Өнгөрөгч 7 дугаар сард Сэлбэ гол эргээ хальж хувь хувьсгалгүй нэгийг бодогдуулж хоёрыг ухааруулав. Сүүлийн 60-аад жилд болоогүй гэх үер хоёр удаа ч болж олон иргэдийг нойргүй хонуулж, эд хөрөнгөөр хохироолоо. Ер нь үер усны аюултай бүс, голын ай сав, үерийн байгууламж орчимд аж төрж буй 2800 гаруй өрх бий ч уг статистик тоонд зөрчил гаргасан барилгууд тооцогдоггүй. 

1966 онд Туул голын их үерийн дараагаас эхлэн хамгаалалтын даланг барьж байгуулах ажил эхэлсэн бөгөөд 1966-1968, 1971-1972 онд Баруун уулын суваг, Сэлбэ голын үерийн хамгаалалтын далан, сувгийг, 1984 онд III, IV хорооллын үерийн сувгийг барьж ашиглалтад оруулжээ. 2023 оны байдлаар гудамж зам талбайн ус зайлуулах шугам сүлжээний урт 203.6 км, ус хүлээн авах үзлэгийн худаг 4100 ширхэг, шүүрт худаг 4181, хөрсний ус зайлуулах шугам сүлжээ 24.5км, борооны болон хөрсний ус татан зайлуулах өргөлтийн насос станц 1 насост худаг, 13 голын үерээс хамгаалах 46,9 км далан, үерийн суваг 117,7 км байна.

ШУТИС-ийн ГУУ-н сургуулийн нэгэн судалгаагаар үерийн хамгаалалтын 130 км урт байгууламжийн насжилт 60 жил болсон тул хуучирч, 78.3 хувьтай болсон байна. Хатуу хучилттай гол замын 70 хувь, нийт төв болон хороолол дундах автозамуудын 87 хувь нь шугам сүлжээгүй, үлдсэн 13-30 хувь нь үерийн байгууламжгүй байна. Хотын үерийн хамгаалалтын далан, суваг, борооны далд суваг, Туул гол, Сэлбэ гол, Улиастайн голыг эргийн хамгаалалтын байгууламжийн 80 орчим хувь нь үндсэн үүргээ гүйцэтгэх боломжгүй болсон. Нийслэлийн хатуу хучилттай нийт замын 90 хувь нь борооны ус зайлуулах шугамгүй байгаа нь хот үндсэндээ үерийн хамгаалалтгүй гэж болохоор байна” гэсэн дүгнэлт хийжээ. Харин нийслэлээс борооны ус зайлуулах гол цуглуулагч шугамуудын 70 орчим хувь нь 1990 оноос өмнө хийсэн, 60 орчим хувьд нь лаг, хагшаас хуримтлагддаг. Тиймээс 1987 оноос хойш ашиглаж байгаа насос станцыг өргөтгөж, автомат удирдлага бүхий насос станцыг шинээр барьж, хөрсний ус зайлуулах шугам сүлжээнээс ус хүлээн авах 280 км цуглуулагч шугам шинээр хийхээр төлөвлөгөөнд тусгагдсаныг мэдэгдсэн. 

Харин Нийслэлийн хот байгуулалт хөгжлийн газрын тодруулахад үерийн усанд автсан 70 барилга, хөрсний ус гарсан 25 барилга байгаа бөгөөд эдгээр барилгаад эрсдэлийн үнэлгээ хийхээр болсон. Мөн Улсын ерөнхий прокурорын газар /УЕПГ/ үерээс хамгаалах далан суваг шуудууг таглаж, барилга барих зөвшөөрөл олгосон эрх бүхий албан тушаалтнуудыг шалгах ажлыг эхлүүлэхээр болж, ажлын хэсэг байгуулсан бол S outlets барилгыг буулгах талаар Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар, "Aqua Garden" хорооллын барилгын зөвшөөрлийг түдгэлзүүлж, ажлыг зогсоохоор болсоныг Барилга, хот байгуулалтын яамнаас олон нийтэд мэдэгдээд байна. 

Геодези, усны барилга байгууламжийн газар Захиргаа, хүний нөөцийн хэлтсийн дарга З.Бямбажав: Үерийн даланг нарийсгаж, огцом эргэлт үүсгэсэн, голын голдрилыг өөрчилсөн зэрэг нь гол нөлөөлөх хүчин зүйл болсон

Үерийн нөхцөл байдал ямар байсан бэ? 

