Манай улс сантехникийн материалуудаа 100 хувь импортоор хангадаг бөгөөд материалын чанар нь салбарын хэмжээнд асуудал дагуулсаар байдаг билээ. Тэр дундаа барилгын амин судас болсон сантехникийн материал нь стандартын шаардлага хангахгүй байх нь барилгын чанарт нөлөөлөх, насжилт багасах, эдийн засгаар хохирох гэх мэт олон талын сөрөг нөлөөг бий болгодог. Сантехникийн материалын чанарыг эрхэмлэсэн энэ чиглэлд дагнасан цөөн хэдэн компаниуд зах зээлд нийлүүлэлт хийж байна. 

Тэдгээрийн нэг болох салбартаа 10 жилийн туршлагатай, европын гэх тодотголтойгоор үйл ажиллагаа явуулж буй “Нартын голомт” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Нямхүүтэй ярилцсанаа хүргэж байна.  

Юун түрүүнд бизнесээ эхлүүлж байсан үеэ бидэнтэй хуваалцаач? 

Урин ярилцаж байгаад баярлалаа. Энэхүү ярилцлагаас салбарынхан тэр дундаа хэрэглэгч буюу иргэд маань сантехникийн талаар бага ч болов мэдлэг авах байхаа гэж найдаж байна. 

“Нартын голомт” компани гэр бүлийн бизнес юм. Тус компанийн үүсгэн байгуулагч, ерөнхий захирал М.Чимидбадгар миний гэр бүлийн хүн, ШУТИС-ийн Уул уурхайн ашиглалтын инженер мэргэжилтэй. Бид хамтдаа 2012 онд компаниа үүсгэн байгуулаад европын холбооны улсуудаас халаалт, сантехникийн материалыг импортоор оруулж ирэн Монгол Улсын зах зээлд нийлүүлэн ажиллаж байна. Анх “Гермес” худалдааны төвд жижиг павилон түрээслэн үйл ажиллагаа эхлүүлж байсан бидний хувьд бизнесээ “тэг”-ээс эхэлсэн. Миний хувьд өөр салбарын хүн учраас мэдэхгүй зүйл маш их байсан. Энэ бүгдийг эхнээс нь сурч ерөнхий захирлын чиг үүрэг, чиглэлийн дагуу Нартын голомт компанийнхаа борлуулалт болон ерөнхий үйл ажиллагааг нь хариуцаж байна. Өмнө нь томоохон хүнсний үйлдвэрт борлуулалт хариуцан ажиллаж байсан туршлагатай байсан нь одоо компанийнхаа борлуулалтруугаа чиглэн ажиллахад илүү ойр байдаг. 

Шинэ зүйл эхлүүлэхэд мотиваци өгдөг зүйл байдаг шүү дээ. Таны хувьд бизнесээ эхлүүлэхдээ мотиваци болсон зүйл нь юу байсан бэ? 

Бизнес эхлүүлэх үед би хүнсний үйлдвэрийн салбарт, харин манай эхнэр европ барилгын материал худалдаалдаг компанид ажиллаж байсан. Эхнэр компанидаа ажиллах хугацаандаа барилгын салбар, барилгын материалын талаар багагүй туршлага хуримтлуулж, европын бүтээгдэхүүнүүдийн чанарын үзүүлэлтүүдийг мэддэг болсон. Тухайн үед европын улсаас барилгын материал оруулдаг цөөн хэдэн компани байсан ч  европын гэх тодотголтой бүтээгдэхүүнүүд зах зээлд төдийлөн нутагшаагүй, барилгын материал, сантехникийн материалууд 80 - 90 хувь нь хятад улсаас импортлодог байлаа. Тиймээс дэлхийн зах зээлд танигдсан чанартай, боломжийн үнэтэй европын материалыг зах зээлд нийлүүлэх хэрэгцээ, шаардлага байгааг харан өөрсдийн багахан туршлагыг ашиглан компаниа байгуулсан. Охин компаниа 2019 онд байгуулсан бөгөөд тус компанийнхаа үйл ажиллагааг манай эхнэр хариуцан ажилладаг. 

Өмнө нь тус тусдаа ажиллаж байгаад гэр бүлийн бизнес эхлүүлэн хамтдаа ажиллах нь ямар байдаг бол. Ажил үүргийн хувьд арай өөр зарчимтай байдаг болов уу?  

