Энэхүү нийтлэлийн зорилго нь барилга угсралтын ажлын явцад зохиогчийн хяналт хийхэд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” /БНбД 11-04-16/-ийн одоогийн зохицуулалтад буй гурван дутагдлыг, сайжруулах санал дэвшүүлэхэд оршино.

Түүхэн замнал: 

1974-ээс 1988 он хүртэл: Барилга архитектурын комиссын 1974 оны 40 дүгээр тогтоолоор батлагдсан “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх тухай” баримт бичгээр захиалагч, зураг төсөл, барилга угсралтын байгууллагуудын хоорондох харилцаа зохицуулагддаг байжээ. 50 орчим жил өнгөрсөн болоод ч тэр үү энэхүү баримт бичиг Монгол Улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын архивт байхгүй ажээ. Зураг 1-г үзнэ үү.

Зураг 1: Монгол Улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газраас ирүүлсэн тодруулга албан бичиг

1988-аас 1999 он хүртэл: Захиалагч, зураг төсөл, барилга угсралтын байгууллагуудын дунд зохиогчийн хяналтын дүрмийн хэмжээнд шийдэх боломжгүй асуудлууд үүсдэг болж улмаар дээд байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлдэг явдлыг таслан зогсоох зорилгоор урд мөрдөгдөж байсан норм дүрмийг шинэчилсэн байна. 

Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Барилга Хорооны 1988 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм батлах тухай” 105 дугаар тогтоолоор “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” /БНбД.I.06.05-88/-г баталсан байна. Зураг 2-г үзнэ үү. 

Зураг 2: БНМАУ-н Барилга Хорооны 1988 оны 105 дугаар тогтоолын архивын хуулбар хувь

1999-ээс 2015 он хүртэл: Барилгын тухай хууль 1998 оны 8 дугаар сарын 7-ны өдөр батлагдсан, коммунист дэглэмтэй улсаас иргэний ардчилсан нийгэмтэй улс болсон эрх зүйн харилцаанд зохицохгүй байх зэрэг шалтгаанаар урьд мөрдөгдөж байсан норм дүрмийг шинэчлэх шаардлага үүссэн байна.  

Ингээд Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын 1999 оны 7 дугаар сарын 21-ний өдрийн “Барилгын норм ба дүрэм батлах тухай” 196 дугаар тушаалаар “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” /БНбД 11-04-99/-г баталсан байна. 

2015-аас 2016 он хүртэл: Барилгын тухай хууль 2008 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдөр шинэчлэгдсэнтэй холбоотойгоор урьд мөрдөгдөж байсан норм дүрмийг шинэчлэх шаардлага үүсжээ. Улмаар Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2015 оны 10 дугаар сарын 1-ний өдрийн “Барилгын норм ба дүрэм шинэчлэн батлах тушаалын хавсралтад нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” 185 дугаар тушаалаар “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” /БНбД 11-04-15/ нь батлагдсан байна. Барилгын тухай хууль 2016 онд шинэчлэгдэх хүртэл хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байв.

2016 оноос одоог хүртэл: Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” /БНбД 11-04-16/ нь Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2016 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм батлах тухай” 178 дугаар тушаалаар батлагдсан байна. Барилгын тухай хууль 2016 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдөр шинэчлэгдсэнтэй холбоотойгоор өмнө нь хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан барилгын норм ба дүрмийг шинэчилсэн аж.

Нэгдүгээр дутагдал

Барилгын ажилд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэртэй холбоотой дараах дутагдал байна.

1988 онд батлагдсан “Барилгын зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” БНбД.I.06.05-88-д “1.8 Зохиогчийн хяналтыг барилгын захиалагч, зураг, хайгуулын байгууллагын хооронд аж ахуйн гэрээ байгуулах үндсэн дээр хийнэ. Барилга угсралтын ажилтай уялдуулан хяналт гүйцэтгэх хугацаа, үе шатыг гэрээнд нарийвчлан тогтооно.”, “1.9 Угсралтын ажилд саатал гарч болзошгүй тохиолдолд барилгын гүйцэтгэгчийн /саналаар/ дуудсан хугацаанд зохиогчийн хяналтыг зургийн байгууллагаас хийнэ. Энэ тохиолдолд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэхтэй холбогдсон зардлыг захиалагчаас гаргуулах эсвэл өөрөө хариуцан шийдвэрлэнэ.” гэж тус тус заажээ. Үүнээс үзэхэд, зохиогчийн хяналтыг гүйцэтгэх хэлбэрийг гэрээгээр нарийвчлан тогтооно гэх байдлаар зааж норм, дүрэмд тодорхой тусгагддаггүй байж.