Манай байгууллага “Энхтайваны нүхэн гарц, Соёолжийн нүхэн гарц, Баянмонголын хойд нүхэн гарц” гэх мэт дөрвөн байршлыг хариуцаж ажилласан. Нүхэн гарц нь газрын түвшнөөс доош хийгдсэн  байдаг учраас авто замын хуримтлагдсан усыг нацосоор шахан зайлуулдаг. Хөрсний ус нэмэгдэхээр уг нацос худагт хуримтлагдсан ус ихсэж, ачааллаа даахаа больж шатсан. Иймээс уг байршил дээр давхар нацос тавьж ажилласан. Энэ нүхэн гарцны урд талд Дунд голын дээгүүр хийгдсэн авто замын гүүр бий. Уг гүүр нь стандартын бус Дунд голын даланг сэтэлж хийгдсэн бөгөөд хоёр сэтэрхийг далантай холбож хийгээгүйн улмаас ус алдах магадлалтай байсан. Хэрвээ тэр сэтэрхийгээр ус алдсан бол 1966 онд болсон Дунд гол, Туул гол нийлж үерлэсэн шиг нөхцөл байдал үүсэхээр байлаа. 

Уг нь үерийн далангийн төлөвлөлтийг хичнээн жилийн хугацаанд ямар хэмжээний хур тунадас орсон зэргийг судалж, маш нарийн тооцож хийсэн. Гэтэл манайхан голыг нарийсгаж, огцом өнцөг үүсгэх, урсгалыг боож, голдрилыг алдагдуулан барилга барьсан нь усны урсгалыг сааруулснаас олон асуудал үүслээ. 

Энхтайваны гүүр баригдахад даланг сэтэлж хийгдсэн гүүрийг баригдахад танайхаас хяналт тавиагүй юу? 

Энэ гүүр нь нүхэн гарц хийгдэх үед хамт баригдсан. Гүүр болон гүүрэн байгууламжийг БХБЯ болон Нийслэлийн авто замын хөгжлийн газраас хариуцаж хийлгэдэг. Уг гүүрийн ажлын зургийн шатанд манай байгууллагатай зураг зөвшилцөж, хамтарч ажиллах ёстой. Сүүлийн үед барилгажилт ихээр баригдах явцад иргэн аж ахуй нэгж байгууллагууд дур дураараа манай байгууллагын зөвшөөрөлгүй маш ихээр гүүрэн байгууламжийг барьдаг болсон. Ингэж зөвшөөрөлгүй зоргоороо барилга байшин барих нь ямар хор уршиг дагуулж байгааг өнгөрсөн үерийн дүр зураг ойлгуулсан. 

Сэлбэ эргээ хальсан гол шалтгаан юу байв? 

Улаанбаатарт үер үүсгэх хэмжээний их бороо ороогүй. Сэлбэ голын эх зуслангийн бүсээс орж ирдэг бөгөөд зүүн хойшоо орсон бороо уулын амны ус их хэмжээгээр орж ирсэн. Гэтэл Дунд голын даланг нарийсгаж, огцом эргэлт үүсгэсэн, голдрилыг өөрчилсөн нь зэрэг нь ийм нөхцөл байдал үүсэх гол хүчин зүйл болсон. 

Жишээлбэл, Сэлбэ гол дагуух орон сууцны барилгууд, S outlet - ийн барилга зэрэг нь үерийн даланг нарийсгаж баригдсан. Мөн доошлоод “Эко констракшн” ХХК - ийн ………….. даланг нарийсгаж, үерийн даланд огцом эргэлт үүсгэсэн явдал юм. 

Тэд хэдийгээр голыг нарийсгахдаа үерийн хамгаалалтын даланг барьсан боловч алсуураа эргэж урсдаг голыг огцом 90 градусын эргэлттэй болгосон. Тиймээс үерийн ус чөлөөтэй нэвтрэхгүй эргээ цохиод усны урсгал саарч, далан халих нэг шалтгаан болсон. 

Одоо нэгэнт баригдаад олон иргэд амьдарч байгаа барилгыг нураахгүй нь ойлгомжтой байх. Цаашид ямар арга хэмжээ авах вэ?  