Анх эхнэр маань павилондоо худалдагч хийгээд, би жолооч, ачигч гээд л бүх зүйлийг өөрсдөө хийдэг байсан. Эхний таван жилд бараг амралтгүй ажилласан. Өөрсдийн хүч хөдөлмөрөө зориулан олсон мөнгө амттай шүү дээ. Хамтдаа бүхнийг тэгээс эхлүүлсэний гол утга учир үүнд л орших байх. 

Харин одоогийн нөхцөлд тус тусын үүрэг хариуцлагатай. Ажилтнууд маань үнэхээр сэтгэлтэй хүмүүс. Би ажилтнуудынхаа төгссөн сургуулийг биш сэтгэл зүрхийг нь харж ажилд авсан. Бид хамтдаа  хоёргүй сэтгэлээр нэгэн зорилгын төлөө ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар манай хүн хоёр дахь компаниа хариуцаж харин би энэ компаниа хариуцан ажиллаж байна.

Хамгийн анхны гэрээг аль улсын ямар компанитай хийж байв. Одоо хэдэн улсын ямар бүтээгдэхүүнүүдийг нийлүүлж байна? 

Бид 2012 онд Туркийн ууган үйлдвэрийн нэг болох Demir Dokum брэндийн үйлдвэрлэгч компанитай өөрийн биеэр очиж уулзалт хийгээд, тухайн үед шууд худалдан авалт хийх санхүүжилтгүй хэрнээ гэрээгээ байгуулаад ирж байлаа /инээв/. Хамгийн анхны уулзалт учраас туршлага дутуу, мэдэхгүй зүйл их байсан. Бидний зүгээс Монголын барилгын салбарын талаарх мэдээллийг маш сайн өгч, тухайн улсын чанартай бүтээгдэхүүн нь манай салбарт хэрэгтэй гэдгийг ойлгуулж чадсан учраас биднийг маш найрсаг хүлээн авсан. Санаандгүй байдлаар томоохон үйлдвэрлэгч компанитай уулзсан нь бизнесийн маань эхлэл амжилттай тавигдах суурь болсон гэж боддог.  Одоо 16 ажилтантай, охин компаниа 10 гаруй ажилтантай үйл ажиллагаа явуулж байна. Улаанбаатар хотын хамгийн томоохон гэсэн барилгын худалдааны төвүүдэд дөрвөн салбартайгаар европын холбооны 7 улсын 10 гаруй компаниудаас сантехникийн материалуудыг шууд худалдан авалт буюу дунд нь ямар нэгэн дамжлагагүйгээр Монголын зах зээлд нийлүүлдэг. Материалуудын тухайд гэвэл Польш улсаас сантехникийн цэвэр, бохир усны хоолой болон холбох хэрэгсэл, амины орон сууцны “KOSPEL” брэндийн цахилгаан халаалтын /бойлер/ зуух, Франц улсаас Атлантик группийн 30-300 литрийн багтаамжтай хэрэглээний халуун усны бойлур, Турк болон ОХУ-аас ган хэвлэмэл радиатор, мөн Польшийн “Кан-Терм” брэндийн цэвэр усны хуванцар хоолой, холбох хэрэгсэл, Итали улсын Женерал Фиттингс брэндийн халаалтын материал оруулж ирж зах зээлд нийлүүлж байна. Эдгээр бүтээгдэхүүнүүд бүгд европын болон дэлхийн зах зээлд нэвтрээд 30-70 жил болчихсон, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангасан чанартай бүтээгдэхүүнүүд юм. 

Барилгын бизнес эрхлэхэд ямар зарчим баримтлах нь бизнесийг амжилттай болгодог бол. Энэ хугацаанд суралцаж, туршлагажсан зүйлсээсээ хуваалцаач? 

Бидний зүгээс чанарыг эрхэмлэн ажиллахыг зорилгоо болгосон. Бизнесийнхээ эхлэлд хятад улсаас мөн бараа авчран барилгад нийлүүлээд, тухайн бүтээгдэхүүнээс болж ус алдаж тэр барилгад нийлүүлсэн бүх бараагаа сольж өгч байлаа. Энэ маш том сургамж болсон. Алдаагүй дандаа дардан явна гэж байхгүйн адилаар өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд алдаа оноо их байлаа. Алдаа болгоноос сургамж авч засаж явахыг хичээдэг. Анх эргэлтийн мөнгөгүй, европоос материал оруулж ирдэг бараг бүх компанаас бага хэмжээгээр материал худалдан авч борлуулалт хийдэг байсан. Тэдгээр компаниудаас ч мөн их зүйл сурч, одоо ч харилцаа холбоотой байж салбартаа чанараараа өрсөлдөөд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Эргээд хархад одоо илүү туршлагажиж алдаа нь 10 хувь амжилт нь 90 хувь болсон байна гэж боддог.

