“Барилгын  ханган  нийлүүлэгчдийн  зөвлөл” ТББ-ын тэргүүн Г.Батсүхтэй барилгын материалын үнэ ханшийн талаар ярилцлаа. 

Барилгын материалын үнэ ханшийн зөрүүний талаарх сэтгэгдлээ та цахим орчинд бичсэн байсан. Импортын болон дотооддоо үйлдвэрлэлсэн барилгын материалын үнийн зөрүү яагаад тэгж их байгаа юм  бол?

Ковидын цар тахалын үеэр дэлхийн зах зээл дээр барилгын түүхий эд, материалын үнэ нэмэгдсэн. Тээврийн зардал бас өссөн. Тээвэр ложистикийн хүндрэлтэй байдлаас шалтгаалаад, барилгын материалын үнэ ханш маш өндөр болсон. Зарим материалын хувьд хомсдолд орсон. Ковидын дараа яаж байна гэхээр бүх хоригууд цуцлагдаад, тээвэр ложистик гацаагүй боллоо. Дэлхийн зах зээл дээр түүхий эд, материалуудын үнэ буурлаа. Одоо ч гэсэн гадаадаас импортоор орж ирж байгаа барилгын материал, түүхий эдийн үнэ ханш нэлээд буурсан. Ялангуяа гол хэрэглэдэг арматурын үнэ гэхэд 3.2 сая байсан. Одоо буураад 2.4 сая болсон. Цемент ковидын өмнө 1 тн нь 200 мянга орчим төгрөг байсан. Одоо 412-414 мянгаар үйлдвэрүүд зарж байна. Гурвалжингийн гүүрний дор байрладаг барилгын материалын 44 дүгээр зах дээр 440 мянгаар борлуулагдаж байна. Жижиглэнгээр энэ үнэ 500 мянга болчихоод байна. Нэг уут цемент 25 мянга гэдэг ч юмуу.  

Хилийн бүх хоригууд цуцлагдаад, дэлхийн зах зээл дээр барилгын материалын түүхий эдийн үнэ буураад байхад Монголд яагаад буурахгүй байна вэ?

Импортын материалуудын үнэ буурсан. Түрүүн хэлсэн арматур, бусад засал чимэглэлийн материал гэх мэт. Энэ хугацаанд валютын ханш өссөн тал бий. Гурван жилийн хугацаанд 30 орчим хувиар өссөн. Дотоодын зах зээл дээр нефтийн бүтээгдэхүүн бага зэргийн өсөлттэй. Тэр нь тийм ч их өсөлттэй биш. Дотоодод автотээврийн хувьд жин тоннын хязгаарлалт тогтоодог болсон. Тэр нь нэг машин ачаатайгаа бүх жин нь нийлээд 44 тонноос хэтэрч болохгүй гээд заачихсан. Шинээр томилогдсон Зам тээврийн сайд С.Бямбацогт гэж хүн тушаал гаргаад, автотээвэр дээр хязгаарлалтыг бий болгочихсон. Үүнээс болоод автотээвэр багахан өссөн. Ийм зүйлүүдийн нөлөө бий. 

Дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа барилгын материал, түүхий эдийн үнийг буулгах боломжтой юу. Хэд хүртэл буулгах боломжтой вэ? 

Цементийн үйлдвэрүүдийн хувьд уу, бусад үйлдвэрүүдийн хувьд уу?

Арматур, цемент л барилгын гол түүхий эд шүү дээ. Тэгэхээр энэ хоёроороо л жишээ болгож яръя хоёулаа. 