Манай байгууллагаас үер үүсгэсэн хүчин зүйлүүдийн талаар тайлан гаргаж, цаашдаа ямар арга хэмжээ авах, урт хугацаандаа хэрхэн ажиллах  талаар санал хүргүүлж байгаа. Алийг нь нураах зайлшгүй шаардлагатай, аль газрыг хэрхэн чөлөөлж шинээр төлөвлөх ёстой талаар НЗДТГ- т хүргүүлж байгаа. Огцом эргэлт үүсгэн газруудыг аль болох налуу, алсуур урсаж болохоор болгох, заримыг газрыг буулгахаас өөр аргагүй гэж харж байгаа. Сэлбийн дагуух зөрчлүүдийг арилгах хэрэгтэй. Хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүд дураараа гүүр, гарц барьдаг. Манайх хоёрхон хяналтын инженертэй 6 дүүрэгт хүрч ажиллахад маш  хүндрэлтэй төдийгүй зөрчил илрүүлсэн ч шаардах хуудас өгөхөөс өөр эрх зүйн орчин,  мэдэлгүй байна. Нэгэнт баригдсан хүний эд хөрөнгийг эргээд нурааж, буулгах гэхээр мөн л эрх зүйн талаасаа асуудал үүсдэг. 

Стандартын бус баригдсанаас болж лаг шавар даланг цэвэрлэх гэхээр  нэвтрэх боломжгүй болгочихдог. Тэр их лаг шаврыг техникийн тусламжтай гүйцэтгэнэ. Гэтэл доогуур нь техник ч явах боломжгүй барьчихсан байх жишээтэй. Үүнээс болж далан дээр олон орц гарц бий болгох шаардлагатай болгодог. Ингэснээр голын усны түвшин нэмэгдэхэд ус алдах эрсдэл улам өндөр болдог гэсэн үг. 

Харин Туул голын хуьд ямар нэгэн үерийн далан, хамгаалалт байхгүй эрэг нь байгалиараа. Гэтэл River Garden, Time Square, Khan Hills зэрэг барилгууд баригдахдаа Туулын өргөнийг нарийсган шахаж барьсан бөгөөд өөрсдөө хамгаалтын даланг хийсэн. Гэвч энэ далан нь  Khan Hills - ийн баруун булан дээр дууссан байдаг. Гэтэл үерийн түвшин нэмэгдэнгүүт огцом дуусгасан далан буцаж цохиод ус нь орж ирж байгаа юм. Туул гол олон салаатай. Тэр салаан дээр барилга, байшин барихаар байгалиараа усны түвшин нэмэгдэхэд гол урсана шүү дээ. Тиймээс энэ тал дээр Байгаль орчны яамны харьяа  Туул голын сав газрын захиргаа, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Усны газар зэрэг газрууд хяналтаа сайн тавьж, ажиллах хэрэгтэй гэж харж байна. 

Маш олон иргэд хохирлоо. Үүнийг хохирлыг хэрхэн барагдуулах бол? 

Нийслэлийн инженерийн бэлтгэл арга хэмжээний усны барилга байгууламжийн төлөвлөлт, ашиглалт, хамгаалалт, засвар үйлчилгээний журмын 4.6 үерийн хамгаалалтын барилга байгууламжийн хамгаалалтын зурвасыг барилга байгууламж, далан сувгийн гадна ирмэгээс гадагш 10 м, борооны болон хөрсний ус зайлууулах шугамын гадна ирмэгээс гадагш 5м зайтай байхаар тогтоох,

Тус журмын 8.1-т инженерийн бэлтгэл арга хэмжээ, усны барилга байгууламж төлөвлөх, үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

Тус журмын 8.3-т  инженерийн бэлтгэл арга хэмжээ, усны барилга байгууламжийг зориулалтын бусаар ашиглах, хийц бүтээцийг өөрчлөх, хавтан тавих, зам талбай засах, зөвшөөрөлгүй гүүрэн гарц хийх, байгуулалтыг хэсэгчлэн зөөж шилжүүлэх, ус нэвтрүүлэх чадварыг бууруулахыг хориглоно гэж заасан байдаг. 

Гэтэл үүнийг ноцтой зөрчиж байгаа. Миний харж байгаа өнцөг гэвэл хууль бус, барилга барьж болохгүй гэдгийг мэдсээр байж газрын зөвшөөрөл болон барилга барих зөвшөөрлүүдийг олгосон албан тушаалтнууд, мөн эрсдэлийг нь мэдсээр байж барилга барьсан компани, иргэн хариуцлага хүлээж, нөхөн төлбөрийг гаргах хэрэгтэй. Ингэж зөрчиж болдоггүй гэдгийг ойлгуулж, мэдрүүлэхгүй л бол бид илүү их эрсдэл үүрэх болж байна. 

Танайх барилгын улсын комисст ордоггүй. Уг нь үер устай холбоотойгоор зайлшгүй танайхаас хяналт тавих ёстой болов уу? 