Барилгын материалын салбарт Хятад, Солонгос, Орос гээд материал татдаг толгой хэдэн улс байдаг. Танаас яагаад европын бүтээгдэхүүнийг сонгосон талаар асуумаар байна. Магадгүй хэрэглэгчдэд ялгааг нь тайлах хариулт болох болов уу? 

Бизнес анх эхлэх үед ялгарал гэдэг зүйл байх хэрэгтэй. Барилгын нас материалынхаа чанараас хамаардаг. Эрс тэс уур амьсгалтай манай оронд урт удаан настай барилга барихын тулд европ стандарт, европ чанарыг эрхэмлэх хэрэгтэй. Манай улсын барилгын стандарт ОХУ-ын барилгын стандарттай ижил байдаг. ОХУ нь цаг агаар, уур амьсгалын хувьд манай улстай ижил мөн европын холбооны улсууд нэг стандарттай ба европд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнүүд манай оронд илүү тохиромжтой. 

Япон, Солонгос улсад үйлдвэрлэсэн сантехникийн бүтээгдэхүүн монголд цөөнгүй байдаг. Гэхдээ тус улсуудын бүтээгдэхүүн манай зах зээлд элбэг байдаггүй, зарим материал нь манай улсын цаг уурын нөхцөлд таарахгүй, мөн эвдрэл гэмтэл гарсан тохиолдолд европ бүтээгдэхүүнтэй таарахгүй зэрэг асуудал их байдаг. Харин европын ямар ч бүтээгдэхүүнүүд хоорондоо таардаг давуу талтай. Нэг брэндийн бүтээгдэхүүн дутуу байлаа ч өөр брэндээр орлуулан хийж болдог. 

Солонгос, Японы хөрөнгө оруулалттай төслүүд манайд олон хэрэгждэг. Тухайн барилга сайн баригдлаа ч цаг хугацааны явцад сантехникийн материалууд элэгдэхэд сэлбэг буюу ижил төрлийн материал олддоггүй нь хэрэглэгчдэд маш их төвөг учруулдаг. 

Таны ярьж буйгаас европын бүтээгдэхүүнийг барилгад илүү нутагшуулах хэрэгтэй гэж ойлголоо. 

Тийм ээ. Дээр хэлсэн толгой хэдэн улсууд мөн европын материалууд зах зээл дээр бүгд байна. Гэхдээ европын материалуудыг хэрэглээнд түлхүү нэвтрүүлэх хэрэгтэй. Манайд европын бүтээгдэхүүнүүд хангалттай нэвтрэхгүй байгаа шалтгаан нь барилгын компанийн барисан барилгаа хариуцах хугацаа нь 3 жил байдагтай холбоотой байх гэж би хувьдаа боддог. Гуравхан жил хариуцах юм чинь үнэтэй, чанартай бүтээгдэхүүн гэхээсээ илүүтэй 3 жилдээ асуудал гаргахгүй бүтээгдэхүүнийг суурилуулаад байна. Магадгүй 3 жилийн дараа 10 мянган төгрөгийн нэг жижигхэн сантехникийн холбох хэрэгслээс болоод эзэнгүй айлд ус алдахад олон айл санхүүгийн хувьд хохирох эрсдэл бий болдог. Энэ нь эргээд маш их зардлыг үүсгэдэг гэдгийг хүмүүс ойлгодоггүй.  Хэрвээ 10 жил хариуцна гээд улсаас заасан бол барилгын компани 10 ба түүнээс дээш жил ашиглагдах бүтээгдэхүүнийг сонгоно. Олон жил барилга барисан компаниуд чанаргүй бүтээгдэхүүнээс болж ямар асуудал гардаг болохыг над шиг мэдэрсэн учраас европ материал хэрэглэдэг.

Монголын зах зээлд барилгажилт ихээр явагдаж байгаа нь нэг үеэ бодвол бүтээгдэхүүн борлуулах бэрхшээл багасаж байна гэж хараад байгаа. Таны хувьд юу гэж бодож байна? 