Арматур бол хангалттай хэмжээнд хүртэл буурчихлаа. Ковидын өмнөх үеийн үнийн түвшиндээ хүрчихлээ. Хэдий валют өссөн ч гэсэн буусан. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр арматур үйлдвэрлэхгүй байгаа. Дотоодын нийт хэрэглээний ихэнх нь гадаадаас импортоор орж ирж байгаа арматур бий. 98 хувь нь бараг импортоор орж ирж байгаа байх. Дотоодын жаахан үйлдвэрлэл л хийгдэж байгаа. Тэр  хэмжээ нь маш бага. Арматур хувьд сайхан буурсан. Цемент бол буурсангүй. Уг нь бол цемент үйлдвэрлэх бүх түүхий эд нь дотоодын түүхий эд, материал байгаа. Гаднаас авдаг түүхий эд цементэд ерөөсөө байхгүй. Цементэд ордог түүхий эд уг нь бол түгээмэл тархацтай ашигт малтмал. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмал дээр АМНАТ гэх мэт ашигт малтмалын татвар ногдуулах нь буруу л байгаа юм. Тэгэхээр цемент үйлдвэрлэгчдийн хувьд АМНАТ-ын татвар янз бүрийн тээврийн зардал өссөн гэх мэт шалтгаанууд хэлээд байгаа. Гэхдээ цэвэр дотоодын түүхий эдээр хийж байгаа учраас харьцангуй хямдрах боломжтой гэж хараад байна л даа. Хөрш хятад улсын хувьд зах зээл дээр нь цемент маш хямдхан байна. Зах зээлийнх нь цементийн дундаж үнэ өнөөдрийн ханшаар 347 юань. Эрээний үйлдвэрийн цемент гаргаж байгаа хамгийн бага үнэ нь 315 юань. Түүнийг нь монгол төгрөгөөр бодохоор 151 мянга болоод байгаа. Гэтэл монгол үйлдвэр нь Улаанбаатарт авч байгаа нь 412 мянга. Энэ чинь тэгэхээр бараг 3 дахин ялгаатай байгаа биз. Мөн цемент үйлдвэрлэгчдийнхээ үйлдвэрлэлийг хамгаалаад манай улс импортын цементэд нэмэлт 20 хувийн татвар оногдуулчихсан. Тэр татварыг төлөөд, Эрээнээс-Замын-Үүд хүртэл автотээвэр, вагоны ачих зардал, Замын-Үүд-Улаанбаатар хүртэлх вагоны төмөр замын тээвэр гээд эд бүгд ороод, Улаанбаатарт орж ирэх үнэ нь 292 мянган төгрөг байгаа. Үүнээс юу үүсэх вэ гэхээр дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа өндөр үнэтэй цементийг хэрэглэгчид авахгүй. Хятадаас 292 мянган төгрөгөөр цемент оруулж ирээд, дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа мөртлөө бид валютаа гадагшаа урсгаад байгаа юм аа. Тэгэхээр яах ёстой вэ гэхээр ашгийнхаа хэмжээг бууруулаад, цементийн үнийг зохих түвшинд бууруулах боломж байгаа гэж л харж байна. Чухам манай үйлдвэрлэгчид өөрсдөө тооцоогоо гаргаад явбал бодит өртөг нь хэд болохыг би бас сайн хэлж мэдэхгүй л байна л даа. 

Та дээр Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр арматур үйлдвэрлэхгүй байгаа гэсэн дээ. яагаад үйлдвэрлэхгүй байгаа вэ?

Дарханы төмөрлөг, арматурын үйлдвэр нь Эрдэнэт болон Оюутолгойн үйлдвэрлэлд ган бөмбөлөг нийлүүлээд байгаа юм билээ. Ган бөмбөлөг нь арматураасаа өндөр үнээр нийлүүлэгддэг учраас тэр төмрийн үйлдвэрт өөрт нь ашигтай байгаад байна. Улирал харгалзахгүй үйлдвэрлэдэг. Томоохон уул уурхайн үйлдвэрлэгчид арматураас өндөр үнээр нийлүүлдэг учраас тэр үйлдвэрлэл рүүгээ анхаараад, арматур үйлдвэрлэхгүй байна л гэж сонссон. 

Одоо барилгын салбарт тулгамдаж буй өөр асуудлууд юу байна вэ?

Цемент дээрээ л яръя л даа. Цемент бол барилгын гол түүхий эд. Барилгын талх гэж ярьдаг. Цемент нь дахиад бусад материалуудынхаа түүхий эд нь бас болдог. Жишээлбэл, бетон зуурмаг, хуурай хольц, замаск, янз бүрийн бетон эдлэлүүд, явган замын хавтан, бродюр, янз бүрийн хучилтын хавтан, дулааны болон шугам сүлжээний лотки, худгийн таг гээд бүгдэд нь цемент хэрэглэдэг. Мөн томоохон гүүрэн байгууламж, замд цемент хэрэглэдэг. Тэгээд энэ бүгдийн үндсэн түүхий эд нь цемент учраас бусад материалынхаа үнийг өсгөөд байгаа асуудал бий. Барилгын салбарт өөр тулгамдаж буй асуудал зөндөө л байна. Нэгдүгээрт, энэ жилийн барилгын ажлыг өмнөх онуудтай харьцуулахад харьцангуй бага явагдаж байна. 

Энэ нь юутай холбоотой вэ?   

Нэгдүгээрт, орон сууцны борлуулалт ерөнхийдөө буурсан. Орон сууцны борлуулалт нь яагаад буурсан гэхээр ипотекийн зээл байхгүй болчихлоо. Маш бага гарч байна. Цөөн хэдэн арилжааны банкуудын оролцоотой, тэдний нөлөө бүхий цөөн компаниудад ипотекийн зээл гарч байна. Жирийн барилгын компаниуд, иргэд ипотекийн зээл өгөх асуудал байхгүй болчихсон. Хоёрдугаарт, энэ жил улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар шинээр баригдаж байгаа барилга байшин байхгүй. Улсын төсвийн хувьд хуучин баригдаж дуусаагүй барилгуудаа дуусгахад чиглэгдэж байна. Тийм учраас барилга энэ төдийлөн эхлэхгүй байна. Гол зах зээл нь буурчихаар, улсын төсвөөр шинээр барилга байгууламж баригдахгүй болчихоор барилгын зах зээл энэ жилийн хувьд бууралттай байхаар байна.

