Инженерүүд бол улс орныг хөгжилд хөтөлдөг гол хүч билээ. Тийм ч учраас Монголын барилгын салбарын хөгжилтэй салшгүй холбоотой нэгэн эрхмийг түүхт 97 жилийн ойн босгон дээр сэтгүүлийнхээ зочин хоймортоо урилаа. Тэрээр Монголын бүхий л өндөр барилгуудад төслийн удирдагч, зөвлөх, экспертизээр ажиллахын зэрэгцээ МБИХ-г үүсгэн байгуулж, инженерийн мэргэжил дээшлүүлэх системийг дэд бүтцийн хэмжээнд анх удаа авчирч, анх удаа тооцооны LIRA программыг нэвтрүүлэн, барилгын салбарт олон мянган инженерүүдийг бэлтгэн гаргасан гээд түүний салбартаа хийж бүтээсэн бүгдийг тоочиж баршгүй. Монголын барилгын салбарын хөгжлийн түүчээлэгч МУГБ, МБИХ -ны Удирдах зөвлөлийн гишүүн, Зөвлөх инженер, Доктор Э.Ганзоригтой хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна. 

Энэ жил орчин барилгын салбар үүсэж хөгжсөний  97 жилийн ой тохиож байна. Эдгээр он жилүүдийн ихэнх нь тантай холбогддог байх? 

Юуны түрүүнд барилгын салбарын түүхийг бичилцэж, Монгол Улсынхаа хөгжил цэцэглэлтийн төлөө зүтгэж яваа үе үеийн барилгачдадаа Шинэ үеийн барилгын салбар үүсэж хөгжсөний түүхт 97 жилийн ойн мэндийг өргөн дэвшүүлье! 

Миний хувьд 1981 онд их сургуулиа төгсөөд Барилгын зургийн төв институтэд инженерээр ажиллаж эхэлснээс хойш 42 жил өнгөрсөн байна. Барилгын салбарын 60 гаруй жил нь төвлөрсөн эдийн засагтай социализмын үед өнгөрсөн. Тэр үед барилгын салбарын бодлого, гүйцэтгэл, зураг төсөл, хяналт, хөрөнгө оруулалт гэх зэрэг бүх зүйл улсын мэдэлд байсан. 1990 оноос хойш төрийн төвлөрсөн тогтолцоо унаж, хямрал үүссэнтэй холбогдуулан барилгын салбар нэг хэсэгтээ зогсонги байдалд орж, Улсын барилгын зургийн төв институт, яамдын дэргэдэх институтүүд гэх зэрэг байгууллагууд бүгд ажилгүй болж тарсан. 2000 оноос эдийн засаг сэргэсэнтэй холбоотойгоор эрчимтэй хөгжиж эхэллээ. Одоогийн нийт хөрөнгө оруулалт, барилгын хэмжээ, техник технологийг өмнөх үетэй зүйрлэшгүй их болсон байна.

Үндсэндээ хуучин системээр 10 орчим жил ажилласан байна. Ажлын байран дээр гараад 2 жилийн дараагаас ШУТИС, тэр үеийн МУИС-ийн дэргэдэх Политехникийн дээд сургуульд барилгын бүтээцийн тэнхимд багшаар ажиллаж эхэлсэн. 

Барилгын салбартай хэрхэн холбогдож байв?

Би тун санамсаргүй тохиолоор барилгын хүн болсон юм. 1976 онд тэр үеийн МУИС-ийн математикийн ангид элссэн суралцлаа. Ангийн нөхдүүд маань дан аймаг, хотын математикийн аваргууд, онц сурлагатан лаг амьтад байв. Хичээл сургууль тун сонирхолтой байлаа. Ангийнхан маань хичээлдээ маш сайн, бүр багш нарыг гуйж математикийн стандарт бус бодлогууд бодох дугуйлан ажиллуулж байлаа. Бидэнд алдар цуутнууд хичээл заадаг  байсан. Ялангуяа профессор Шагдар багш бүрэн хараагүй хүн байсан атлаа багш хүний агуу чанаруудыг анх насан туршид мартагдахгүйгээр сэтгэл зүрхэнд минь шингээж өгсөн гайхамшигтай хүний нэг байсан юм. 