Хүний ажил хөндлөнгөөс харахад амархан харагддаг гэдэг шиг бараа бүтээгдэхүүний борлуулалтын ажил бусдад их амар хялбар харагддаг. Бэлэн бүтээгдэхүүн авчраад л зарчихдаг гэх зэрэг. Бүтээгдэхүүн борлуулна гэдэг хамгийн том үүрэг хариуцлага байдаг. Яагаад гэхээр бид чанартай бүтээгдэхүүнийг нутагшуулахаар ажиллаж байгаа хүмүүс. Манай улсад байр, орон сууцтай болохыг хүсэж, зорин ажиллаж буй мянга мянган залуус байна. Тэдгээр иргэд насан туршид хэрэглэгдэх өв хөрөнгөө сонгох гэж байна. Тиймээс харамсахааргүй үл хөдлөх хөрөнгийг бид хүлээлгэн өгөх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл чанартай, аюулгүй, урт настай барилга. Барилгын чанар барилгын материалаас тэр дундаа сантехникийн материал нь хамгийн чанартай аюулгүй байх хэрэгтэй. Дээр хэлсэнчлэн нэг жижигхэн холбох хэрэгслээс болоод иргэд хохироод байж болохгүй шүү дээ. Ийм учраас чанартай бүтээгдэхүүн гэж ямар бүтээгдэхүүнийг хэлээд байна, яагаад чанартайг сонгох хэрэгтэй юм гэдэг талаар салбарт болон хэрэглэгчдэд мэдээлэл өгөх, ялгааг таниулах, тэгж байж дараа нь итгэл үнэмшилтэйгээр борлуулалт хийгддэг. Иргэдийг мэдлэгжүүлнэ гэдэг их хугацаа шаарддаг. Өнгөрсөн цаг үеийн бодвол интернэт орчин хөгжиж иргэд өөрсдөө мэдээлэл хайх, бид шууд интернэтээс мэдээллээ хайж харьцуулалтыг харуулах гэх зэрэг нь илүү амар хялбар болж байгаа нь таашаалтай байна. 

Бүтээгдэхүүн борлуулалтад төсөлд буюу салбарынхан мөн иргэдэд гэж хуваагдах байх?

Орон сууцны барилга байгууламж, объект гээд олон нэр төрөлд бүтээгдэхүүнээ нийлүүлдэг. Хэрэгжих гэж буй төсөлтэй шууд уулзалт хийгээд бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх нь тун ховор. Барилгын салбарынхан дундаа сантехникийн инженерүүдийн дийлэнх хувь нь манай компанийг мэддэг байх. Өөрсдөө биднийг сонгож ирдэг болсон нь өнгөрсөн 10 жилийн хугацаанд бүтээгдэхүүний чанарыг түгээж чадсаны илрэл болов уу гэж хардаг. 

Харин худалдан авалтын хувьд Монголын зах зээлд шууд бэлэн мөнгөөр материалын худалдан авалт хийх компаниуд маш ховор. Барилгажилт ихээр явагдаж, орон сууцны төслүүд нэмэгдэж байгаа нь нүдэнд харагдаж байгаа ч эдийн засагтай холбоотойгоор ихэнх материалын худалдан авалт цаашлаад орон сууцны борлуулалт нь бартераар явагдаж байна. Тодорхой хувийн материалаа бартераар төсөлд нийлүүллээ гэхэд барилга ашиглалтад ороонд үлдсэн хувь нь мөнгөн дүнгээр орж ирэх хүртэл удаан хугацааг зарцуулдаг. Бартер дээр нэмж хэлэхэд бартердсан барилга нь царцах, санхүүжилтгүй болох, өнөөдөр надтай бартер хийчхээд маргааш өөр хэн нэгэнд давхар худалдах гэх зэрэг асуудлууд их байдаг тул бизнес бүр ашигтай биш гэдгийг бодолцох хэрэгтэй.   

Бараа материалын үнийн бодлого гэж зүйл байдаг. Үнээ тогтвортой барихын тулд ямар бодлоготой ажилладаг вэ?

