчилсэн загвар”, “Ашиглалтын шаардлага хангахгүй нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгыг буулган шинээр барих үйл ажиллагааны  журам”, “Гэр хорооллын газрыг дахин төлөвлөн барилгажуулах үйл ажиллагааны журам”, “Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх үйл ажиллагааны нөхөх олговор олгох журам”, “Гэр хорооллын газрыг дахин зохион байгуулах зорилгоор өмчлөгч, эзэмшигч газраар хувь нийлүүлэх журам”, “Гэр хорооллын газрыг дахин зохион байгуулах үйл ажиллагааны журам”, “Хот төлөвлөлтийн шаардлага хангахгүй барилгажсан хэсгийг дахин төлөвлөн барилгажуулах үйл ажиллагааны журам”, “Нийтийн эдэлбэрийн газрыг дахин төлөвлөн байгуулах үйл ажиллагааны журам” зэрэг дүрэм журмуудыг боловсруулан батлуулж, хэрэгжилтийг хангуулах ажлыг орон нутгийн захиргааны байгууллагуудтай хамтран явуулж байна. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажлыг эрчимжүүлэхийн цаана тулгарч буй гол асуудал бол дэд бүтэц, дулаан, цахилгаан, цэвэр бохирын шугам сүлжээг байгуулсан байх явдал юм.

Энэ хүрээнд, БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр Сүхбаатар дүүргийн 7-р хороолол орчим, Баянзүрх дүүргийн 14-р хороолол орчмын дэд бүтцийн эх үүсвэрийг шийдүүлэн, тус байршлуудад 7000 орчим айлын орон сууц баригдсан нь дахин төлөвлөлтийн бусад байршлын гүйцэтгэлтэй харьцуулахад харьцангуй өндөр байгаа юм. Мөн Азийн хөгжлийн банкны зээлийн хөрөнгөөр Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийн бүтээн байгуулалтыг 2016 оноос эхлүүлж, дэд бүтцийн ажлыг бүрэн дуусгасан. Одоо дараагийн ээлжийн Дамбадаржаа, Дэнжийн 1000  дэд төвүүдийн бүтээн байгуулалтын ажил үргэлжилж байна. Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг яамны захиалгаар “Хот төлөвлөлт, судалгааны институт” ОНӨҮГ-аар гүйцэтгүүлж байна. Энэхүү ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу Улаанбаатар хотын хэт төвлөрөлтэй нэг төвт хотыг олон төвт хот болгох замаар ажлын байр бүхий хэсэгчилсэн инженерийн дэд бүтэцтэй дэд төвүүдэд хуваан хөгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд эдгээр байршлуудад 140 мянга орчим айлын орон сууцыг барина. Захын бүсийн төвлөрсөн дэд бүтэц хүрэх боломжгүй гэр хорооллын 80 мянга орчим өрхийг орлогын түвшинтэй нь уялдуулан бие даасан, сэргээгдэх эрчим хүчний хосолсон шийдэлтэй тохилог сууцтай болгохоор төлөвлөж тусгасан. Түүнчлэн гэр хорооллыг дахин төлөвлөн барилгажуулах ажилд газар чөлөөлөх асуудал их чухал.

Энэ хүрээнд, БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр Сүхбаатар дүүргийн 9-р хорооны  ногоон нуур орчимд баригдаж буй 1008 айлын орон сууцыг газар чөлөөлөх, түр суурьшуулах хэлбэрээр ашиглана. Мөн БНСУ-ын Эксим банкны санхүүжилтээр баригдах Солонго 1, 2 хорооллыг мөн адил гэр гэр хорооллын газрын чөлөөлөх замаар урт хугацаатай түрээсийн орон сууцны хэлбэрээр ашиглахаар төлөвлөж байна. 

Ойрын хугацаанд дахин төлөвлөлтийн хүрээнд хэчнээн орон сууц барихаар төлөвлөж байна вэ?

Улаанбаатар хотын 412 гаруй мянган өрхийн 200 мянган өрх нь гэр хороололд амьдарч байгаа бөгөөд 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлгөөгөөр өрхийн тоо 520 мянгад хүрч, 440 мянган өрх орон сууц, 80 гаруй мянган өрх хэсэгчилсэн болон бие даасан эх үүсвэртэй орон сууцанд амьдарна гэж төлөвлөж байна.  Түүнчлэн 2022-2025 онд 187 блок, 21000 айлын орон сууцыг барихаар төлөвлөж байна.

