Canco biotech ХХК Үйл ажиллагаа хариуцсан захирал, 

Carbonic захийн мэргэжилтэн ph.d олон улсын мэргэшсэн нягтлан Л.Ундаргаа

НҮБ-ын мэдээлснээр, дэлхийн хэмжээнд жилийн нийт нүүрстөрөгчийн хийн ялгаруулалтын 39 хувийг барилга байгууламж эзэлж байгаа бөгөөд  энэхүү тоонд барилга  ашиглалтын, өдөр тутмын хэрэглээнээс болон бие махбодиос ялгардаг нүүрстөрөгч гэх мэт бүх CO2-ыг багтаасан байна. Өөрөөр хэлбэл ажиллах хүчин буюу барилгын салбарт ажиллаж байгаа нийт хүн хүчний бие махбодид агуулагдах нүүрстөрөгчийг, түүхий эдийг олборлох, тээвэрлэхэд зарцуулсан эрчим хүч, мөн үйлдвэрлэлийн үйл явцаас ялгарах ялгаралтаар нь тооцдог.

Барилгын салбарын тэргүүлэгчид сүүлийн жилүүдэд үйл ажиллагааны талбарт томоохон ахиц дэвшил гаргасан ч энэ нь зөвхөн эхний алхам юм. Ихэнх тохиолдолд хүлэмжийн хийн ялгарлыг буруулах тал дээр ажлууд хийгддэггүй байна. Хүлэмжийн хийн ялгарал /ХХЯ/ -ын асуудал нь одоо бүх түвшинд, бүх салбар нөлөөлж байгаа бөгөөд 39 хувийг эзэлж байгаа барилгын салбарынхан аль болох түргэн арга хэмжээ авах цаг болоод байна. 

Энэхүү зах зээлээс санхүүжилт авахын тулд ХХЯ- ыг буруулах зорилгоор дахин ашиглах, дахин боловсруулахын тойрог эдийн засагт шилжиж, ХХЯ-ийг үнэн бодитоор тоолох, тэдгээрийг бүртгэх, ХХЯ-ийг дүүцүүлэх зорилгоор хуримтлуулах зэрэг ажлуудыг хийх шаардлагатай байгаа юм. Гарч байгаа хүлэмжийн хийг дүүцүүлэх зорилгоор хуримтлуулах гэдэг нь метан болон карбоны хийг хамгийн ихээр шингээх арга хэмжээг авахыг хэлнэ. Тухайлбал, мод тарих, нуур цөөрөм байгуулах, эрчим хүчний хэмнэлт хийх, орон зайн хэмнэлт хийх, барилгын материалыг дахин ашиглах, халаалтын системийн оновчтой шийдлийг сонгох, барилгын хог хаягдлын оновчтой менежмент хийх гэх мэт дурдаж болно. 

“Товчхондоо нүүрстөрөгчийн зах зээл нь   нүүрстөрөгчийн  кредитыг зарж, худалдан авах арилжааны систем юм. Хүлэмжийн хийн ялгарлын хэмжих нэгж нь тонн байдаг. Бий болгож байгаа карбон хийг тонн тутамдаа арилжаалах боломжтой юм. Нэг тонныг 4 доллар 85 центээр авдаг бөгөөд Монголын 9 давхар  барилга гэхэд дунджаар 100 тонн карбон үйлдвэрлэж байдаг.” 

Энэхүү зах зээлийн боломжийг бий болгохын тулд Монгол улс юуны түрүүнд барилгын салбарт ажиллаж буй АНН, хувь хүн хүртэл нэгдсэн тооллогод орох хэрэгтэй. Ингэснээр нийт тоолуулсан карбон хийн тонн тутамдаа санхүүжилт авах боломжтой болдог. ХХЯ-ийн бүх эх үүсвэрийг үнэн зөв хэмжихээс эхлээд тодорхой бодлогын хүрээнд арилжаалж салбарыг дахин нэг шат ахуйлах боломжийг илрүүлэн олон арван төсөл хөтөлбөрүүдийн барилгын болон барилгын дэд салбаруудад хийхийг бид зорьж байна. 

Бусад улс орны адилаар манай орон ХХЯ-ийн талаарх асуудлуудыг хойш тавилгүй сайтар анхаарч түхий эд материалын үйлдвэрлэл, тээвэрлэлтээс бий болж байгаа, түүнчлэн барилга байгууламжийн ашиглалт, ашиглалтын үеийн ХХЯ-ийг бууруулах дээр зохистой арга хэмжээг авч эхэлснээр тухайн салбарын санхүүжилтийн тулгамдаад байгаа асуудлуудыг бүрэн цогцоор шийдэх боломжтой. 