Бид бараа бүтээгдэхүүнээ шууд үйлдвэрээс нь зах зээлд нийлүүлдэг тул дундын олон зуучлагч байхгүй. Тиймээс тээвэр болон гаалийн татвар, тодорхой хувийн ашиг нэмж борлуулдаг. Олон жил борлуулж байгаа тул заримдаа түншүүд маань бидэнд тодорхой хэмжээний урамшуулал өгдөг. Хэрэглэгч бүр боломжийн үнэтэй чанартай материалыг хүсдэг. Бид үнээ аль болох тогтвортой, уян хатан байлгахыг хичээдэг.

Ковидын цаг үеэс хойш иргэд амины орон сууц руу гарах нь нэмэгдсэн. Амины сууцад тав тухтай амьдрахын тулд халаалт, халуун усны систем нэн түрүүнд чухал. Танай компани энэ асуудлыг цогцоор нь шийдвэрлэж байна. Энэ талаараа хуваалцаач? 

Сүүлийн жилүүдэд амины орон сууцанд амьдрах хүсэлтэй иргэдийн тоо ихэссэн. Зуслангийн газар л байвал байшин бариад өгөх мэргэжлийн компаниуд маш олон болсон. Харин амины сууцны гол зүйл нь таны хэлдгээр халаалт, халуун ус. Бид Улаанбаатар хотод ч гал түлээд, зусландаа ч гал түлээд байдаг энэ байдлаасаа салах хэрэгтэй. Сүүлийн жилүүдэд иргэдийн ойлголт харьцангуй өөрчлөгдөж байна. Гэхдээ Улаанбаатар хотод байгаа гэр хорооллын байшингуудад энэ асуудлыг шийдвэрлэнэ гэвэл хугацаа шаардана, шаардагдаад л явж байна. Харин шинээр байшин бариад хотоос гарч байгаа иргэдэд төвийн шугамтай холбогдох боломжгүй тул бид хэрхэн, яаж энэ асуудлууд шийдвэрлэх талаар судалж бүтээгдэхүүнүүдээ оруулж ирсэн. Мэдээж миний яриад л байдаг европ чанар, стандарт. 

Дэлхийд хөгжлөөрөө тэргүүлэгч аль ч улсад боломжтой хүмүүс нь хотын зах руу амины орон сууцанд амьдардаг. Монголд өөрийн хашаа байшиндаа тохилог дулаан сайхан амьдрах бүх боломж байна. 

Эхэндээ бид зөвхөн цахилгаан халаалтын бойлуурыг борлуулдаг байсан бол худалдан авагчид болон угсралтын ажилтнууд буруу угсарч ашигласны улмаас асуудал байнга гарч эхэлсэн. Сайн материалыг зөв угсрахгүй бол бүтээгдэхүүн үнэгүйдэх тул  4 жилийн өмнө угсралт хийдэг компаниудад зориулан Польш улсаас хоёр мэргэжилтэн урин бүтээгдэхүүн угсралтын сургалтыг зохион байгуулсан. Мөн өөрсдийн угсралтын ажилтанг бэлдэж эхэлсэн. Мэдэхгүй зүйл гарах үед онлайн сургалт авч угсралтын ажилтнуудаа улам чадварлаг болгож байна. Дээрээс нь сэлбэг хэрэгслийг байнгын нөөцтэй байх гэж хичээн ажиллаж байна.

Бүтээгдэхүүний тухайд гэвэл иргэдэд санал болгож буй хэрэглээний халуун усны бойлуур нь зусланд амьдардаг эсвэл төвийн бүсэд халуун ус очдоггүй газарт хэрэглэнэ. Өөрөөр хэлбэл өдөр тутам хэрэглэх халуун усаа энэхүү бойлуураар халааж орон сууцад амьдарч байгаа мэт тухтай амьдарна. Сүүлийн үеийн барилгууд цэвэр усны системдээ төмөр труба хэрэглэхээс аль болох татгалздаг болж байна. Учир нь төмөр труба нь амархан зэвэрдэг, цоордог, эдэлгээний хувьд нас богинотой гэх мэт сөрөг асуудлууд их гардаг. Тэгвэл манай РPR хуванцар хоолойг хэрэглэснээр зэвтэй ус уухгүй мөн эдэлгээний хугацаа урт, суурилуулахад хялбар гэдгээрээ давуу талтай. Цэвэр ус, бохир ус, халаалтын систем гээд амин гурван сүнс шүү дээ. Нэг удаа суурилуулаад 10 - 15 жилийн баталгаатай байдаг.