Бужигнаж давхисаар нэлээд дөрөө олж оюутан болж байсан биднийг 1979 он гарч өвлийн амралтаа амраад ирсэн чинь гайхаж цочирдуулсан зүйл угтдаг юм байна. МАХНамын Төв хороо, Сайд нарын зөвлөлийн хамтарсан тогтоол гэгч гарч МУИС-ийн математикийн 3-р ангийн биднийг ангиар нь барилгын конструктор инженерийн анги болгож тэр үеийн Барилгын инженерийн факельтут (одоо манай сургууль) руу шилжүүлсэн байлаа. Ингэж бид социализмын үеийн “хэлмэгдэл” гэдгийг нэг үзсэн юм. Харин биднээс ингэж “хэлмэгдсэн” талаар гомдол мэдүүлж цагаатгалын албанд хандсан хүн одоогоор алга шив. Бодвол “хэлмэгдэл” нь таалагдсан бололтой.

Тэр үед барилга, бүтээн байгуулалтын ажил эрс өссөнтэй холбогдуулан ийм арга хэмжээг авчээ. Барилгын зураг төслийн ажилд бүтээцийн тооцоо, төслийг сайн хийх үндэсний мэргэжилтнүүд дутагдаж байжээ.. Хичээл маш шахуу тул барилгын инженерийн ангид 3 улирал ордог материалын эсэргүүцэл хичээлийг гэхэд л ганцхан улиралд дуусгаж 2 жилд барилгын конструктор инженерийн бүрэн хөтөлбөрийг амжилттай дуусгасан юм. Ингээд 1981 оны зургаадугаар сарын сүүлийн нэг өдөр Барилгын конструктор инженер гэсэн шинэхэн диплом гардаж баярлаж байсан минь саяхан мэт санагдана.

Ангийнхан маань төгсөөд ерээд он гарахад тэр үеийн зураг төслийн гурван том институтийн техникийн бодлогыг авч явсан юм. Одоо олонх нь зөвлөх инженер болж салбартаа тэргүүлэх байр суурьтай ажиллах болжээ. Бид салбартаа мөрөө тод үлдээсэн, нөгөө “конструкцийн ангийнхан” гэж дуудуулах нэрийг дархалсан юм.

Энэ хугацаанд ямар ямар чиглэлд ажилласан бэ?

Би хэд, хэдэн чиглэлд ажилласан. Конструктор бүтээцийн инженерийнхээ хувьд зураг төсөл хийж, барилга барихад зөвлөгөө өгдөг. Нэлээдгүй барилгын норм дүрэм, стандартуудыг боловсруулсан байна. Барилгын салбарт олон мянган инженерүүд, бакалавр  магистр, доктор зэрэгтэй мэргэжилтнүүд бэлдэлцсэн. Олон өгүүлэл, нэг сэдэвт бүтээл, илтгэл зэрэг эрдэм шинжилгээний ажлуудыг хийж гүйцэтгэсэн. Мэргэжил дээшлүүлэх институтийн захирал байхдаа инженерийн мэргэжил дээшлүүлэх системийг дэд бүтцийн хэмжээнд анх удаа бий болгосон. Мөн Монголын барилгын инженерүүдийн холбоог хөгжүүлж олон улсын нийгэмлэгийн хэмжээнд хүргэх гэж өнөөдрийг хүртэл ажилласан байна.

МБИХ /Монголын барилгын инженерүүдийн холбоо/ - г анх үүсгэн байгуулсан талаараа эргэн дурсвал?

Холбоог үүсгэн байгуулах санаа зорилготой хэсэг инженерүүд 1996 оны нэг сарын эхээр байх тэр үеийн Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн яамны нэг өрөөнд цугларч байсан санагдана. 1997 онд би Олон улсын хамтын ажиллагааны ЖАЙКА байгууллагын шугамаар Япон улсад мэргэжил дээшлүүлж ирээд тэр үеийн Барилгын ажилтны мэргэжил дээшлүүлэх институтийн захирал боллоо. Тэгээд барилгын инженер, архитекторуудын мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцооны талаар гадаадын орнуудын туршлагыг нэлээд судалж, барилгын инженерийн холбоо байгааг мэдэж хамтран ажиллах, улмаар өөд татаж туслах санаатай болов. Өндөр хөгжилтэй гадаад улсуудын туршлагаас харахад мэргэжлийн холбоод, нийгэмлэгүүд салбарын мэргэжилтний мэргэжил дээшлүүлэх талаар түлхүү ажилладаг болохыг мэдсэн юм.