1998 онд Барилгын тухай хуультай болсны дараа 1999 онд батлагдсан “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” БНбД 11-04-99-д “1.9 Зохиогчийн хяналтыг барилгын захиалагч, зураг төслийн байгууллагын хооронд аж ахуйн гэрээ байгуулах үндсэн дээр хийнэ (Нэгдүгээр хавсралтын дагуу). Барилга угсралт (засвар)-ын ажлын үе шат, гүйцэтгэх ажлын технологийн онцлогтой уялдуулан хяналт гүйцэтгэх тоо, хугацааг гэрээнд нарийвчлан тусгана. Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэхэд шаардагдах зардлын хэмжээг захиалагч, зураг төсөл зохиогч байгууллага хамтран зайлшгүй гарах бодит зардлыг тооцсоны үндсэн дээр харилцан тохиролцож захиалагчийн хяналтын зардлаас санхүүжүүлнэ.” гэж заажээ. Энэхүү зохицуулалт хийгдсэнээр гэрээнд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх тоог тодорхой тусгах шаардлага нэмэгджээ.

2015 онд батлагдсан “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-15-д “2.2 Зураг төсөл зохиогчийн хяналтыг дараах 3 хэлбэрээр тавина. 

2.2.1 барилгын ажилд байнгын хяналт тавих;

2.2.2 барилгын ажилд хуваарийн дагуу тогтмол хяналт тавих;

2.2.3 барилгын ажлын тодорхой үе шатуудад хяналт тавих.”, 

“2.3 Энэ дүрмийн 2.2-т заасан хяналт тавих хэлбэрийг зураг төсөл зохиогч, барилгын захиалагч, гүйцэтгэгчтэй (цаашид талууд гэх) тохиролцож гэрээгээр зохицуулна.” гэж тус тус заажээ. Энд анх удаа зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх гурван хэлбэрийг тодорхойлж, гэрээнд тусгаж өгөх шаардлага тавигдсан.   

2016 онд Барилгын тухай хууль шинэчлэгдсэний дараа 2016 онд батлагдсан “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-д “3.2 Зохиогчийн хяналтыг барилга байгууламжийн байршил, онцлогоос хамааруулан дараах 3 хэлбэрээр гүйцэтгэнэ.

3.2.1.барилгын ажилд байнгын хяналт тавих;

3.2.2.тогтмол хуваарийн дагуу барилгын ажилд хяналт тавих

3.2.3.барилгын ажлын үе шат бүрд хяналт тавих.”, 

“Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэрийг зураг төсөл зохиогч, захиалагч, барилгын ажил гүйцэтгэгч (цаашид талууд гэх) тохиролцож гэрээгээр зохицуулна.” гэж тус тус заажээ. Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй энэхүү зохицуулалтад байршил, онцлогоос хамааруулан зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэрийг тусгаж өгсөн. Ингэснээр, Улаанбаатар хотод байршилтай зураг төсөл зохиогчийн боловсруулсан зураг төслөөр хөдөө орон нутагт баригдаж буй барилгад зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх ажилд тохирох хэлбэрийг сонгох боломж бүрдсэн.  

“Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-д “6.1 Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгчийн ажлын үнэлгээг хяналт хийх төрлөөс нь хамааруулж захиалагчтай зөвшилцөж тогтооно.”, Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2020 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдрийн “Барилгын төсөв зохиох дүрэм шинэчлэн батлах тухай” 30 дугаар тушаалаар батлагдсан “Барилгын төсөв зохиох дүрэм” БНбД 81-95-12*/2020-д “6.2 6.2. Зохиогчийн хяналтын зардлыг нэгдсэн төсвийн тооцооны 2-7 дугаар бүлгийн дүнгээс 1 хувиар тооцно. Нэгдсэн төсөв зохиогдоогүй нөхцөлд барилга угсралтын ажлын төсөвт өртгийн 1 хувиар тооцно.” гэж тус тус заажээ. 