Үүний тулд манай орны барилгын салбар дахь ХХЯ-ийг тоолох, түүнийг талаарх мэдээллийг итгэмжлэгдсэн хувийн нэгжээр дамжуулан ил тод байлгах, шинэ барилгын төсөл бүрийн зорилтуудыг зарлах, ногоон бүтээн байгуулалтын үр дүнг аль олон нийтэд өргөнөөр цацах нь чухал байна.

Мөн барилгын салбарын ерөнхий гүйцэтгэгчид, архитекторууд болон засгийн газрууд сүүлийн үеийн инновацыг олон жилийн турш тогтсон шилдэг туршлагууд руу шилжүүлэх арга замыг хайж олох нь чухал юм. Компаниуд хэмжиж чадахгүй зүйлээ удирдаж чаддаггүй тул орчин үеийн загвар бүтээх платформууд болон эх сурвалжийн мэдээллийн сан нь чухал юм. Зарим нь уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой мэдээллийг иж бүрэн хянах системээр хангахын тулд энэ орон зайд аль хэдийн ажиллаж байна. Жишээлбэл, гаднын улс оронд ашигладаг Madaster системийн тогтолцоо нь бизнес эрхлэгчдэд бүх материалыг хянах боломжийг олгодог бөгөөд ажлын талбайн хог хаягдлыг арилгаж, эцсийн бүтээгдэхүүний найдвартай мэдээллийг баталгаажуулдаг. Энэхүү системийг бүх талбарт нэгтгэснээр бизнесүүд ХХЯ төсвөө компанийн санхүүгээ хянадаг шиг нарийн хянах боломжтой юм. 

Барилгын салбарын ХХЯ-ийг сааруулахад шаардлагатай арга зам бол барилга, байгууламжийг илүү тогтвортой болгох үйл явц юм.Үүний тулд уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох зорилгоор хэрэглэгчдэд таатай орчныг хамгийн боломжит орон зайн ашиглалттай байраар эрчим хүчний бага зарцуулалтаар хүргэх явдал. Түүнчлэн ашиглалтын үйл явцыг илүү эдийн засгийн үр ашигтай байлгах ногоон байлгах дээр шинэ техник технологийг авч ашиглах шийдэл гаргах нь барилгын салбарыг өртгийг нэмэгдүүлдэг гэж үздэг ч илүү үр ашигтай байж, орлогын түвшинг 16 хувиар нэмэгдүүлэх бүрэн боломжийг олгож байдаг гэдгийг тэр бүр бодолцож үздэггүй.

Тиймээс CO2 зах зээлээс санхүүжилт авах, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд дараах арга хэмжээг авахыг зөвлөдөг. 

Тогтвортой ногоон барилга 

Нэгдсэн Үндэсний байгууллагын урьдчилан тоцоолсноор нийт дэлхий дээр амьдарч байгаа хүн ардын 70 хувь нь хот суурин газарт сууршин амьдардаг гэсэн байна. Тийм ч учраас үйлдвэрлэлийн, бүтээн босголтын болон ашиглалтын хугацаандаа барилгын салбарын үйл ажиллагаа хүлэмжийн хийг маш их хэмжээгээр ялгаруулдаг. Тухайлбал, Сингапур улсад нийт эрчим хүчний 50 хувийг нь дангаараа орон сууцны хэрэглээнд явдаг ба түүнийг дагаад барилга байгууламжийн ХХЯ нь мөн дунджаас дээгүүр байна. 

Шинэ цагийн хэрэглээ болох агааржуулалтын систем, интернет нь бидний амьдралын хэв маяг, байршил зэргийг өөрчлөхөд нөлөөлж байгаа. Барилга байгууламжийн дотор агаарыг агааржуулалтын төхөөрөмжөөр сэрүүцүүлэн, эсвэл дулаацуулснаар гадаа байгаа агаарын өөрчлөлтийг мэдрэлгүйгээр тав тухтай ажиллаж амьдрах нөхцөлийг бий болгоход ихээхэн хувь нэмрээ өгдөг. Гэвч агааржуулалтын төхөөрөмж нь Сингапур улсын барилга байгууламжийн нийт эрчим хүчний 70 хувийг дангаар эзэлж байна. Учир нь барилга доторх чийг болон барилгын материалаас бий болж байгаа ууршлыг тэнцвэржүүлэхийн тулд агааржуулагч нь их хэмжээний эрчим хүч ашиглан хуурай болон хүйтэн агаарыг ижил байлгадаг. 

Үүнээс гадна барилгын агааржуулалт болон бусад туслах технологийг дамжуулах орон зай барилгад их хэмжээгээр шаардагддаг. Сингапур улсын барилгын нэг давхрын 1/3-ийг агааржуулалтын систем нь эзэлдэг. 