Гишүүд маань цөөхөн, татвараа төлдөг нь бүр цөөхөн. Холбоо хүмүүст муу танигдсан, төрийн байгууллагуудаас дэмжлэг муу, холбоо өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлж ажиллах бололцоо маш муу байлаа. Иймд эхлээд гадагшаа хандъя, гадаадын том холбоодтой харилцаа холбоо тогтоож дэмжлэг авъя гэж бодож өндөр хөгжилтэй гадаад орнуудын ижил төстэй холбоо, нийгэмлэгүүдтэй харилцаж эхэлсэн юм. Холбоог гадаадын холбоо, нийгэмлэгтэй холбох оролдлого маань бүтэж Азийн Зөвлөлийн хуралд гадаадын олон орны холбоодын удирдлагатай уулзаж санаа бодлоо хүргэж цаашдын гадаад хамтын ажиллагааны эхлэлээ тавьж чадсан.

Төр бол босоо тогтолцоотой. Төрийн бус байгууллага, мэргэжлийн холбоод хэвтээ тогтолцоотой. Тогтолцоог ардчилсан болгохын тулд анх энэ ажлыг эхлүүлсэн. Гэвч тэр үед төрийн байгууллагууд ойлгохгүй олон эсэргүүцэл тулгарсан. Заримдаа ахмад барилгачид загнадаг байлаа. “Би чамайг төрөхөөс өмнө энэ салбарт 30 жил ажиллаа. Надад мэргэшсэн зэрэг өг” гэдэг байсан. Уг нь барилгыг чанартай барихын тулд инженерүүдийг мэргэшүүлэх шаардлагатай байхад гавьяа шагнал мэт ойлгодог байв. Миний хувьд чанартай барилгын төлөө энэ тогтолцоог нэвтрүүлэхийг хүсэж, үүнийг төрийн бодлоготой уяж, мэргэшсэн инженертэй байгууллагад зөвшөөрөл олгодог болгох гэж олон жил байлдсаны эцэст энэ тогтолцоо салбарын салшгүй нэг хэсэг болсон байна.  Өнөөдөр МБИХ 20 гаруй улстай хамтарч ажилладаг салбартаа нөлөө бүхий төрийн бус байгууллага болон хөгжсөн гэж хардаг.

Япон улс, 1997 он

Төр болон төрийн бус байгууллагын хамтын ажиллагаа, өнөөгийн тогтолцоог хэрхэн дүгнэдэг вэ?

Одоогийн систем бол ТББ нь ажил горьдож төрийн байгууллагадаа сайн хэлүүлэх гэж дагасан “гөлөг шиг” л явж байна. Улс төрчдийн эрх ашигтай холбоотой гэж хардаг. Салбарын сайд, улс төрчид нь шударга ТББ - аас дөлж өөрийгөө дэмжсэн холбоогоор магтуулаад явдаг. Уг нь Засгийн газрын тогтоолын дагуу тендер зарлаж бүх ТББ - уудаас шалгаруулсан ч тэр нь үнэнч шударга байгаагүй. Аль нь мэргэжлийн холбоо, аль нь мэргэжлийн бус вэ гэдгийг ялгаж мэддэггүй. Уг нь мэргэжлийн холбооддоо ажил өгөөд хяналт тавьдаг болгож олон улсын жишгээр явбал холбоод сайжирч улмаар салбар хөгжих юм.

Социализмын үед улс бүх зүйлээ хариуцаад тогтсон системээр явдаг байсан бол одоо ардчилал, эрх чөлөө ярьж зарим хууль гууль болж байна. Улс орны тогтолцоо нь барилгын салбарт нөлөөлөөд байна уу, эрх зүйн орчин сул байна уу?