Гэвч, хөдөө орон нутагт баригдаж буй хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал өндөр боловч төсөвт өртөг харьцангуй бага барилга, байгууламжуудын хувьд нэг талаас тээврийн зардал, байрлах байрны зардал зэрэг нь зохиогчийн хяналтын зардлыг нэмэгдүүлж, нөгөө талаас харьцангуй бага төсөвт өртөгтэй байдаг тул зохиогчийн хяналтын зардалд төсөвлөгдсөн санхүүжилт нь хүрэлцдэггүй байх хүндрэлүүд үүсдэг тул зохиогчийн хяналтыг гүйцэтгэх хэлбэр нь ихэнхдээ “барилгын ажлын үе шат бүрд хяналт тавих” болж хувирч байна. Зураг 3-г үзнэ үү. Улмаар тухайн барилга, байгууламжийн онцлог гэдгийг дараах байдлаар илүү нарийвчилж, барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилал; барилга, байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал; төсөвт өртгийн хэмжээ зэргээс хамааруулан зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэрийг тодорхой заадаг болох шаардлага үүссэн.

Зураг 3: Хөдөө орон нутагт баригдаж буй барилга, байгууламжид зохиогчийн хяналтын төсөв хүрэлцэхгүйгээс барилгын ажилд чанарын үл тохирол үүсэж байна.

Хоёрдугаар дутагдал

Барилгын ажилд зохиогчийн хяналтын гүйцэтгэгчийн бүрэлдэхүүнтэй холбоотой дараах дутагдал байна.

1988 онд батлагдсан “Барилгын зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” БНбД.I.06.05-88-д “1.4 Зохиогчийн хяналтыг зураг төсөл, хайгуулын ажил гүйцэтгэх байгууллагаас томилсон төлөөлөгч /цаашид зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч гэнэ/ хийж, хяналт гүйцэтгэгчийн хувийн тэмдэг хэрэглэнэ.”, “1.5 Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгчийг зураг төсөл боловсруулах аж ахуйн гэрээ байгуулах үед томилон тухайн объектын зургийн ерөнхий инженер /ЗЕИ/, зургийн ерөнхий архитектур /ЗЕА/-аар ажиллуулна.” гэж тус тус заасан байна. Өөрөөр хэлбэл, барилга, байгууламжийн зохиогчийн хяналтыг зургийн ерөнхий инженер/архитектор ганцаарчлан гүйцэтгэдэг зохицуулалттай байжээ.

1998 онд Барилгын тухай хуультай болсны дараа 1999 онд батлагдсан “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” БНбД 11-04-99-д “1.5 Зохиогчийн хяналтыг тухайн барилга, байгууламжийн зураг төслийг боловсруулсан байгууллага аж ахуйн нэгжийг төлөөлсөн зохиогчид нь (цаашид “зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч” гэх) хийнэ.” гэж заажээ. Үүнээс үзэхэд, барилга, байгууламжийн зохиогчийн хяналтыг багаар буюу архитектор, барилга бүтээцийн инженер, инженерийн хангамжийн шугам сүлжээний инженерүүдийн бүрэлдэхүүнээр хийдэг болжээ.

Харин 2015 онд батлагдсан “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-15-д “2.7 Зураг төсөл зохиогчийн хяналтыг багаар болон ганцаарчлан тавьж болно.”, “2.8 Зураг төслийн байгууллага зохиогчийн хяналт хэрэгжүүлэх багийг гурваас доошгүй гишүүнтэй, багийн ахлагчаар барилгын зураг төсөл боловсруулах чиглэлээр арваас доошгүй жил ажиллаж мэргэшсэн гишүүнийг томилно.” гэсэн нь өмнөх дүрмүүдийн үзэл баримтлалуудыг нийлүүлж, илүү уян хатан зохицуулалтыг тусгасан байна.

2016 онд Барилгын тухай хууль шинэчлэгдсэний дараа 2016 онд батлагдсан “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-д “3.7 Зохиогчийн хяналтыг гүйцэтгэхдээ баг бүрдүүлж, ахлагчийг томилно. Багийн ахлагч барилгын зураг төсөл, барилгын ажлын чиглэлээр 10-аас доошгүй жил ажилласан, мэргэшсэн байна.” гэж заасан энэхүү зохицуулалт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна. 