Гэр хорооллын газрыг дахин төлөвлөн барилгажуулахаар Улаанбаатар хотын 8 дүүрэгт 28 байршилд 85 хэсэгчилсэн талбайн 1631 га газарт 140 мянга гаруй айлын орон сууц, 60ш сургуулийн барилга, 92ш цэцэрлэгийн барилга, 14ш эмнэлэг барихаар төлөвлөсөн.

Одоогийн байдлаар, 9 байршил, 58 хэсэгчилсэн талбайд 44 төсөл хэрэгжүүлэгч үйл ажиллагаагаа явуулж байна.Үүнд: 16,671 айлын орон сууц ашиглалтад орсон.

Цаашид бид Улс, нийслэлийн төсөвт инженерийн шугам сүлжээний зураг төсөв боловруулах ажилд шаардлагатай санхүүжилтийг шийдвэрлэхэд анхаарах хэрэгтэй байна. Мөн ипотекийн зээлийн санхүүжилтийг түгжрэл, нийслэлийн тулгамдсан асуудлыг шийдэх зорилгоор орон нутаг руу түлхүү олгох, түүнчлэн зорилтот хэсэг буюу утааг бууруулах чиглэлд хандуулахыг зорих болно.  

Ипотекийн зээл олгох асуудал цаашид хэрхэн шийдэгдэх вэ?

Энэ оны 8 сарын байдлаар 1899 иргэнд 213.318 тэрбум төрөгийн Ипотекийн зээлийг олгоод байна. Цаашдаа ипотекийн зээл олголтыг хэвийн үргэлжлүүлэх хүрээнд манай яам, Сангийн яам, Төв банкнаас ажлын хэсэг байгуулан ажиллаж байна. Ипотекийн санхүүжилтийг ЗГ шилжүүлж авахдаа төсөвт дарамтгүйгээр Монгол банкинд алдагдал хүлээлгэхгүйгээр үнэт цаас гаргах замаар шийдэх, цаашдаа урт хугацааны хямд эх үүсвэртэй ипотекийн зээлийг хариуцсан Үндэсний орон сууцны санхүүжилтийн корпораци байгуулан ажиллах нь зөв гэж харж байна. Мөн ипотекийн санхүүжилтийн асуудлыг зохицуулсан хууль эрх зүйн баримт бичгийг гарган мөрдөх нь зүйтэй байна. Энэ оны хувьд ипотекийн зээл олголт энэ сараас хэвийн олгогдож эхэлнэ. Түүнчлэн орон нутагт орон сууц худалдан авсан иргэдэд 3 хувийн хүүтэй зээл олгох бодлогын том зорилтоо энэ оноос хэрэгжүүлж ажиллалаа. Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Хот, хөдөөгийн сэргэлт бодлого”-ын хүрээнд 2023 оноос хөдөө, орон нутагт олгох ипотекийн зээлийн хүүгийн хэмжээг 3 хувь болгосон бөгөөд Улаанбаатар хотоос хөдөө, орон нутагт шилжин суурьшиж буй өрхүүд ипотекийн зээлийн сарын төлбөрт 29.7 хувиар бага төлбөр төлөх нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Энэхүү бодлого нь өрхийн бодит орлогыг хадгалах, цаашлаад бүс нутгийн эдийн засгийг дэмжихэд таатай нөлөө үзүүлнэ гэж харж байна.

Зээлийн дийлэнх хувийг Орхон /17.5%/, Дархан-Уул /15.8%/, Дорнод /13.0%/ аймгуудад олгосон байна. Нийт зээлд хамрагдсан 178 зээлдэгчийн 169 нь тухайн орон нутагтаа амьдардаг иргэд, 9 зээлдэгч нь Улаанбаатар хотоос орон нутагт шилжин зээлд хамрагдсан байна.

Мөн Зээлийн батлан даалтын сангийн үйл ажиллагааг өргөжүүлж, ипотекийн зээлийн урьдчилгаа төлбөрийн тодорхой хэсэгт батлан даалт хийх замаар хуримтлалгүй өрхүүдийг 12% урьдчилгаа төлбөр төлөөд ипотекийн хөнгөлөлттэй 3 хувийн зээлд хамргадах боломжийг бий болгоод байна. Урьдчилгаа төлбөрийн батлан даалтад 23 зээлдэгч 343.1 сая төгрөгийн батлан даалтад хамрагдсан байна. Батлан даалтад хамрагдсан 23 зээлдэгчийн 8 нь Худалдаа хөгжлийн банк, 14 нь Төрийн банк, 1 зээлдэгч Капитрон банкнаас хөнгөлөлттэй 3 хувийн зээлд хамрагдсан байна.