Шинэ тогтолцооноос бус эрх мэдэлтэй хүмүүсийн хууль бус үйл ажиллагаанаас өнөөгийн нөхцөл байдал үүсэж байна. Барилгын салбар хурдацтай хөгжихийн зэрэгцээ олон саар зүйлс гарч ирж байгаа. Үүний цаад шалтгаан нь уг систем дэх тогтолцоо, эрх зүйн механизмууд буруутай гэхээсээ илүүтэй эрх мэдлээ буруу ашигласан, төрийн эрх бүхий байгууллагууд хууль журмаа мөрдөхгүй байх, тэдгээрт хариуцлага тооцохгүй байх, зарим хөрөнгө оруулагчид, барилгын авлига өгөх гэх мэт ийм асуудлууд байна. Уг нь олон улсад нээлттэй болсны ачаар барилгын салбарт техник технологи хөгжиж, өндөр хөгжилтэй орнуудын шилдэг шинэ техник технологи нэвтэрч, үндэсний барилгын салбарын чадавх дээшилсэн.

Зөвшөөрөлгүй маш олон барилгууд баригдаж, зарим нь хэдэн жилээр царцаж байсаар эцэстээ баригдаад л дуусдаг. Нурааж байсан түүх байхгүй. Энэ тогтолцоог бууруулах арга замыг хэрхэн харж байна вэ?

Авах ёстой арга хэмжээг авахгүй байгаа учраас хууль дүрмийг гажуудуулахад нөлөө үзүүлдэг. Дархан цаазтай газар аялал жуулчлалын чиглэлээр түр барилга барих зөвшөөрөл аваад орон сууцны хороолол барьж байна. Нэгэнт баригдсан үл хөдлөх хөрөнгийг нурааж чадахгүй үлдээдэг нь дараа дараагийн хүмүүст буруу үлгэр дуурайлал болдог. Энэ зөрчлийг хянадаг төрийн байгууллагууд ажиллахгүй байна. Харин нийгмийн сүлжээгээр  зөвшөөрөлгүй барилга, зөвшөөрөлгүй газар барьсан барилга, барилгын талын алдаатай бодлогуудыг олон нийт л илрүүлдэг болсон юм шиг… Эндээс харахад төр өөрийгөө хянаж чаддаггүй, төрийн хяналтын систем дангаараа үр дүнтэй биш гэдгийг харуулж байна. Өндөр хөгжилтэй орнуудад зөвшөөрөл өгөх, хянах эрх ашгуудыг либералчилж, хэд хэдэн этгээдэд өрсөлдөөний журмаар олгодог, өрсөлдөхийн тулд тэд бие биеэ хянадаг. Харин эдгээр байгууллагуудаа төр нь хянах бодлогыг баримталдаг. Энэ зам руу орсон цагт эрх мэдэл, авлига багасдаг. 

Манай Улсын хувьд төр ганцаараа зөвшөөрөл өгөх, хянахаас гадна буруу шийдвэрээс гарсан хохирлыг төлүүлдэг систем байхгүй. Уг нь үүний цаана даатгалын хүчирхэг систем байх ёстой. Олон улсын хөтөлбөр, төсөл дээр мэргэжлийн хариуцлагын даатгал гэж бий. тухайлбал, зураг төслөө алдаатай зурснаас болж барилга дээр гарах хохирлыг даатгалаас төлдөг гэх мэт. Угсралтын ажлыг гүйцэтгэж байгаа компанид төр нь даатгалтай байхыг шаарддаг. Манайд ийм тогтолцоо байхгүй учраас гаднын хөрөнгө оруулалттай барилгууд аргаа бараад компаниудын өмнөөс даатгал төлдөг тохиолдлууд цөөнгүй бий.  

Монгол улсын гавъяат барилгачин, 2022 он

Таны намтрыг харахад Монголын ихэнх том төслүүд дээр ажиллаж байжээ. Монголдоо хамгийн өндөрт тооцогдох барилгуудад тооцоолол хийхэд ямар байсан бол?

Төрийн хүндэтгэлийн өргөө, Их эзэн Чингэс хааны цогцолбор зэрэг 30-аад барилгын бүтээцийн төслийг удирдаж, зөвлөсөн. Нийт 20-аад барилгын төсөлд зөвлөхөөр ажилласан. Мөн 30 гаруй барилга байгууламжийн бүтээцийн зураг төсөлд экспертиз хийсэн байна.Эдгээр төслүүд дээр олон улсын мэргэжилтнүүдтэй хамтарч ажиллаж, бүтээцийн инженерийнхээ хувьд маш их зүйл сурч, туршлагатай болсон.