Өмнө нь мөрдөгдөж байсан болон одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй норм, дүрмээс үзэхэд барилгын ажилд зохиогчийн хяналтын хяналт гүйцэтгэх бүрэлдэхүүнийг ганцаарчилсан, багаар, ганцаарчилсан болон багаар зэрэг зохицуулалт хийгдэж байгаад өдгөө багаар хийх зохицуулалтаар нь мөрдөж байна.

Гэвч одоогийн энэхүү зохицуулалтад дараах гурван дутагдал байна. 

•    Зөвлөх эсхүл Тэргүүлэх зэрэгтэй хүн багийн ахлагч байх боломжгүй ч юм шиг боломжтой ч юм шиг. Учир нь “...мэргэшсэн байна.” гээд хатуу заачихсан. Харин “...мэргэшсэн эсхүл зөвлөх (тэргүүлэх) зэрэгтэй байна.” гэж заах нь зүйтэй.

•    Багийн бүрэлдэхүүний талаар тодорхой шаардлага тусгаагүй. Хоёр хүнтэй ч баг байж болно. Хорин хүнтэй ч баг байж болох. “Зохиогчийн хяналтын баг нь тухайн барилга, байгууламжийн зураг төслийн иж бүрдэл ажлын зураг, төсөв зэрэгт үнэлэлт, дүгнэлт хийн тодруулга өгч, шаардлагатай засвар өөрчлөлтийг хийх чадамжтай мэргэжилтнүүд бүхий бүрэлдэхүүн байх ёстой.” гэж заах нь зүйтэй. 

•    Барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилал; барилга, байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал; төсөвт өртгийн хэмжээ зэргээс хамааруулан зохиогчийн хяналтын бүрэлдэхүүнийг тодорхой заадаг болох ёстой. Тухайлбал:

Зохиогчийн хяналтын бүрэлдэхүүн нь дараах бүтэцтэй байна.

•    Зохиогчийн хяналтын баг

•    Зургийн ерөнхий инженер/архитектор

I болон II дутагдлыг сайжруулах санал

Барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилал (1); барилга, байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал (2); төсөвт өртгийн хэмжээ (3) зэргээс хамааруулан зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэр болон зохиогчийн хяналтын бүрэлдэхүүнийг тодорхой заадаг болох ёстой.

Зохиогчийн хяналтын баг нь архитектор, барилга бүтээцийн инженер, төсөвчин, инженерийн хангамжийн шугам сүлжээний инженерүүдээс бүрдэнэ. Өөрөөр хэлбэл, тухайн барилга, байгууламжийн зураг төслийн иж бүрдэл ажлын зураг, төсөв зэрэгт үнэлэлт, дүгнэлт хийн тодруулга өгч, шаардлагатай засвар өөрчлөлтийг хийх чадамжтай мэргэжилтнүүд бүхий бүрэлдэхүүн байх ёстой. 

Зургийн ерөнхий инженер/архитекторын зорилго, үүрэг, эрх, хариуцлага зэргийн тухайд “Зургийн ерөнхий инженер /Ерөнхий архитектор/-ийн дүрэм” БНбД 11-06-03-н дагуу байх бөгөөд барилгын ажилд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх тухайд дараах нэмэлт зохицуулалт хийгдэх шаардлагатай. 

Улмаар одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй норм, дүрэмд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэр болон бүрэлдэхүүнд тавигдах шаардлагыг дараах байдлаар тусгаж өгөх нь зүйтэй юм.

Хүснэгт 1. Барилга, байгууламжийн төвөгшлөөс зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэр болон бүрэлдэхүүнд тавигдах шаардлага

Тайлбар: Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2021 оны 9 дүгээр сарын 28-ны өдрийн “Журам шинэчлэн батлах тухай” 211 дүгээр тушаалаар батлагдсан "Барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилалд хамаарах зориулалт, хүчин чадлыг тогтоох журам"-ын нэгдүгээр хавсралт “Барилга байгууламжийн төвөгшлийн ангилалд хамаарах барилга байгууламжийн зориулалт, хүчин чадал” болон “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-н 3.2 заалт зэрэгт үндэслэн тогтоосон.