Сүүлийн үед хотхон болон дан байшин барилгууд ихээр баригдсаар байна. Эдгээр олон байшин барилгууд дээврийн болон гадаргуугийн усаа зайлуулах шийдлийг хийдэггүй. Дээврийн ус газарт бууж хөрсөнд шингэх боломжгүй байтал гадаргуугийн ус авто машины зогсоол, хүүхдийн тоглоомын талбай төлөвлөсөн байдаг учраас ус их хэмжээгээр тогтдог.

Уг нь  дээврийн болон гадаргуугийн талбайн усыг зайлуулах системийг зайлшгүй төлөвлөх ёстой.  

Гэвч иргэд, аж ахуй нэгж байтугай шийдвэрлэх түвшний албан тушаалтнууд үүнийг тоодоггүй. Гэтэл олон барилгын дээврийн ус бетонон гадаргуу дээр хуримтлагдаж, барилгуудын гарааш усанд автаж байна шүү дээ. 

Тиймээс барилгыг улсын комисс хүлээж авахдаа дээврийн болон гадаргуугийн ус зайлуулах системийг төлөвлөсөн эсэхийг харгалзаж хүлээж авах хэрэгтэй байна. Энэ талаар зохих байгууллагад  саналаа хүргүүлсэн байгаа боловч одоог хүртэл шийдэгдээгүй байна.  

Манай байгууллага ЗДТГ-ын харьяа Захирагчийн ажлын алба, Нийслэлийн авто замын хөгжлийн газартай хамтран ажилладаг. Авто зам дээр орсон борооны ус зайлуулах шугамаар орж зайлахдаа лаг шавар үүсгэдэг. Үүний цэвэрлэгээ болон засвар үйлчилгээг манай байгууллага хариуцдаг учраас ажлын гүйцэтгэлээрээ Нийслэлийн авто замын хөгжлийн газраас санхүүжилтээ авдаг. Мөн үерийн далангийн засвар, шинээр хийх, үерийн усаар орж ирсэн лаг шаврыг цэвэрлэх зэрэг ажлыг НЗДТГ - аас санхүүжүүлдаг. 

ШУТИС - ийн зөвлөх профессор, академич Д.Дашжамц : “Шүүрүүлэх системийг төлөвлөх хэрэгтэй”

Үерээр олон барилгууд усанд автлаа. Энэ нь барилгад хэрхэн нөлөөлөх вэ? 

Барилга барьсан хөрсний онцлог, суурийн шийдлээс хамаарч үерийн усанд өртөх нөлөө нь өөр өөр байна. Үер нь газар доогуур урсдаг учраас хөрсийг сийрэгжүүлэх аюултай. Хэрвээ хөрсний жижиг хэсгүүд буюу тоосорхог хэсгүүд нь усанд урсвал хөрс сийрэг бүтэцтэй болж барилгуудад суулт, хазайлт үүсдэг. Тиймээс үерийн дараа барилгууд дээр хэмжилт хийж, усны хүч хөрсөнд яаж нөлөөлсөн бэ гэдгийг судалж,  төлөв байдлыг нь үнэлэх  шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл геодезийн хэмжилт хийж босоо чиглэлдээ ямар гажилт үүссэн эсэхийг хугацаагаар хэмжих ёстой.  Жишээлбэл, үерийн өмнө болон дараа ямар байгааг хэмжээд хугацааны ялгаа гарсан бол уг хөрсөнд өөрчлөлт орсон гэж үзнэ. Мөн барилгад ямар нэг ан цав хагарал үүссэн эсэхийг тодруулах шаардлагатай.

Гүүр нурж байгаа шалтгаан нь усны урсгалын хүч гүүрний тулгуурын орчмын хөрсөнд нөлөөлснөөр үүсдэг. Үүнээс болж тулгуур нь доошоо суух , хазайлт үүсэж цаашид нурах үндсэн шалтгаан болдог. Тиймээс үертэй холбоотой хамгийн том асуудал хөрсний даацын сулрал , сийрэгжилт явагдсантай холбоотой.. Харин үер богино хугацаанд явагддаг учраас барилгын бүтээцэд хийцэд нөлөөлөх нь харьцангуй бага. 

Зуслангийн бүсэд байшин үерт урсаж байгаа дүр зураг харагдсан. Уг нь барилгыг усан дотор ч барих боломжтой гэдэг шүү дээ? 

Энэ нь байшингийн суурийг нам хийснээс болж ийм нөхцөл үүсдэг бөгөөд хөрсийг ус идээд барилгыг газраас нь хөндийрүүлснээс байшин хөнгөхөн урсаж байгаа юм. Жишээлбэл, гүүрний тулгуурыг 50 жилийн настай гэж тооцвол усны урсгал хэдэн сантеметрт гүүрний ойролцоох хөрсийг урсгах вэ гэдгийг тооцоолж, тэр хөрс урсах нөхцөлөөс доош гүн суулгах ёстой. Нэг метр нүх үүснэ гэж тооцоход түүнээс доош сууриа хийх ёстой гэсэн үг. 