Монголд анх удаа тооцооны LIRA программыг оруулж ирж байлаа. Хэдэн залуусаа удирдаад уг программын номыг Орос хэлнээс орчуулсан юм. Мөн ШУТИС-д анхны зураг төслийн автоматжуулалтын хичээлийг зааж, анхны лабораторийг байгуулаад Г.Тулга инженертэй хамт анхны Autocad номыг гаргаж байлаа. 

Өндөр барилгууд дээр олон улсын мэргэжилтнүүдтэй ажилласан болон газар хөдлөлтийн чиглэлээр Японд суралцсан туршлага дээрээ үндэслэн өндөр барилга, газар хөдлөлтийн нормуудыг боловсруулсан байна.

Гадаадын хөрөнгө оруулалттай барилгын төслүүдэд олон улсын норм дүрэм их ашигласан байдаг тул манай мэргэжилтнүүд гадаад хэлний мэдлэгээ нэмэгдүүлж, гаднын зураг төслийг уншиж чаддаг байх шаардлага зайлшгүй тулгарч байна. 

Сүүлийн үед өндөр барилгууд их баригдах болж, хоорондын зай нь их л шахуу харагдах юм. Хүчтэй газар хөдлөлтийн үед бие биесээ дэрлээд уначихмаар… Үүнийг өндөр барилгын нормд хэрхэн тусгасан байдаг вэ? 

Архитектур төлөвлөлтийн норм дээр зай хоорондыг хэмжээг заасан байдаг. Өндөр барилгын нормд нэмэлт шаардлагуудыг тусгасан. Тухайлбал гамшигт холбогдуулан барилгын дотор болон гаднах гол орц, гарц хаахгүй байх, магистрал замаас хэдэн метрийн зайд барихыг заадаг. Энэ нь барилга нурвал аврах ажиллагааг чөлөөтэй явуулахад оршино. Мөн нарны ээвэрлэлтээр зай хоорондыг зохицуулдаг. 

Гэвч манай улсад гарц хааж, мод хяргаж, голын голдрил хааж барилга барьсаар байгааг харж байна. Уг нь тэр болгоныг хуульчилсан байгаа боловч мөрддөггүй. Үүнийг сонгодог жишээ бол өөрсдөө зөвшөөрөл өгчөөд, дараа нь барилгыг нураах шийдвэр гаргаж байна. 

Хот төлөвлөлтийн төлөвлөгөө, газар олголтын төлөвлөгөө алд дэлэм зөрүүтэй байдгаас олон асуудал үүсдэг болов уу. Олон улсад үүнийг яаж шийддэг вэ? 

Хот төлөвлөлтийн бодлого ихэнхдээ хэрэгжилт дээрээ унадаг. Уг нь Хот төлөвлөлт дээрээ тулгуурлан газар олгох ёстой. Олон улсад бол хотоос баталсан хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу дэд бүтцийг нь шийдээд, замыг нь тавиад дараа нь газар олгоно. Олгохдоо тухайн газарт хүрэх замын ачаалал зэрэг хэр хэмжээний дэд бүтэц хүчин чадал шаардлагатайг тооцоолон гаргаж, үүнд тохирсон бүтээн байгуулалт хийх зөвшөөрөл өгдөг. Гэтэл манайд зам, дэд бүтэцдээ ахадсан барилгажилт хийгдэж одоогийн түгжрэл, энэ хотын бухимдал үүсэж байна.

Томоохон хотууд нь хот төлөвлөлтөө гаргахдаа бүсчилж гаргадаг юм. Уг нь манай хотын төлөвлөгөөнд Япончууд тусалж, бүсчлэлийн шаардлагуудыг  тусгаж өгсөн. Барилгын бүрхэц, давхрын талбай ба барилгажилтын талбайн харьцаа гэх мэт. Гэсэн хэрнээ энэ шаардлагаас нь давсан зөвшөөрөл олгоод байна шүү дээ.

Жишээ нь гэр хорооллын дахин төлөвлөлт авч үзье. Нэг хашаанд ихдээ 1-4 айл амьдардаг, 4 машинтай гэж бодоход одоо тэр газар дээр маш олон айлын өндөр барилгууд баригдаж, олон машин бий болно. Түгжрэл төвлөрөл эрс ихэснэ. Тиймээс үүнийг хот төлөвлөлт дээр анхаарч сийрэг барих, ногоон байгууламж хэдэн хувьд  нь барих, сургууль, цэцэрлэг, зам нь хэр өргөн байх гээд тухайн бүсчлэлд бүх тооцоог гаргасны дараа л барилгажилт явах хэрэгтэй. Мөн хуучны жижиг барилгыг нурааж оронд нь өндөр барилга шигүү бариулж төвлөрөл, түгжрэлийг улам гааруулж байгааг зогсоомоор байна.