Халаалтын систем гэхээр цахилгааны  төлбөр өндөр гардаг гэх шүүмж иргэдийн дунд байсаар л байна. Ямар шалтгаануудаас үүдэн цахилгааны төлбөр өндөр гардаг талаар тайлбарлавал? 

Хамгийн түрүүнд иргэд өөрсдөө мэдлэгийн хүрээгээ тэлэх хэрэгтэй. Цахилгааны төлбөр өндөр гарч байна гэхээр нөгөө халаалтын систем рүүгээ буруу өгдөг. Өндөр тог зарцуулалттай бүтээгдэхүүд байгаа. Тэгэхээр иргэд бүтээгдэхүүнээ судлахдаа тухайн бүтээгдэхүүн эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй юу, аюулгүй байдлыг хангаж чадах уу гэдгийг нэгдүгээрт харах ёстой байтал үүнийг хардаггүй. Цахилгааны хэмнэлттэй эсэх сард гарах төлбөр зэргийг тооцоолох хэрэгтэй. Мөн эвдрэл гэмтэл гарахад засвар үйлчилгээтэй эсэх сэблбэг хэрэгсэл байгаа эсэх монголд нутагшаад удаж байгаа талаар асуух хэрэгтэй байтал иргэд хэзээ ч үүнийг хардаггүйн дээр дурын газраас ямар ч хамаагүй бүтээгдэхүүн сонгоод, зөв буруугаа ч мэдэхгүй өөрсдөө суурилуулчихдаг. Энэ бол үнэхээр харамсалтай асуудал. Тухайн компани эсвэл худалдагчийн сайн гэсэн үгийн дор шууд битгий худалдан авалт хийгээч ээ, аливаа мэдээлэлд цензуртэй хандаад дэлхийн зах зээлд ямар хугацаанд үйлдвэрлэгдэж, монголд хэзээ орж ирээд ямар борлуулалттай байгаа талаар хангалттай мэдээлэл аваад хэд хэдэн бүтээгдэхүүн, брэндийн харьцуулалт хийж сурах хэрэгтэй. Эцэст нь энэ бүтээгдэхүүн таны гэрийг л халаах учраас өөрийн болон гэр бүлийнхээ тав тух, санхүүгийн хэмнэлтийн үүднээс хандах хэрэгтэй гэдгийг сануулмаар байна. 

Халаалтын систем нь байшингийнхаа дулаан алдагдалтай шууд хамааралтай юм билээ. 

Барилгын салбар, барилгажилт, техник технологи хөгжиж байгаагийн нэг илрэл энэ юм уу даа. Анхнаасаа бид хөгжлөөр хоцорч гэр сууц шигээ амины сууц буюу байшингаа өөрсдөө барьдаг байсан. Барихдаа мэргэжлийн бус учраас технологийн учир дутагдалтай барьдаг. Одоо цагт мэргэжлээр нь сурсан туршлагатай хүмүүс олон болж, олон ч компаниуд үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэгэхээр иргэд “хүмүүс өөрсдөө барьчихдаг юм чинь би ч бас чадна” гэсэн сэдлээр өөрсдөө бариад өөрийн үнэт үл хөдлөх хөрөнгөө чанаргүйжүүлдэг ба мэргэжлийн хүмүүст итгэдэггүй. Байшин барих гэж байгаа бол мэргэжлийн байгууллагад хандаарай гээд үнэ төлбөргүй зөвлөгөө өгдөг зөвлөх үйлчилгээний компаниуд мөн сошиал сувгууд олон болсон. 

Нэгэнт баригдсан байшингийн дулаан алдагдлыг нь хэмжүүлээд дулаан алдаж байгаа хэсэг буюу цонх, хаалга, дээвэр, хана гэх мэтэд нэмэлт дулаалга хийсний дараа халаалтын системээ суурилуулах хэрэгтэй. Гэтэл дулаалгаа хийхгүйгээр халаалтаа тавиад, дулаан болгох гэж систем нь тасралтгүй ажиллаад ирэхээр тооцоолуур нь гүйсээр л төлбөрийн хэмжээ нэмэгдсээр л байдаг. Байшин дулаан алдагдалтай байгааг мэдэхгүй халаалтын системд буруу өгдөг. Харин шинээр барих гэж байгаа бол мэргэжлийн байгууллагаар бариулах эсвэл мэргэжлийн инженерүүдээс зөвлөгөө аван хамтраад барьж болно. 

