Зөвлөлт социалист бүгд найрамдах холбоот улсаас Монголд ажиллаж байсан мэргэжилтнүүдийн амьдарч байсан, одоогийн монголчуудын түрээслэн амьдарч буй Баянзүрх дүүргийн 4, 5 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах 1, 7, 11, 12, 13 дугаар байр, Баянгол дүүргийн нэг байр, Дархан хотын хоёр байр гээд нийт найман орон сууц бий.

Эдгээр орон сууцыг Монголын талд шилжүүлэх асуудлаар 2008 онд С.Баяр Ерөнхий сайд байх үедээ Оросын Холбооны Улсын Засгийн газрын тэргүүн В.А.Зубковтай улс төрийн хэлэлцээ хийж, асуудлыг богино хугацаанд шийдвэрлэхээр тохирсон билээ. Түүний дараа буюу 2009 онд хоёр Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, Д.А. Медведев нар хэлэлцээ хийж "Монгол Улс, Оросын Холбооны Улсын хооронд стратегийн түншлэл хөгжүүлэх тухай тунхаглал"-д дээрх найман байрыг Монголын талд шилжүүлэх шийдвэрийг дахин нотолсон аж. Эдгээр шийдвэрүүдтэй холбоотой УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар уг асуудлыг өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сарын 1-ний дотор ОХУ-ын талд тавьж, хэрхэн шийдвэрлэсэн тухайгаа Байнгын хороонд тайлагнахыг Гадаад харилцааны яаманд үүрэг болгож байжээ. Үүнээс хойш хоёр улсын гадаад харилцааны яам хооронд удаа дараа ноот бичиг явуулсан ч үр дүн тодорхойгүй байсаар байна. Эдгээр байрнуудад Монголын гурван мянга гаруй иргэн түрээс төлөн амьдардаг аж.

Тиймээс УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг энэ ажлын явц байдлын талаар мэдээлэл авахыг хүсч Гадаад харилцааны сайд Г.Занданшатарт асуулга тавьсан бөгөөд хариуг нь УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар сонслоо.

Гадаад харилцааны сайд Г.Занданшатарын ирүүлсэн хариуд, Оросын тал Монгол Улсын хууль тогтоомжийн үндсэн дээр хугацаагүй, үнэ төлбөргүй, татвар хураамжгүй эзэмшиж, ашиглахаар олгосон бүх газрыг ОХУ өмчлөх эрхтэйгээр Монгол Улсын бүртгэлийн байгууллагад бүртгүүлэх, дээрх газрын хил хязгаарыг тодорхойлж, газрын байршлын тэмдэглэгээ, кадастрын зураглалын хамт Оросын талд хүлээлгэн гуравдугаар сургуулийн байр, багш нарын орон сууцыг ОХУ-ын өмчлөлд шилжүүлэх гэсэн шаардлагыг сөргүүлэн тавьсан тухай дурджээ.

Түүнчлэн дээр дурдсан найман байрны тавынх нь хүчингүй болгосон үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээг дахин сэргээн олгох, найман байрыг шилжүүлэн өгөх асуудлыг Зөвлөлтийн мэргэжилтний орон сууц барих тухай Засгийн газар хоорондын 1971 оны Протокол, Зөвлөлтийн техникийн төвийг барихад газар олгох болон төв барих нөхцөлийн тухай Засгийн газар хоорондын 1979 оны Хэлэлцээрт нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар шийдвэрлэх гэсэн шаардлагуудыг ч мөн сөргүүлэн тавьсаар байгааг дуулгасан юм. Үүссэн энэ нөхцөл байдлыг Монгол, Оросын Засгийн газар хоорондын комиссын Монголын хэсгийн ахлагч, Тэргүүн шадар сайдад танилцуулсан бөгөөд төрийн дээд түвшинд шийдсэн найман байрыг ямар нэг нөхцөл болзолгүйгээр Монголын талд хүлээлгэн өгсөн тохиолдолд Оросын талын дээр дурдсан саналыг хэлэлцэж болох юм гэсэн шийдвэрийг гарган, Засгийн газар хоорондын 14 дүгээр хуралдааны протоколд тусгасан аж. Гадаад харилцааны сайд Г.Занданшатар асуулгад дээрх байдлаар хариулсны дараа гишүүдийн асуултад ГХ-ны сайдаас гадна Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Сугар хариулт өглөө.

-Д.Ганхуяг: Эдгээр найман байр нь 1971 онд хоёр орны Засгийн газар хоорондын протоколын дагуу ЗСБНХУ-ын зүгээс манай улсад үзүүлж байсан зээл тусламжийн хүрээнд баригдсан байдаг. Энэ зээл, тусламжийн асуудал хэдийгээр шийдэгдсэн ч уг байруудын зориулалтыг нь өөрчлөн 1990-ээд оноос хойш монгол иргэдэд бизнесийн зорилгоор түрээсэлж ирсэн. Эдгээр байрыг түрээсэлж буй иргэд нийтдээ 1.4 сая ам.долларын түрээсийн төлбөр төлж ирсэн байдаг. Ингэхэд тусламжийн байрыг түрээсийн зорилгоор ашиглаж буй улс орон манайхаас өөр байна уу. Олон улсын гэрээ, хэлэлцээрийг зөрчиж байгаа юм биш үү?