Газар хөдлөлтөөс болж гашуун түүх амссан олон улс бий. Хэрвээ манай улсад ийм гамшиг болоход мөн л энэ түүхийг амсахаар байгаа болов уу? 

Уг нь эрх зүй, техник технологийн баримт бичиг, норм, дүрэмд газар хөдлөлтийн эсрэг авах арга хэмжээний талаар тусгасан боловч биелэлт нь тааруу. Нөгөө талаас энэ талын ухамсар, туршлага маш муу. Манай улсад хүчтэй газар хөдлөлт болж, олон мянган хүний амь эрсэдсэн гашуун түүх бага учраас үүнийг дагаад нийгмийн ухамсар ч тааруу байна.  Мөн газар хөдлөлтийн аюулын өнөөдрийн үнэлгээ нь доогуур байна уу,  дээгүүр байна уу гэдгийг хэлэх маш хэцүү. Хэрвээ бид дээгүүр үнэлчихсэн бол дэмий их хөрөнгөө зарна гэсэн үг. Харин доогуур үнэлсэн бол ихээхэн хохиролд орж магадгүй. Иймд энэ аюулын үнэлгээг зөв тодорхойлох маш чухал.

Эдийн засаг хямарч зах зээлийн харилцаа тогтворжоогүй 90- ээд оны үед чанаргүй барилгууд маш олноор баригдсан. Мөн хуучин барилгуудаа өөрчилж, доод давхрыг үйлчилгээний зориулалттай болгосон. Сонгодог жишээ гэвэл Энхтайваны өргөн чөлөөний замын хоёр талын бүх барилгуудын ханыг нь нурааж урагш сунган барьж, суурийг нь ил гаргаж ухаж дээрээс нь давхар нэмж барьсан. Энэ мэтчилэн газар хөдлөлтийн аюулыг нэмэгдүүлсэн барилгууд маш их байна. Энэ талын сургалт, сургамжийг бид сургалт болон бусад байдлаар үргэлж түгээдэг. Саяны Туркийн газар хөдлөлтийн сургамжийг бид Туркийн барилгын инженерийн тэнхим гэх мэргэжлийн байгууллагаар нь шийдвэр гаргагчид болон хэрэгжүүлэгчид, инженерүүддээ хүргүүлсэн. Турк улсын газар хөдлөлтийн хохирлын дүгнэлтээс харахад манай улс шиг ингэж өөрчилж барьсан барилгууд маш олноороо нурсан байсан. Эндээс харахад манай улс өндөр хохирол амсахаар харагдаж байгаа.

Газар хөдлөлт дэлхий даяар ижилхэн, хил хязгааргүй. Тиймээс олон улсад болсон газар хөдлөлтийн сургамжийг нийтэд таниулах нь маш чухал байдаг учраас сургамжийг сонсгож таниулах ажлыг их хийж байна. 

Энэ их хохирол, гамшгаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ? 

Эрсдэлийг бууруулахад хийгдэх нэн тэргүүний ажил бол одоо байгаа хот суурин, барилга, дэд бүтэц газар хөдлөлтөд хэр тэсвэртэй байгааг үнэлэх хэрэгтэй. Үнэлсний дагуу тэсвэр муутай хэсгийг хүчитгэж сайжруулах ёстой.

Японы тусламжтайгаар газар хөдлөлтийн эрсдэлийг бууруулах төсөл хэрэгжээд явж байгаа.  Энэ төслийн хүрээнд үнэлгээ хийх дүрэм, аргачлал боловсруулж Улаанбаатар хотын зарим барилгуудад үнэлгээ хийж, тэсвэр муутай барилгууыг хүчитгэх ажлууд хийгдэж эхэлж байна. Хүчитгэлийн зураг төсөл боловсруулах, барилгын ажлыг нь хийхэд тавих шаардлага, аргачлалыг агуулсан норм, дүрэм боловсруулж байна. Үүний дараа сургалт явуулж чадавхийг бий болгоно. 