Мөн халаалтын системийг өөрсдөө суурилуулдаг. Мэргэжлийн багаар нь суурилуулах хэрэгтэй. Буруу суурилуулах нь аюулгүй байдалд шууд нөлөөлнө. Дээрээс нь системийн ажиллах горим заавар зөвлөгөөг дутуу дулимаг авдаг гэх мэт иргэдийн өөрсдөөс нь шалтгаалдаг олон буруу хүчин зүйлүүд байдаг гэдгийг сануулмаар байна. 

Тэгвэл орон сууц худалдан авах гэж байгаа иргэд тухайн барилгын нүднээс далд байгаа сангийн материалын чанарыг хэрхэн мэдэх вэ? 

Орон сууцны үнийн харьцуулалтыг гаргадаг судалгааны газрууд байна, иргэд өөрсдөө ч харьцуулалт хийгээд гаргадаг мөн хэрэгжүүлж буй төслүүд ч үнээ нээлттэй зарласан байдаг. Иргэд санхүүгийн боломждоо тааруулан хямд зүйл рүү тэмүүлдэг. Тиймдээ ч “орон сууцны үнэ өндөр байна” гэдэг. Гэтэл тухайн орон сууц нь хэрэглэгчээ нэгдүгээрт тавьж чанартай материалыг барилгадаа ашигласан байдаг. Түүнийг иргэд нүдээр хараагүй, хараад ч чанарыг мэддэггүй учраас судалгаа шинжилгээтэй худалдан авалт хийж байгаарай гэдгийг хэлээд байгаа юм. Томоохон төслүүд ашигласан материалаа нийтэд дэлгэсэн байдаг. Үнэхээр тодорхойгүй байвал иргэд өөрсдөө тухайн газраасаа ямар брэндийн материал ашигласан, стандарт чанарт нийцсэн, хүний эрүүл мэндэд хоргүй, насжилтын хугацаатай албан ёсны үйлдвэрлэгчийн бичгийг үзээд түүн дээрээ нэмээд өөрсдөө хайлт хийн мэдээлэлд суурилан худалдан авалт хийх хэрэгтэй.   

Сүүлийн жилүүдэд Монголын топ гэсэн толгой компаниуд барилгын салбар руу орж байна. Энэ нь өрсөлдөөнийг нэмж байгаа болов уу. Ер нь таныхаар өрсөлдөөн ямар байх нь зөв гэж хардаг вэ? 

Монголын томоохон гэсэн өөр салбарын толгой компаниуд жилээс жилд барилгын салбар руу  нэгдэж байна. Энэ нь нэг талаараа өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж чанартай  компаниуд энэ салбарт тунан үлдэх боломжийг гаргаж байгаа. Чанартай бүтээгдэхүүнийг хамгийн боломжийн үнээр зах зээлд нийлүүлээд тэр нь хэрэглэгчдийн таашаалд нийцсэнээр тухайн компанийн салбартаа удаан хугацаанд оршин тогтнох, байр суурь нь нэмэгдэж хэрэглэгчдэд хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Энэ л өрсөлдөөний гол зарчим байх гэж хардаг. Миний хувьд компанидаа чанартай хэрнээ зах зээлээ мэдэрсэн үнийн саналтай байх зарчмыг баримталдаг. Бусад компанийн давуу, сул тал нь юу вэ гэхээс илүүтэй манайх хэрхэн ялгарах вэ гэдгийг харах нь зөв болов уу. 

Дотооддоо барилгын материалаа үйлдвэрлэх юмсан гэсэн хүсэл салбарын хүн бүрийн дотор л байдаг байх. Та ч мөн адил энэ талаар бодож байсан л байх даа? 

Барилгын салбарынхан мөн энгийн иргэд маань хүртэл дотоодын барилгын материалын үйлдвэрлэлээ хөгжүүлээчээ гэсэн санал сэдлийг байнга л хүргүүлж, хөндөж байдаг. Гэхдээ манай улсад үйлдвэрлэлийг дэмжсэн бодлого байдаггүй нь энэхүү бодлыг няцаадаг. Үйлдвэрлэл эхлүүлэхийн тулд хамгийн түрүүнд газар, түүнийг дагаад тог, ус, уур, түүхий эд, үйлдвэрлэл эхлүүлэх их хэмжээний санхүүжилт хэрэгтэй.  