Инженерүүд ямар тооцооллыг хийх ёстой вэ? 

Уг нь барилга байгууламжийн хамгаалалтын зурвасыг барилга байгууламж, далан сувгийн гадна ирмэгээс гадагш 10м, борооны болон хөрсний ус зайлууулах шугамын гадна ирмэгээс гадагш 5м зайтай байхаар тогтоосон байдаг. Гэтэл үүнийг зөрчиж голын усыг нарийсгаж, голдрилыг өөрчилснөөр асуудал үүсэж байна. 

Инженер тооцоолохдоо голын усны хамгийн их багтаамжинд нь тааруулж үерийн далангуудыг чөлөөтэй орон зайд байхаар төлөвлөх ёстой. Хэрвээ голыг нарийсгаад ус их хэмжээгээр хуримтлагдвал эргээ идчихдэг юм. 

Тиймээс гидрологийн тооцоолол хийх буюу гадаргуу дээр бууж буй хур тунадасны хэмжээг тооцоолж, газрын тогтоц рельефээс хамаараад хэчнээн хэмжээний ус бий болохыг бодож гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл хуримтлагдсан бүх ус нэг цэгт төвлөрөхгүй олон чиглэлд урсана. Тиймээс ус зайлуулах сувгууд нь тухайн сувган дээр ноогдох талбайн хэмжээний усыг зайлуулах чадвартай байх ёстой. 

Үерт автсан барилгуудад авч хэрэгжүүлэх эхний ажил юу вэ? 

Үүнийг орон нутгийн засаг захиргааны байгууллага буюу хотод НЗДТГ хариуцах ёстой. Хамгийн түрүүнд усыг зайлуулаад дээр хэлсэнчлэн төлөв байдлыг шинжилгээ хийх хэрэгтэй. Нэгэнт усанд автсан барилгын буурийн хөрсний  даац нь суларч урсамтгай байдалд орж болно. Тиймээс дараагийн удаа дахин усанд автуулахгүй байх арга хэмжээг авах нь чухал. Үүний тулд шүүрүүлийн системийг барих хэрэгтэй. Уг систем нь үерийн ус зайлуулах хоолойны төв системд холбогдсон байх. Ингэснээр ус гадагшлана. 

Урьд нь маш их хэмжээгээр ус тогтож, үерт өртсөн байсан хотхон хорооллыг асуудлыг ийм аргаар шийдвэрлэж байсан. Усанд автдаг орон сууцны барилгын талбайн усыг хэрхэн зайлуулах талаар судалгаа хийж гадаргуугийн ус зайлуулах ил систем төлөвлөж хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Цаашид инженерүүд үер уснаас сэрэмжлэх зорилгоор юун дээр анхаарч ажиллах ёстой вэ? 

Барилгын зураг төсөл зохиохдоо юуны өмнө гадаргуугийн усыг зайлуулах арга хэмжээг төлөвлөж барихдаа хэрэгжүүлэх шаардлагатай. “Барилга байгууламж, бүс газрын геологийн аюултай үзэгдлийн инженерийн хамгаалалт” БД 22-102-18  гэсэн барилгын дүрэм байдаг. Энэ дүрмийг баримтлаад ажиллавал үерээс айгаад байх асуудалгүй болно.

Өмгөөллийн "Барристер кастос" ХХК-ийн байгууллага хариуцсан мэргэжилтэн Г.Энхжин: Хохирсон иргэд хуульчаас зөвлөгөө авч хэнд холбогдуулан, ямар шүүхэд нэхэмжлэл гаргахаа шийдвэрлэх хэрэгтэй.

Сэлбийн дагуу ноцтой зөрчил гаргаж барьсан цөөнгүй барилгууд байна. Эдгээрийг хуулийн хүрээнд хэрхэн шийдвэрлэхээр заасан байдаг вэ? 