Хүснэгт 2. Барилга, байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлийн ангиллаас зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэр болон бүрэлдэхүүнд тавигдах шаардлага

Тайлбар: “Барилгын бүтээц ба буурийн найдваршил Ерөнхий шаардлага” БНбД 20-01-11-н 9.1 заалт болон “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-н 3.2 заалт зэрэгт үндэслэн тогтоосон.

Хүснэгт 3. Барилга, байгууламжийн төсөвт өртгийн хэмжээнээс зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэр болон бүрэлдэхүүнд тавигдах шаардлага

Тайлбар: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Улсын Барилгын Хорооны 1988 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм батлах тухай” 105 дугаар тогтоолоор “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” /БНбД.I.06.05-88/-н 1.1 заалтад үндэслэн тогтоосон. 

Зураг 4-г үзнэ үү. 2023 оны 1 дүгээр сарын 31-ний өдөр Монгол банкнаас ирүүлсэн Б-11/84 дугаар тодруулга албан бичгийн дагуу хэрэглээний үнийн улсын индексээр бол 1988 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн 1 сая төгрөг одоогийн 659 сая төгрөгтэй дүйцнэ. 1988 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн АНУ долларын ханшаар (1 АНУ доллар = 2.89 төгрөг) бол 1 сая төгрөг 346,021 америк доллартай дүйцэж байж. Өдгөө бол 346,021 америк доллар (1 АНУ доллар = 3,440.25 төгрөг) 1,190,398,745 төгрөгтэй дүйцнэ. Өөрөөр хэлбэл, 1988 оны 1 сая төгрөг инфляцаар тооцвол одоогийн 659 сая төгрөг, АНУ долларын ханшаар тооцвол одоогийн 1.2 тэрбум орчим төгрөгтэй тус тус дүйх юм. Зураг 5, 6-г үзнэ үү.

Барилгын ажилд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэрийн дээрх гурван шаардлага нь өөр хоорондоо зөрчилдсөн тохиолдолд аль өндөр шаардлагатайг нь мөрдөнө.

Зураг 4: “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” /БНбД.I.06.05-88/-н архивын хуулбар хувь

Зураг 5: Монгол банкнаас Америк долларын 1988 оны 12 дугаар сарын ханшийг тооцон ирүүлсэн тодруулга албан бичиг

Зураг 6: Монгол банкнаас 1988 оны 1 сая төгрөгийн өнөөгийн ханшийг тооцон ирүүлсэн тодруулга  

Гуравдугаар дутагдал 

Өдгөө Монгол Улсад гадаад улсын Засгийн газар, төрийн бус байгууллага, олон улсын төрөл бүрийн байгууллагын санхүүжилттэй (шууд хөрөнгө оруулалт, хөнгөлттэй зээл, буцалтгүй тусламж, техникийн туслалцаа гэх мэт) хэрэгжиж буй барилга, байгууламжийн угсралтын ажлын төслүүдэд техникийн асуулга, мэдээллийн хүсэлт гэх баримт бичгүүдийг өргөн ашиглаж байна. Ингэхдээ, ихэвчлэн барилга угсралтын ажлыг эхлүүлэхээс өмнөх үед барилга угсралтын ажилд шаардлагатай бараа, материал, тоног төхөөрөмж, тоноглол зэргийн худалдан авалтыг гүйцэтгэх үед шаардагдах мэдээллийг зураг төсөл зохиогчоос тодруулан авах зорилгоор мэдээллийн хүсэлтийг ашиглаж байна. Харин техникийн асуулгыг барилга угсралтын ажлын үед ажлын зургийн тодорхой шийдлүүдийг барилга угсралтын ажлын үйл явцтай уялдуулан өөрчлөхөд зураг төсөл зохиогчтой зөвшилцөх зорилгоор түгээмэл ашиглаж байна.

Урьд 1974, 1988, 1999 онд тус тус батлагдан, мөрдөгдөж байсан барилгын ажилд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх норм, дүрмүүдэд гүйцэтгэгч, захиалагч нараас ирүүлсэн тодруулга, нэмэлт мэдээлэл авах хүсэлт гэх зүйл байхгүй байна.  