Импортыг орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд түүхий эдийн тээвэрлэлтийн зардлыг чөлөөлсөн бодлогоос өөр ямар нэгэн бодлого байхгүй. Тухайлбал бидэнд үйлдвэрлэл эхлүүлэхэд их хэмжээний санхүүжилт хэрэгтэй. Үүнийг бага хүүтэйгээр салбарын олон жилийн туршлагатай хүмүүст өгөөд үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх хэрэгтэй. Төрөөс бодлогыг нь хангалттай сайн дэмжээд өгвөл салбарын туршлага, мэдлэгтэй хүмүүс өөрсдөө мэдээд л хийчих асуудал гэж боддог. Нефтээс гарч байгаа хог хаягдлаас бид түүхий эдээ гарган авах гэтэл нефтийн үйлдвэр байхгүй. Түүхий эдээ зөөж авчраад үйлдвэрлэх үү эсвэл шууд бүтээгдэхүүнээ авчраад зах зээлд борлуулах уу? гэсэн асуултад тулж үлдээд импортоо сонгож байгаа нь нууц биш юм. 

Олон улсаас бүтээгдэхүүн импортолдог тул гаднын улсын туршлагын талаар судалгаа хийдэг байх. Сүүлд ямар улс руу явсан бэ? Бид ер нь хөгжлөөрөө хаана явж байна? 

Манай компанитай хамтарч ажилладаг сантехникийн угсралтын долоон компанийн  инженер болон захирлуудтай хамт Казахстан улсын Астана хот руу энэ оны 4-р сард аялаад, туршлага судлаад ирлээ. Казахстан улсын Астана хот нь 1997 онд япон инженерийн төлөвлөлтийн дагуу баригдсан шинэ хот бөгөөд би хот төлөвлөлттэй танилцаж яг одоо баригдаж буй барилгуудаар явж туршлага судалсан. Астана хотод шинэ барилга байгууламж ихээр баригдаж байна. Тус хотыг сонгож очсон шалтгаан нь Польшийн Кан группийн шинэ бүтээгдэхүүнийг манайх Монголын зах зээлд нэвтрүүлж байгаа. Тэгэхээр нийлүүлж буй бүтээгдэхүүнээ тухайн улсдаа хэрхэн ашиглаж суурилуулж байгааг барилга дээр нь очин бодитоор харах зорилготой байсан. Бүтээгдэхүүнийг барилга дээр хэрхэн угсарч ямар аргаар хийгдэж байгаа тэр үйл явцтай танилцсан. 

Казакстан улс Орос болон Хятад улстай хиллэдэг. Тус улс манай улстай адил Хятад улсад үйлдвэрлэсэн барилгын материалыг ихээр хэрэглэж байна. Гэхдээ жилээс жилд хятад бүтээгдэхүүнээс татгалзаж европд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн худалдан авах алхамаа эхлүүлсэн байна. Польшийн Кан групп нь Казакстан улсын зах зээлд нэвтрээд 8 жил болж байгаа ч өнөөдрийн байдлаар гэхэд Астана хотын баригдаж буй барилгын 70 хувийг өөрийн үйлдвэрлэсэн материалаар хангаж байна. Бид материалын чанар, үйлдвэрлэлтээрээ хоцорч байгаа ч инженерүүдийн чадвар, мэдлэгийн хувьд дутахааргүй чадвартай байгаа нь харагдсан. 

Ярилцлагынхаа төгсгөлд барилгын салбарын цаашдын хөгжлийг хэрхэн харж байгаа талаар сэтгэгдлээ хуваалцаач? 

Эдийн засгийг бүрдүүлэгч хоёрдогч гол салбар, уул уурхайгаа даган хөгждөг салбар бол барилгын салбар. Улсын хөгжлийн нүүр царай барилгажилтаар нь харагддаг шүү дээ. Манай барилгын салбар хөгжиж яваа салбар гэж би хардаг. Учир нь өөрсдөө бөрилгаа барьдаг болсон, олон давхар шилэн барилга, мөн материалын чанар үзүүлэлтээ мэддэг болсон гээд олон сайшаалтай талууд бий. Сайны хажуугаар шүүмжлэх зүйл ч мөн бий. Шүүмжийг бид бүгд мэдэж байгаа тул энд дурдахгүй үлдээе. Салбарынхандаа өөрийн салбарт түүчээ нь болохыг хүсье.