Туркийн газар хөдлөлтийн дүгнэлтийн талаар илтгэл тавьж байсан. Энэ гамшгаас авах сургамж юу вэ? Туркийн одоогийн нөхцөл байдал ямар байгаа вэ? 

Туркийн эдийн засаг ойрын 10 жилдээ хөгжихөөргүй болсон. Энэ жил тохиолдсон газар хөдлөлт нь анх удаа биш. Өмнө 1999 онд Измитийн газар хөдлөлтөөр 25 мянган хүний амь эрсдэж,  80 мянган барилга нурсан. Мөн 2010 оны газар хөдлөлтөөр багагүй хохирлыг амссан. Энэ их сүйрэл юунаас болов гэдгийг тогтоохын тулд судалгаа хийж үр дүнгээр нь олон улсын эрдэмтэд цуглаж, хурал хийдэг бөгөөд үүнээс асар их туршлага бий болдог. Уг туршлагаа бусад орнуудад түгээж, хэрхэн арга хэмжээ авч сайжруулах, алдаа дутагдлуудаа хэрхэн засах талаар мэдээлэл өгдөг. Энэ утгаараа манай улсад сургамжтай.

Турк улс нь хөгжиж буй орон учраас 1970-1990 оны үед барилгууд ихээр барьсан ба  алдаа нь яг л манай улсад байгаатай ижил байсан. Дээд албан тушаалтнуудаас эхлээд зөвшөөрөл олгох, хяналт тавих, авлига, хууран мэхлэлтээс болж чанаргүй барилгууд ихээр баригдсан. Европын орнуудын жишгээр чөлөөт эдийн засагтай болохын тулд барилгын салбар нь эрчимжиж, барилгажилт огцом нэмэгдсэн бөгөөд хямд аргаар богино хугацаанд орон сууцууд олноор барьж эхэлсэн. Яг л манай 2000-аад оны үе шиг.

Мөн хуучин барилгуудынхаа 1-2 давхрыг үйлчилгээний болгон өөрчилсөн нь маш  их нөлөөлсөн. Түүнчлэн шинээр барьсан барилгууд нь бизнесийн зорилгын хүрээнд 1 болон 2 давхраа үйлчилгээний зориулалтаар барихдаа бусад давхраасаа өндөр, том орон зайтай, дэлгүүр, ресторанууд төлөвлөсөн байсан. Ингэснээр барилгын доод хэсэг нь бусад давхраа бодвол чөргөр, уян болсон гэсэн үг. Тиймээс нэгдүгээр давхар нурахад дэээрээс нь дээд давхрууд дарж унадаг. Эдгээр нөхцөл байдал манай улсад ч яг адилхан байгаа. Сургамж авах зүйл олон бий. 

Сүүлийн үед бүгд доороо үйлчилгээний газар төлөвлөж байгаа. Үүнийг эрсдэлтэй гэж ойлгож болох уу?

Үйлчилгээний зориулалтаар барихдаа зөв тооцож төсөллөсөнний дагуу барьсан бол энэ нь буруу биш. Үүнийг зарим хүмүүс ташаа ойлгож, үйлчилгээний газартай бол газар хөдлөлтөд тэсвэргүй гэсэн ойлголттой болдог. 

Туркийн нэг сургамж бол авлига өгч, хууль зөрчсөн чанаргүй барилгууд ихээр баригдсан явдал. Энэ байдал манай улсад ч ажиглагдаж байгаа. Ямар арга хэмжээ нэн түрүүнд авах шаардлагатай вэ?

Миний бодлоор хяналтын болоод эрх мэдлийн системийг либералчилж бие биенээ хянах, өрсөлдөх нөхцөлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Мөн хуулийн хэрэгжилтийг ил тод болгож, зөв хэрэгжиж байгаа эсэхийг хянаж илрүүлэх ёстой. Хамгийн чухал механизм бол ил тод байх юм. Жишээ нь барилга барих гэж байгаа газрыг ил тодоор зарахаас эхлээд. 