Харин 2015 онд батлагдсан “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-15-д “2.5 Барилгын ажил гүйцэтгэгч барилгын ажлын явцад зураг төсөлтэй холбоотой тодруулга, нэмэлт мэдээлэл авахдаа зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгчид тодруулга хуудсаар хүсэлт гаргана. Зураг төсөл зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч бичгээр хариуг өгч, хувийг зохиогчийн хяналтын тэмдэглэлд хавсаргана.”, “4.2.8 зураг төсөл зохиогчийн хяналтын явцад захиалагч ба гүйцэтгэгчээс тодруулсан асуудалд явуулсан хариуг бүртгэлийн тухай хавсралт 1-ийн хүснэгт 8-т заасны дагуу тэмдэглэх;”, Хавсралт №1-ийн Хүснэгт 8-н тайлбарт “Холбогдох ТХХ (тодруулга хүсэх хуудас) ба ЗЗХ (зохиогчийн зөвлөмжийн хуудас) энэхүү зохиогчийн хяналтын тэмдэглэлд хавсрагдана.” гэж тус тус заажээ. Үүнээс үзэхэд гүйцэтгэгч байгууллагаас заавал албан бичиг боловсруулан илгээх бус харин тодруулгын хуудас (ТХХ-тодруулга хүсэх хуудас) гэх тодорхой баримт бичгээр албан харилцааг зохицуулах боломжтойгоор тусгасан байна.

2016 онд Барилгын тухай хууль шинэчлэгдсэний дараа 2016 онд батлагдсан “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-д “3.5 Барилгын ажил гүйцэтгэгч барилгын ажлын явцад зураг төсөлтэй холбоотой тодруулга, нэмэлт мэдээлэл авахдаа зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгчид бичгээр хүсэлт гаргана. Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч бичгээр хариуг өгч, хувийг зохиогчийн хяналтын тэмдэглэлд хавсаргана.”, “5.2.8 Зохиогчийн хяналтын явцад захиалагч, барилгын ажил гүйцэтгэгчээс тодруулсан асуудлыг шийдвэрлэсэн бичиг баримтын бүртгэлийн Хавсралт №1-ийн Хүснэгт 8-ийн дагуу тэмдэглэнэ;”, Хавсралт №1-ийн Хүснэгт 8-н тайлбарт “Холбогдох ТХХ (тодруулга хүсэх хуудас) ба ЗЗХ (зохиогчийн зөвлөмжийн хуудас) энэхүү зохиогчийн хяналтын тэмдэглэлд хавсрагдана.” гэж тус тус заажээ. Харин энд өмнөх норм, дүрэмд байсан тодруулга хуудсаар хүсэлт гаргах гэснийг бичгээр гэж өөрчилснөөр талуудын хооронд ашиглагдаж байсан баримт бичгийн загварыг илүү тодорхойгүй болгожээ.

Улмаар дээрх заалтуудаас үзэхэд ТХХ (тодруулга хүсэх хуудас), ЗЗХ (зохиогчийн зөвлөмжийн хуудас) зэрэг нь тогтсон маягтгүй, аль тохиолдолд, аль талуудын хооронд, хэрхэн хэрэглэх нь тодорхойгүй байна.

Гүйцэтгэгч зураг төсөлтэй холбоотой тодруулга, нэмэлт мэдээлэл авахдаа зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч, захиалагч нарт  бичгээр хүсэлт гаргахдаа ашигладаг баримт бичгүүдийн загварыг тодорхой болгох; аль тохиолдолд, аль талуудын хооронд, хэрхэн хэрэглэхийг тодорхой тусгах шаардлагатай.

Гуравдугаар дутагдалыг сайжруулах санал

Гүйцэтгэгч зураг төсөлтэй холбоотой тодруулга, нэмэлт мэдээлэл авахдаа зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч, захиалагч нарт  бичгээр хүсэлт гаргахдаа ашигладаг баримт бичгүүдийн загварыг тодорхой болгох; аль тохиолдолд, аль талуудын хооронд, хэрхэн хэрэглэхийг дараах байдлаар тодорхой тусгах. Шангрила цогцолборын (оффис, орон сууц, их дэлгүүр) төсөл, Оюу Толгойн гүний уурхайн барилга байгууламжийн төсөл, Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр төсөл зэрэгт ажилласан өөрийн туршлагадаа үндэслэн дараах байдлаар боловсруулав. Тухайлбал:

Нэг. Техникийн асуулга

Техникийн асуулга гэдэг нь гүйцэтгэгч төслийн явцад тулгарсан аливаа техникийн асуудалд тодорхой шийдэл санал болгон захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч талуудаар батлуулж, ажлыг үргэлжлүүлэх зорилготой албан ёсны баримт бичиг юм.