-Д.Сугар: Энэ найман байрны асуудал мухардалд орсон гэж хэлж болохоор байгаа. Монголын шүүх эдгээр байрны Оросын талын өмчлөх эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгочихсон байдаг. Тэгэхээр Оросын тал манай талын өмчлөх эрхийг хүчингүй болгочихсон юм чинь бид юугаа шилжүүлэх вэ гээд суучихдаг. Оршин суугчид түрээсийн төлбөр төлөөд явж байгаа гэдэг. Гэвч нэг болон долдугаар байрныхан түрээсийн төлбөрөө төлдөг. Бусад байрнуудын хувьд ихэнх нь төлдөггүй. Байрыг шилжүүлэн авах асуудлыг улс төрийн түвшинд зохицуулахгүй бол түвэгтэй байгаа.

-Д.Дондог: Найман байрнаас гадна энд гуравдугаар сургуулийн асуудал гарч ирж байна. Ингэхэд гуравдугаар сургууль хаанахын өмч юм бэ. Өмчийн маргаан байгаа юм бол тэнд сурч байгаа хүүхдүүд хаана сурч төгсөж байна гэж ойлгох вэ. Энэ сургуулийг өрийн асуудалд багтааж шийдээгүй юм уу. ОХУ-аас бусад улсуудтай өмчийн маргаантай асуудал байгаа юу?

-Д.Сугар: Ер нь Оросын тал гуравдугаар сургуулийг өөрийн өмч гэж үзэж байгаа. Харин бид хүлээн зөвшөөрдөггүй. ОХУ-ын Монголын талд шилжүүлсэн обьектын жагсаалтад гуравдугаар сургууль байдаггүй юм. Энэ асуудал шүүхийн шатанд яваа.

-Г.Занданшатар: ОХУ-ын найман байрнаас өөр маргаантай асуудал байхгүй. ОХУ-тай харилцаа хамтын ажиллагаа амжилттай хөгжиж байгаа. Их өртэй холбоотой томоохон асуудлууд шийдэгдсэн. Тухайн үеийн гэрээ, хэлэлцээрээс болоод найман байртай холбоотой маргаантай зүйл бий. Гэхдээ хоёр орны харилцаанд нөлөөлөхөөр зүйл биш. Оросын талд дахин захидал явуулахаар бэлтгэж байна. Үр дүн гарах байх.

-Р.Раш: 2008 оны дөрөвдүгээр сард Ерөнхий сайд С.Баярыг ОХУ-ын дээд удирдлагатай уулзахад би хамт байсан. С.Баяр сайд энэ байруудын асуудлыг тавихад В.Путин ийм зүйл дээр гацаа үүсгээд байх шаардлагагүй, шууд шийд гэж Гадаад яамныхандаа хэлж байсан. Тэд ч хүлээн зөвшөөрөөд бичээд л байсан. Хоёр талын протокол байгаа. Манайхан ямааны мах халуун дээрээ гэдэг шиг шийдчихдэггүй. Үүнээс болоод удаашраад байдаг юм биш үү.

Холбогдох хүмүүстэйгээ нүүр тулж ажиллавал тээглээд байгаагаас мултрахад амар юм шиг санагдаж байна. Дээд удирдлагын уулзалтын албан ёсны протоколыг барьж ажиллаж болохгүй юу?

-Д.Сугар: Үр дүн багатай ажилласан гэсэн шүүмжлэлийг хүлээн авч байгаа. 2008 оны дөрөвдүгээр сард айлчлал болоод зургадугаар сараас бид ажлаа шууд эхэлсэн. Тэгээд шилжүүлэхээр болоод ажил дундаа орж байтал "Танай талд шилжүүлэх гэтэл танай шүүх манай өмчлөх эрхийг хүчингүй болгосон байна. Бид өмчгүй юм бол яах билээ" гээд гэдийчихсэн.

Ц.Мөнх-Оргил: Манай тал баримт бичгийн бүрдүүлэлт дутуу гээд өмчлөх эрхийн шийдвэрийг хүчингүй болгосон юм байна. Дутуу баримт бичгээ бүрдүүлээд ирвэл хэний өмч болох юм бэ. Оросын хувьд найман байшин жижиг асуудал. Гэхдээ жижиг асуудал гээд бид үл тоомсорлосон байдлаар хандаж бас болохгүй байх. Олон улсын хууль тогтоомжийн дагуу шийдэхгүй бол харилцаанд сэв суулгах, олон жилээр сунжрах юм биш үү. Гуравдугаар сургуулийг булаацалдаад байгаа юм уу. Оросын нэг ч гэсэн өмч байвал буруу юм юу байна аа?

Д.Сугар Шүүх Оросын өмч биш гэж хэлээгүй. Оросууд шинэчилсэн бүртгэл хийлгэхдээ бүрдүүлсэн баримт дутуу гэж үзсэн. Гуравдугаар сургуулийн хувьд хүлээлгэн өгсөн обьектын жагсаалтад техникийн алдаа гарснаас орхигдсон ч байж болох. Гэхдээ манайх биш гэж хэлэхэд хэцүү байна.