Барилга байгууламж дахь орон зайн ашиглалтын үр ашгийг нэмэгдүүлэх

Барилгын гадна фасад болон дотор заслыг хийх олон янзын аргаас шалтгаалан нийт барилгад ашиглагдах техник хангамжийн орон зайг оновчтойгоор бууруулснаар 2 давхар барилга барьдаг орон зайд гурван давхар барих боломжтой болно.

Тухайлбал, Сингапур улсад хэрэгжүүлсэн “3-ыг-2-т” гэх төсөл нь хоёр давхар барилгын эзэлж байсан хэмжээнд 3 давхар байгууламжийг байрлуулах бүрэн боломжтойг харуулсан төсөл юм. Ийм төрлийн барилга байгууламж нь орон зайн ашиглалтыг үр ашигтай болгоод зогсохгүй эрчим хүчний хэрэглээг 40 хувиар буулгахаас гадна барилгын материалын хэрэглээг 16 хувиар буулгах бүрэн боломжтой. 

Өмнө нь ногоон барилга байгууламж нь өртөг өндөртэй , үр ашиг муутай гэгддэг байсан бол харин орон зайн хэмнэлт хийснээр эдийн засгийн үр ашиг нэмэгдэх бүрэн боломжтой болж байна. Барилга, байгууламж нь хэдий өндөр байна төдий хэмжээнд ашигтай байхаар тооцоологдож байгаа юм. 

Барилга доторх агаарын урсгалын менежмент

Барилга байгууламжийн доторх агаарын урсгалыг гаднах агаараас үл хамааран чийгтэй хуурай сэрүүн эсвэл халуун байлгах нь маш чухал. Үүнийг зохицуулахад агааржуулалтын систем, агаар чийгшүүлэгч, тень гэх зэрэг олон төрлийн шинэ үеийн тоног төхөрөмжийг ашигладаг. Ингэснээр тухайн барилга дотор ажиллаж амьдарч байгаа хүнд тав тухыг өгөх боломжтой болно.

Үүний тулд барилга доторх агаарыг халуунаас сэрүүнрүү, сэрүүнээс халуун руу, хуурайшлаас чийглэг болгох зэрэгт ашиглагдаж байгаа төхөөрөмжийн ашиглагдаж байгаа агаарын даралтыг нь нэмэгдүүлэх, ингэснээр түүнийг боловсруулах үйл ажиллагаанд шаардлагатай эрчим хүчнээс хэмнэх боломж бүрдэнэ.

Эсвэл бидний санал болгож байгаа дараагийн арга бол ус агаарыг бодвол илүү их дулаан дамжуулах чадвартай байдаг бөгөөд илүү бага хэмжээний дамжуулах хоолой ашиглагддаг бөгөөд орон зай ч бага эзэлнэ.

Гуравдах санал болгох шийдэл нь төвлөрсөн хөргүүрийн систем, агааржуулалтын систем бус харин шаардлагатай газар суурилуулах замаар шийдвэрлэх нь орон зай хэмнэхээс гадна эрчим хүчний хэмнэлтийг хийх болно. 

Дижитал технологи

Барилгын салбарт дараах дөрвөн most promising digital innovations нэвтрүүлснээр тойрог эдийн засгийг дэмжих боломжтой болно.

1.    Барилгад ашиглагдсан түхий эд материалыг дахин ашиглахын тулд барилгын материалын орцны дахин ашиглалтын чанарыг нэмэгдүүлж,  түүхий эдийн дата мэдээллийг бүртгэж байх шаардлагатай.

2.    Хиймэл оюун ухаан ашиглан барилгын ашиглалтын хугацаанд бий болох дахин ашиглагдах боломжтой барилгын материалыг тооцооллыг бий болгох их мэдээллийн олонлог бий болгох

3.  Блокчайн /Карбоны зах зээл нь блокчайн дээр суурилан арилжаалагддаг/ технологи ба цахимд суурилсан үйлдлийн систем. Барилга байгууламж барихад шаардлагатай түүхий эд материалын бүртгэлийг хийж, дата санг бүрдүүлэх, түүнийг борлуулах нь барилгын салбарыг тойрог эдийн засагт оруулахад  хувь нэмэр оруулах болно

4.    Цахим үйлдвэрлэл. Барилга ашиглалтын хугацаандаа болон ашиглалтын хугацаа дуусах үед засварлах, нураахдаа сайтар болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Үүнийг ихэвчлэн гараар хийж гүйцэтгэж байна. Энэ нь цаг хугацааны хувьд удаан, хүндрэлтэй, аюултай байдаг. Тэгвэл үүнийг робот үйлдэлтэй техникээр шийдвэрлэх буюу тодорхой нэг үйлдэлтэй робот ажиллуулах нь цаг хугацааны хувьд болон аюулгүй ажилагааны эрсдэлийг буруулахаас гадна тухайн барилга үр ашигтай бага эрчим хүч зарцуулах боломжийг оролцогч бүх талуудад өгөх боломжтой.