Техникийн асуулгыг бэлтгэн илгээх, хариу өгөх, баталгаажуулах үйл явц нь захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч, гүйцэтгэгч талууд зөвшилцөж баталсан албан ёсны үйл явцын схем, техникийн асуулгын маягт зэргийн дагуу явагдана. Техникийн асуулгын шийдлээс хамаарч төслийн ажлын төлөвлөгөөт хугацаа, өртөг, чанарт зэрэгт өөрчлөлт орж болно.

Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч талын архитектор, тухайлсан мэргэжлийн чиглэлийн инженерийн оролцоо шаардлагатай; зураг төсөл дэх тодорхой бус мэдээллийг тодруулан баталгаажуулах; зураг төсөл зохиогч инженерийн хяналт, зөвшөөрөл шаардлага бүхий техникийн шийдлийн зөвшөөрлийг бичгэн хэлбэрээр баталгаажуулан авах гэх мэт зорилгоор техникийн асуулгыг боловсруулдаг.

Техникийн асуулгыг боловсруулах дараах нийтлэг шалтгаанууд байдаг.

• Мэргэжлийн чиглэл бүрийн иж бүрдэл ажлын зураг өөр хоорондоо болон тухайн иж бүрдэл зургийн хуудаснууд нь хоорондоо зөрүүтэй байх тохиолдолд. Тухайлбал: Барилга архитектурын ажлын зураг нь барилга бүтээцийн ажлын зургаас зөрүүтэй байх; Барилга бүтээцийн ажлын зургийн буурь, суурийн хэсгийн хэмжээ нь араг бүтээцийн хэмжээнээс зөрүүтэй байх;   

• Ажлын зураг (detailed design drawing), ажлын нарийвчилсан зураг (shopdrawing), үйлдвэрлэгчийн зураг (manufacturer drawing) нь өөр хоорондоо зөрүүтэй байх. Тухайлбал: гүүрэн кран, туузан зөөгүүр, хацарт бутлуур гэх мэт тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэгчийн зураг ажлын зурагтай зөрүүтэй байх тохиолдолд;

• Ажлын зураг болон техникийн шаардлагад (technical specification) аль алинд нь тодорхой тусгагдаагүй инженер, техник, технологийн нарийвчилсан тусгай мэдээлэл тодруулах тохиолдолд. Тухайлбал: талбайд ажил гүйцэтгэхэд шаардлагатай зай хэмжээ ажлын болон ажлын нарийвчилсан зурагт тэмдэглэгдээгүй байх, металл хийцийн зэврэлт болон галаас хамгаалах түрхлэгийн үе давхаргын зузаан, өнгө, хийх аргачлал гэх мэт тухайлсан мэдээлэл техникийн шаардлага эсвэл ажлын болон ажлын нарийвчилсан зурагт тусгагдаагүй байх;

•    Төслийн талбайд ажил гүйцэтгэхэд орон зайн хувьд зай талбай давчуу, зурагт заасан шийдлээр ажил гүйцэтгэхэд нэн хүндрэлтэй тохиолдолд;

•  Ажлын зурагт заасан тусгасан шийдэл нь төслийн техникийн шаардлага эсхүл норм, дүрэм, стандартад нийцэхгүй байх тохиолдолд;

•  Ажлын зурагт гарсан угсралтын ажлын аргачлалтай холбоотой алдаа, дутагдлыг гүйцэтгэгч олж харан, залруулах тохиолдолд;

•   Ажлын зурагт тодорхой тусгагдаагүй боловч гүйцэтгэгч шийдэл гарган зөвшөөрөл авах шаардлагатай тохиолдолд.

Техникийн асуулга нь барилгын төсөлд оролцогч дараах талуудын харилцаанд үүсч болдог.

•    Гүйцэтгэгч болон захиалагч компаниудын хооронд, 

•    Үндсэн болон туслан гүйцэтгэгчдийн хооронд,

•    Барилгын талбайд ажил гүйцэтгэж туслан гүйцэтгэгч компанийн барилга угсралтын баг болон инженерингийн багуудын хооронд.