Мөн манай эрх зүйн баримт бичгүүд хуучирсан, хоорондоо авцалддаггүй, дутуу эсвэл давхардсан байдалтай зүйл заалт ихтэй. Эрх зүйн баримт бичиг, хуулийг хэрэгжүүлэх дүрэм журам, тогтоол  шийдвэрүүд алдаа ихтэй, буруу зохицуулсан зүйлстэй. Маш олон шат дараалалтай зөвшөөрлүүдийг авах шаардлага болдог. Тусгай зөвшөөрөл, экспертиз, барилга барих зөвшөөрөл, техникийн нөхцөлүүд, бүртгэл… гээд л хөвөрч өгнө. Зарим зөвшөөрлүүд нь олон улсад ч байдаггүй юм. Энэ бүх зөвшөөрлийн ард хүнд суртал, магадгүй авилгадах боломж байгаа учраас багасгах хэрэгтэй.

Энэ хуулийг барилгын салбарын төлөө өөрчилж, шинэчлэх ёстой хүн хэн  бэ? 

Хуулиар барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хийх ёстой. Барилгын хуулийг өөрчлөх, шинэчлэх асуудал дээр салбарын тэр чиглэлийн мэргэжилтнүүдийг оролцуулсан ажлын хэсгийг томилсон байгаа юм байна. 

Барилгын салбарын тогтолцоо ямар байвал “эрүүл” байх вэ?

Олон улсад бол аливаа салбарын эрх зүйн тогтолцооны эрүүл эсэхийг шалгадаг шалгуур, тавигдах шаардлагууд гэж бий. Тухайн шалгуур үзүүлэлтүүдийн гол зорилго нь хэрэгжихдээ гарч буй дутагдал, доголдлыг илрүүлхэд чиглэсэн байна. Жишээлбэл, Туркийн газар хөдлөлтийн нөхцөл байдлаас харахад энэхүү улсын эрх зүй, техник технологийн удирдлагын тогтолцоо муу байгааг харуулж байна. Иймд эхний ээлжинд эрх зүйн зохицуулалтыг сайжруулах хэрэгтэй байна.

Тиймээс манай улсын хувьд энэ талын гаднын туршлагаас маш сайн суралцах хэрэгтэй. Мөн тогтолцооны баримт бичгийг боловсруулж байгаа УИХ, ЗГ, эрх мэдэлтнүүд мэдлэг чадвартай, эх оронч сэтгэлтэй, зөв шударга байдлаар энэ асуудалд хандах хэрэгтэй байна. Ингэж чадаагүйгээс болж эрх зүйн баримт бичгүүдийг батлахдаа салбарын хөгжилд хэрэгтэй олон заалтуудыг эрх баригчид хасчихдаг. Учир нь эрх баригчдаас олон хүн барилгын салбарт бизнесс хийдэг байх жишээний. Иймд, салбар дахь төрийн төвлөрлийг багасгах, ил тод байдлыг дээд зэргээр мөрдүүлэх, иргэний нийгмийн хэсэг буюу мэргэжлийн холбоодыг хөгжүүлэх, тэдний олон улсын нийгмүүд дэх байр суурийг бэхжүүлэх зэрэгт нэн тэргүүнд анхаармаар байна. Эдгээрийг хэрэгжүүлэх чиглэлд хийх ажил маш их байна.

Та одоо юун дээр төвлөрч ажиллаж байна? 

Одоо 3 норм, 1 төсөл дээр ажиллаж байна. Мөн дээр ярьсанчлан Японы тусламжтайгаар хэрэгжиж байгаа газар хөдлөлтийн эрсдэлийг бууруулах төсөл дээр зөвлөж байгаа. Сүүлд Барилгын тухай хуулийн ажлын хэсэгт орж өөрийн саналаа оруулаад явж байна. Түүнчлэн ном сурах бичиг бичих гээд хийх ажил мундахгүй их байна. 

Өнөөдрийн гаргасан өчүүхэн алдааг ч хожим барилга харуулах болно. Тиймээс залгамж халаа болж буй залуучуудадаа зааж, зөвлөж, өөрийнхөө хэмжээнд өнөөгийн алдаа дутагдлыг ирээдүйд засах замыг нь тавьж өгнө гэж боддог. 

Барилгын салбартаа хөгжлийг түүчээлсээр ирсэн таниар бахархах, талархах сэтгэл төрж байна. Таны цаашдын ажил хөдөлмөрт улам их амжилтыг хүсэн ерөөе! 

Барилга МН сэтгүүлийнхээ хамт олонд ажлын амжилт хүсье!