Усны тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн 22.2 дахь хэсэгт “Усны сан бүхий газрын эргээс 50 метрээс доошгүй зайд болон гол мөрний татамд онцгой хамгаалалтын бүс тогтооно.” гэж заасан бөгөөд онцгой хамгаалалтын бүсэд барилга байгууламж барихыг хуулиар хориглодог. Мөн газрын тухай хууль тогтоомжид зааснаар усны сан бүхий газрын онцгой хамгаалалтын бүс болон ус хангамжийн эх үүсвэрийн эрүүл ахуйн бүсэд иргэн, хуулийн этгээдэд газар ашиглуулах, эзэмшүүлэхийг хориглох зохицуулалттай. Өөрөөр хэлбэл усны сан бүхий газрын онцгой хамгаалалтын бүсэд газар эзэмших эрх олгосон шийдвэр, тухайн газарт барилгын ажлын тусгай зөвшөөрөл олгосон эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны хууль бус шийдвэрийг хууль бус болохыг тогтоолгох, хүчингүй болгуулахаар захиргааны хэргийн шүүхэд эрх нь зөрчигдсөн хүн, хуулийн этгээд нэхэмжлэл гаргах боломжтой юм.

S outlet барилгын тухайд барих зөвшөөрлөө албан ёсоор авсан, үл хөдлөх хөрөнгийн шаардлагатай бичиг баримт хууль ёсны дагуу бүрэн гүйцэд байсан учир худалдаж авсан гэсэн. Мөн 1 тэрбум төгрөгний хохирол амссан гэдгээ мэдэгдсэн байсан. Хохирлыг барагдуулах ёстой юу, хохироод үлдэх үү? 

Хэрэв тэд хуулийн дагуу авсан гэж үзэж байгаа бол хохиролтой холбоотой асуудлаар тухайн нөхцөл байдлаас хамааран хууль бус шийдвэр гаргасан захиргааны байгууллага, албан тушаалтнаас Иргэний хуулийн 498 дугаар зүйл, Захиргааны ерөнхий хуулийн 100 дугаар зүйлд заасны дагуу хохирлоо барагдуулах эрхтэй. Тухайн хохирол нь үнэхээр захиргааны байгууллагын буруутай үйл ажиллагаанаас  учирсан хохирол мөн эсэхийг шүүхээс хянан шалгаж тогтоосны үндсэн дээр хохирлын асуудлыг хуульд заасны дагуу шийдвэрлэнэ. Өөрөөр хэлбэл, хуульд заасны дагуу хохирлын асуудлаар маргаж, хохирсон нь тогтоогдсон тохиолдолд буруутай этгээдээс хохирлоо гаргуулах боломжтой байна. 

Харин тухайн хуулийн этгээд нь газрын хэмжээгээ хэтрүүлэн барилга барьсан, холбогдох зөвшөөрөл авахдаа хуульд зөрчсөн буюу эрх бүхий албан тушаалтанд авлига өгсөн тохиолдолд тухайн асуудал нь гэмт хэргийн шинжтэй эсэхийг эрүүгийн журмаар шалгаж, хэрэв гэмт хэргийн шинжтэй болох нь шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрээр тогтоогдсон тохиолдолд хохирол шаардах эрхтэй эсэхийг мөн шүүхээс тогтоож, хянан шийдвэрлэх ажиллагаа хуульд заасны дагуу явагдана. 

Үүнтэй адил Aqua Garden хорооллыг нураана гэж Нийслэлээс мэдээлж байгаа. Ийм тохиолдолд нийслэлээс татан буулгаж болох уу? 

Сүүлийн үед нийгмийн сүлжээнд "Aqua garden" буюу "Авлига" хорооллын газар эзэмших, барилга байгууламж барих зөвшөөрлийг шүүхээс өгсөн мэтээр олон нийтэд илт ташаа худал мэдээлэл тархаад байна. Уг мэдээлэлтэй холбогдуулан  Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч Д.Оюунгэрэл шүүхийн шийдвэрийн тоймыг олон  нийтэд хүргэсэн. Үүнийг уншиж танилцвал илүү ойлгомжтой болно. 

Энэ асуудалтай холбоотой илүү дэлгэрэнгүй нийтлэлийг энд дарж уншаарай. 

“Онч шийдэл” ТББ-ын нэхэмжлэлтэй Нийслэлийн Засаг даргын 2022 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрийн А/17 тоот захирамж, Нийслэлийн хот хөгжлийн газрын даргын 2022 оны 03 дугаар сарын 23-ны өдрийн “Эм энд Жи констракшн” ХХК-д орон сууцны зориулалттай барилгын архитектур төлөвлөлтийн даалгавар, Барилгын хөгжлийн төвийн 2022 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн 1076/2022 дугаартай Магадлалын ерөнхий дүгнэлт, БХБЯ-ны 2022 оны 07 дугаар сарын 07-ны 3 блок 24 давхар орон сууцны барилгын ажлын зөвшөөрөл зэргийг тус тус хүчингүй болгуулах шаардлага бүхий захиргааны хэрэг Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд хянан хэлэлцэгдэж байгаа болно.