Техникийн асуулгын загварыг зураг 7, 8-д үзүүлснээр, техникийн асуулгыг боловсруулах, хянах, баталгаажуулах үйл явцын зураглалыг зураг 9-д үзүүлснээр тус тус санал болгов.

Техникийн асуулгын загвар 1/3

Техникийн асуулгын загвар 2/3 

Техникийн асуулгын загвар 3/3

Зураг 9: Техникийн асуулгыг боловсруулах, хянах, баталгаажуулах үйл явцын зураглал

Хоёр. Мэдээллийн хүсэлт

Мэдээллийн хүсэлт гэдэг нь гүйцэтгэгч төслийн явцад зураг төсөлтэй холбоотой аливаа тодорхойгүй зүйлсийг захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч талуудаас асуун тодруулж төслийн ажлыг саадгүй үргэлжлүүлэх зорилготой, мэдээлэл солилцох албан ёсны баримт бичиг юм.

Мэдээллийн хүсэлт бэлтгэн илгээх, хариу өгөх, баталгаажуулах үйл явц нь захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч, гүйцэтгэгч талууд зөвшилцөж баталсан албан ёсны үйл явцын схем, техникийн асуулгын маягт зэргийн дагуу явагдана.

Зарим тохиолдолд зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч талын архитектор, тухайлсан мэргэжлийн чиглэлийн инженерийн оролцоо шаардлагагүй ч зураг төсөл дэх тодорхой бус мэдээллийг захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч талуудаас тодруулан баталгаажуулах; захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч зэрэг төсөлд оролцогч талуудын зөвшөөрлийг бичгэн хэлбэрээр баталгаажуулан авах зорилгоор мэдээллийн хүсэлтийг боловсруулдаг.

Мэдээллийн хүсэлтийг боловсруулах дараах нийтлэг шалтгаанууд байдаг.

•    Гүйцэтгэгч барилгын ажлыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай төрөл бүрийн иж бүрдэл ажлын зураг, инженерийн геологийн тайлан, байр зүйн дэвсгэр зураг  гэх мэтийг зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгчээс нэхэмжлэх; 

•    Төслийн баримт бичиг дамжуулах процесст шаардлагатай төрөл бүрийн албан маягт, загвар зэргийг гүйцэтгэгч туслан зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгчээс (гүйцэтгэгч үндсэн гүйцэтгэгчээс эсхүл үндсэн гүйцэтгэгч захиалагчаас) нэхэмжлэх;

•   Ажлын зураг, ажлын нарийвчилсан эсвэл үйлдвэрлэгчийн зурагт дурдагдсан, иш татагдсан хэдий ч гүйцэтгэгчид олгогдоогүй хэр нь гүйцэтгэгч барилгын ажил гүйцэтгэхэд шаардлага бүхий төрөл бүрийн зураг болон баримт бичгийг захиалагч, зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч талуудаас гүйцэтгэгч нэхэмжлэх;   

•    Ажлын зурагт үзүүлэгдсэн тоног төхөөрөмж, металл хийц зэргийн ажлын нарийвчилсан зураг эсхүл үйлдвэрлэгчийн зургууд туслан гүйцэтгэгчид олгогдоогүй үед үндсэн гүйцэтгэгч эсвэл зураг төсөл зохиогч талаас нэхэмжлэх.

Мэдээллийн хүсэлт нь барилгын төсөлд оролцогч дараах талуудын харилцаанд үүсч болдог.

•    Гүйцэтгэгч болон захиалагч компаниудын хооронд, 

•    Үндсэн болон туслан гүйцэтгэгчдийн хооронд,

•    Ханган нийлүүлэгч болон захиалагчдын хооронд.

Мэдээллийн хүсэлтийн загварыг хавсралт зураг 10, 11-д үзүүлснээр, мэдээллийн хүсэлтийг боловсруулах, хянах, баталгаажуулах үйл явцын зураглалыг зураг 12-т үзүүлснээр тус тус санал болгов. 

Зураг 10: Мэдээллийн хүсэлтийн загвар 1/2

Зураг 11: Мэдээллийн хүсэлтийн загвар 2/2