Хүний нөөцийн хувьд ямар байгаа вэ?

Хүний нөөц нэлээд хомстсон. Ялангуяа барилга дээр ажиллах мэргэжлийн болоод туслах ажилчид маш ховор болчихлоо. Гуравдугаарт, барилгын салбар бэлэн мөнгөний хомсдолд орсон. Барилгын компани болон ханган нийлүүлэгч, үйлдвэрлэгчид төлбөр тооцоогоо бартер гэж нэрлээд байгаа орон сууцаараа хоорондоо төлбөрөө тохирдог. Эргээд орон сууцыг нь авсан барилгын ханган нийлүүлэгч, үйлдвэрлэгчид бартерт авсан байраа зарж чадахгүй, эргэлтийн хөрөнгөгүй болж байна. Нөгөө компаниуд нь яахав бас л орон сууц нь зарагдахгүй, барилга нь зарагдахгүй үйл ажиллагаа нь доголдож байгаа зүйлүүд бас байна. 

Та дээр баригдаж дуусаагүй барилгуудаа энэ жилдээ үргэлжлүүлнэ гэлээ. Дуусаагүй тиймэрхүү барилгууд хэчнээн байгаа бол. Тооцоо судалгаа байдаг юм болов уу? 

Надад тооцоо судалгаа нь алга. Миний сонсоноор энэ жил улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар ойролцоогоор 3 их наяд орчим төгрөгийн барилга, дэд бүтцийн ажлыг хийхээр төлөвлөсөн гэж улсын төсөвт мэдээлж байсан. Түүнээс хэдэн ширхэг барилга байгууламж дутуу байгаа нарийн тоог нь мэдэхгүй байна. 

Барилгын материалын татварын талаар дэлгэрэнгүй ярих боломж танд байна уу?

Монголд үйлдвэрлэдэггүй барилгын материал дээр гаалийн өндөр татвар тогтоосон байдаг. Дотоодынхоо хэрэглээг хангаж чадахгүй байж. Цементийг монголын үйлдвэрлэгчид хангаж чадах учраас 20 хувийн гаалийн татвар тогтоосон. Энэ бол болно. Бусад барилгын материал өнгөлгөөний тоосго зэрэг материалд өндөр татвар тогтоохоор барилгын үнэ нэмэгдэх зүйлүүд байгаад байна. Хоёрдугаарт, импортоор орж ирж байгаа материалууд дээр гаалийн жишиг үнэ гэж бий. Энэ үнэ дэлхийн зах зээлийн үнээр тооцож маш өндөр үнээр жишиг үнэ тогтоож татвар авдаг. Жишээ нь, арматур төмөр байна гэж бодъё. Хятадын Бугатын үйлдвэрээс авч буй үнэ нь 1.8 сая төгрөг байгаа. Гаалийн татвар тооцохдоо 2.5 саяар бодож татвар авдаг. Уг нь бол ном журмаараа тухайн барааны үнэ нэмэх нь тээврийн зардал гээд үүнээсээ гааль, НӨАТ-аа бодож авах ёстой байсан. Гэтэл манай гаалийнхан өөрсдөө жишиг үнэ гэж өндөр үнэ тавиад, өндөр татвар авдаг. Ингэхээр барилгын материалын худалдаачид, Зуун айлынхан Замын-Үүдээр гаальтай машинаар оруулдаг. Тоо хэмжээг нь дардаг. Эсвэл гаальд бараа материалаа мэдүүлэхгүйгээр маш их бараа материал оруулж ирдэг. Эргээд үүнээс болж гаалийн мэдээлэл амьдрал дээр өөр гараад байдаг. Орж ирсэн барааг нь харахаар маш бага бараа байгаад байдаг. Гэтэл амьдрал дээр түүнээс илүү хэмжээний бараа ороод ирчихсэн байдаг. Мөн барилгын хуурамч, хулхи материалууд маш их орж ирдэг. Чанаргүй. Үүн дээр тавьж буй хяналт байхгүй. хуулийн хэрэгжилт байхгүй. Харахаар яг адилхан бараа. Адилхан нэр өгөөд хуурамчаар үйлдвэрлэсэн. Тэгээд тавьчихсан сантехникийн хэрэгсэл, цахилгааны тоноглол, засал чимэглэлийн маш олон хуурамч хулхи материалууд зах зээл дээр байгаад байгаа. Үүнийг хянахгүй бол хүний эрүүл мэндэд хортой барилгын чанарт муугаар нөлөөлдөг, чанаргүй барилга босох энэ зүйлүүдийг барилгын чанарт маш их нөлөөлж байна. Үүнийгээ бид анхаарч, хүнийг эрүүл аюулгүй орчинд амьдруулах нөхцөлийг бүрдүүлэх ёстой. Тиймээс бид барилгын материалын чанарт анхаарах хэрэгтэй.              

Ярилцсан: С.Отгонбаяр 

Эх сурвалж: Өдрийн сонин