Энэхүү хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад Нийслэлийн Засаг дарга болон бусад хариуцагчаар оролцож байгаа эрх бүхий захиргааны байгууллагууд “Онч шийдэл” ТББ”-ын нэхэмжлэлийг хүлээн зөвшөөрч, шүүхээр маргаж байгаа шийдвэрүүдийг хүчингүй болгохоор тайлбар өгч, шүүхээс хариуцагчийн зөвшөөрлийг баталсан захирамж гарсан тохиолдолд барилга барьж буй компани газар эзэмших эрхгүй болж, барилгыг цааш үргэлжүүлэн барих боломжгүй болно. Тодруулбал,

Газрын тухай хуулийн 57.3-д “Зохих зөвшөөрөлгүйгээр газар дээр барилга, байгууламж барьсан, эсхүл бусад хэлбэрээр түүнийг дур мэдэн эзэмшсэн бол аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга уг газрыг чөлөөлөх тухай хугацаатай мэдэгдэл өгнө" мөн хуулийн 57.4-д "Мэдэгдэлд заасан хугацаанд газрыг чөлөөлөөгүй бол аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга уг газрыг албадан чөлөөлөх арга хэмжээ авч, холбогдох зардлыг гэм буруутай этгээдээс гаргуулна" гэж заасны дагуу газрыг албадан чөлөөлөх ажиллагааг хийнэ.  

Харин дээрх маргаанаас гадуур Нийслэлийн Засаг дарга нь  2022 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрийн А/17 тоот захирамжаа хүчингүй болгосон тохиолдолд хуульд зааснаар “Эм энд Жи констракшн” ХХК нь Нийслэлийн Засаг даргын шийдвэрийг үндэслэлтэй эсэх буюу захиргааны актыг илт хууль бус болохыг тогтоолгох, хүчингүй болгохоор захиргааны хэргийн шүүхэд хандаж, шаардах эрхээ хэрэгжүүлэх эрхтэй бөгөөд энэ асуудлыг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэх хүртэл хугацаанд барилгыг нураах боломжгүй нөхцөл байдал үүсэх юм. 

Нийслэлийн Засаг дарга нь зохих зөвшөөрөлгүйгээр эзэмшсэн газрыг албадан чөлөөлөх эрх хэмжээтэй учир одоогийн нөхцөл байдлын тухайд хуульд заасны дагуу нийтийн эрх ашгийг хамгаалан, хамгийн зөв арга замаар тухайн асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой байна. 

Маш олон иргэд орон байр, машин тэрэг гэх мэт эд хөрөнгөөрөө хохирлоо. Эдгээр иргэд хохирлоо барагдуулах боломжтой юу? 

Хохирсон иргэд, аж ахуйн нэгжийн хувьд орон сууц, тээврийн хэрэгслээ даатгуулсан тохиолдолд хохирлын үнэлгээ хийлгэж, даатгалын компанидаа нэн даруй хандан нөхөн төлбөр гаргуулах эрхтэй. Харин хохирсон иргэн, хуулийн этгээдэд учирсан хохирлыг төр буюу захиргааны байгууллага, албан тушаалтны хууль бус шийдвэрийн улмаас учирсан хохирол гэж үзэх тохиолдолд шүүхэд нэхэмжлэл гаргах хохирлоо барагдуулах боломжтой. Үүний тулд эхлээд хуульчаас зөвлөгөө авсны үндсэн дээр хэнд холбогдуулан, ямар шүүхэд нэхэмжлэл гаргахаа шийдвэрлэж, эрх хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулах хэрэгтэй.

“Эм энд Жи констракшн” ХХК - ийн гүйцэтгэх захирал А.Амарбаясгалан: Бүх зөвшөөрөл, бичиг баримт хуулийн дагуу, авлигал өгөөгүй гэдгийг тогтоосон 

Aqua Garden хорооллын барилгын барих зөвшөөрлийг хэзээ авсан бэ? Бүх баримт бичиг хууль ёсны дагуу юу? 

2007 оны 7-р сарын 4-ны өдөр 138 дугаар “Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тэргүүлэгчдийн тогтоол”-оор Монгол улсын засгийн газраас 40,000 айлын орон сууцны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Хан-Уул дүүргийн 1-р хороо одоогийн 15-р хорооны нутаг дэвсгэрт 11,8 га газарт “Эм энд Жи констракшн ХХК”-д орон сууцны зориулалтаар олгохыг дэмжсүгэй гээд зөвшөөрөл олгосон. Энэ тогтоолын хүрээнд Хан-Уул дүүргийн засаг даргаас 2008 онд захирамж гарч, газар ашиглах гэрчилгээ гарсан. Цаашлаад дуудлага худалдааны анхны үнэ тухайн 207,680,000 төгрөгийг тушаасан. Өнөөдрийг хүртэл 1 тэрбум 100 сая орчим төгрөгний газар өмчлөх төлбөр төлсөн байна. 

Хүмүүсийн ярьж байгаа шиг усан паркийн зориулалтаар газар авангуутаа орон сууц бариагүй, анхнаасаа орон сууцны зориулалтаар газраа авсан. Харин усан паркийг 2013 онд өөрсдөө санаачлаад хотын А зэрэглэлийн газарт бүхэлд нь орон сууц барьснаас 11,8 га газрынхаа зөвхөн 2,9 га газарт орон сууц барьж,  үлдэгдэл талбайд нь 5 блок усан парк, спорт цогцолборыг барих саналыг компани өөрөө гаргасан юм.  Энэ бүх зөвшөөрөл төрөөс олгогдоод ногоон байгууламж, усан парк, спорт цогцолборын барилгын ажил эхлүүлэх зөвшөөрөл 2020 оны 8-р сарын 5-ны өдөр олгогдож, орон сууцны барилгын ажлаасаа түрүүлээд усан парк, спорт цогцолборын барилгын ажлыг эхлүүлсэн. 

Гэтэл усны тухай хуулийг зөрчсөн голоос 50 м дотогш барьсан,  хоёрдугаарт газраа зарах гэж байна гэх худал цуурхлаар 2020 оны 9-р сард газрын эзэмших эрхийн гэрээг цуцалсан. Шүүхээр хуурамч мэдээлэл тараагдсан, усны тухай хуулийг зөрчөөгүй гэдгийг шүүхээс тогтоосон. 

Харин Aqua garden хорооллыг барих ажлын зөвшөөрлийн 2022 оны 7-р сарын 7-ны өдөр олгогдсон. 

Барилгын ажил нь хэдэн хувьтай явж байна? Хэдэн төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн бэ? 

Усан парк, спорт цогцолборын хувьд 2020 онд барилгын ажлын зөвшөөрөл олгогдоод удалгүй цуцлаад ахиж сунгаж өгөлгүйгээр энэ жилийг бүтэн гацаасан. Усан парк, спорт цогцолборын хувьд өнөөдрийг хүртэл 15 тэрбум төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Нүдэнд харагдахгүй маш олон гэрээ, захиалга, гаднын компаниудаас зөвлөх үйлчилгээ авсан гэх мэт зардлууд гарсан. 

Усан парк, спорт цогцолборын зураг төсөл

Aqua garden хорооллын хувьд 105 тэрбум орчим төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Өнөөдрийн байдлаар барилгын ажил 80%-тай явагдаж байна. Цаашид хэрэглэгдэх бараа материалууд бүгд захиалгаар ирчихсэн, 125 тэрбум төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн гэсэн үг. 

Бид хуультай, ардчилсан оронд амьдарч байна. Хууль тогтоогчид хуулиа гаргаад дараагийн хүмүүс нь дүрэм, журам боловсруулаад тэр хүрээнд нь ажиллаж байхад нураах, зогсоох шийдвэр гарвал хохирлыг хэн хариуцах вэ? Төр хариуцлаа гэж бодоход татвар төлөгч та бидний мөнгөөр хийх гэж үү. 

Хүмүүс авлига хорооллыг буулгах ёстой, нураах ёстой л гээд байна. Танайх тэгвэл цаашдаа яах төлөвлөгөөтэй байна вэ? 

Ардчилсан улсад хүн үгээ хэлж хардах эрхтэй. Гэхдээ худлаа мэдээлэл тарааж, гүтгэж болохгүй. Би 2, 3 удаа бүх баримтаа бариад мэдэгдэл хийлээ. Тэгсэн ч итгэхгүй байна. 

Авлигал хороолол гэж нэр өгсөнд төсөл хэрэгжүүлэгчийн зүгээс эмзэглэж байна. Би 2013 оноос хойш барилгын ажлаа эхлүүлэх зөвшөөрөл авах гэж маш их явсан. Барилгын ажлын зөвшөөрлийн хүсэлтийн хяналтын хуудас, бүх материалыг бүрэн бүрдүүлээд өгсөн учраас Нийслэлийн Хот байгуулалт хөгжлийн газраас зөвшөөрөл олгосон. Ямар нэгэн авлигын асуудал огт байхгүй. Намайг авлигатай тэмцэх газраас шалгаад буруугүй гэдгийг ч тогтоосон.