Мэргэшсэн инженер Б.Мөнхбаатар 

Манайд нийтлэг тулгараад байгаа бэрхшээл бол амины сууцыг мэргэжлийн бус хүмүүс барьснаар суурь хагарах, суух улмаар дээшээ үндсэн хийц бүтээцэд нөлөөлөх зэрэг барилга хэсэгчлэн болон бүхэлдээ эвдрэх зарим тохиолдолд бүүр ашиглах боломжгүй болж байна.    

Амины сууцанд дараах тохиолдлуудад өргөх аргыг ашиглах нь зүйтэй. Учир нь энэ аргын хамгийн давуу тал нь буулгаж шинээр барих эсвэл байранд дээр нь нэмэлт арга хэмжээ авахаас хөрөнгө оруулалт хамаагүй бага шаарддаг (Зарим тохиолдолд 70 хүртэл хувийн хэмнэлт) тул энэ төрлийн сервис үйлчилгээ ялангуяа АНУ-д түгээмэл болсон.

1. Барилгын өргөтгөх давхарлах ба бусад шалтгаанаар ачаа нэмэгдэхэд буурийн хөрсний даац, суурийн хэлбэр хэмжээ хүрэхгүй болсон.

2. Барилгын суурин доогуур шугам сүлжээ явуулах шаардлага үүссэн эсвэл хажуу барилгын зэрэгцээ суурь гүйцэтгэхтэй холбоотой суурийг хүчитгэх

3. Ул хөрс, суурь усанд автах аюул нүүрлэсэн, автсан барилга байгууламжид илт аюултай болсон

4. Барилгыг нүүлгэн шилжүүлэх шаардлагатай болсон үед

5. Анхнаасаа суурийн хэлбэр хэмжээ, гүн, ул хөрсний даацыг буруу тооцож хийсэн нь барилга ашиглах үед илэрсэн эсвэл хүнд машин механизмын нөлөөгөөр суурь гэмтсэн, суусан, өргөгдсөн гэх мэт.

Энэ төрлийн үйлчилгээг хэрэглэдэг улсуудад голцуу хүчтэй хар салхины дараах үер ус, цунами болон анхнаасаа гадаргуугийн усыг тооцолгүй баригдсан байгууламжийг өргөж суурийг өндөрлөх, хуучин барилгыг буулгалгүйгээр хүчитгэх, шинэчлэх зэрэг төрлийн ажил түлхүү хийгддэг.

   АНУ-д хийгддэг энэ төрлийн ажлын нэгж үнэлгээ нь 2022 оны үнэлгээгээр дараах байдалтай байна.

Тус улсад шинээр байшин барихад газрын үнийг оролцуулалгүйгээр 1м2-ийг нь дунджаар 250-300 доллароор барьдаг гэж үзвэл дээрх үнэлгээ маш боломжийн гэж үзэхээр байна. 

Энэхүү технологийг анх 1799 онд АНУ-ын Пенсильвани мужийн Филадельфи хотод жижиг хэмжээтэй 2 давхар шоронгийн барилгыг (зураг 2) анх шилжүүлэх зорилгоор анх нэвтрүүлсэн гэж үздэг.

1970 он гэхэд том хэмжээний барилга байгууламж бүхий Варшав хотын Любомирскийн ордны байршлыг өргөж шилжүүлэхэд (зураг 3) энэ технологийг амжилттай ашигласан.

Манайд энэ технологи төдийлөн сайн нэвтрээгүй тул дагалдах барилга байгууламжийг өргөх, түр хүчитгэх тоног төхөөрөмжүүд нэвтрээгүй байна. Гэхдээ үүнийг нэвтрүүлэх боломж маш өндөр бас хэрэгцээ шаардлага ч их байна.

Манай улсад 2018 онд барилгын эрчим хүчний хэмнэлтийн төвөөс эрхлэн явуулсан 178 айлыг бүх дүүргээс түүвэрчлэн сонгон авч хийсэн судалгаагаар 90 хүртэл хувь нь дулаалах шаардлагатай ба мөн барилгын үндсэн хийц нь стандартын бус шинэчлэх хүчитгэх шаардлагатай нь харагдаж байжээ.

Энэ төрлийн үйлчилгээ хийлгэх шаардлагатай байшин нь дараах шаардлагуудыг хангасан байвал зохино.

1. Хийцийн хувьд аль болох дээвэр, хучилт, дам нуруу, багана, хана, суурь гэсэн зөв системтэй төлөвлөгдсөн байх

2. Суурь эсвэл өргөх ханын бүтээцүүд нь үйрсэн, өмхөрсөн гэх мэтээр цуллаг, бат бөх байдлаа алдаагүй байх

3. Хөрсний гүн хагарал эсвэл байнгын хөрсний болон гадаргуугийн  усанд байх эрсдэлгүй байх

4. Хэтэрхий том талбай, хүнд жин, олон өрөөний төлөвлөлт, олон давхар барилга, зөв бус хэлбэр нь зарим тохиолдолд нурааж буулгаж дахин барьснаас өргөж шинэчлэх нь өндөр зардалтай тусаж болно гэх мэт.

Харин амины сууцыг өргөхөд дараах бэлтгэл ажлуудыг гүйцэтгэнэ.

1. Бүхий л амины сууцны үндсэн хийц, туслах хийцийг зөв тодорхойлж зургийн дагуу гүйцэтгэсэн эсэх зураггүй бол хэмжилтийн зураг төслийг гүйцэтгэнэ.

2. Одоо байгаа суурь, хана, хучилт, дам нуруу, хана, дээврийн нөхцөл өргөж байх үед ачаалал даах эсэх, бага зэргийн хүчлэлд тэсвэртэй эсэх нөхцөл байдлыг үнэлнэ. Шаардлагатай бол лаброторийн шинжилгээ авна.

3. Бүх гадна шугам сүлжээнд түр таслалт хийнэ.

4. Барилга доторх бүхий л тавилга, тоног төхөөрөмжийг түр нүүлгэн шилжүүлнэ.

5. Шаардлагатай цонх, хаалгануудыг авч тухайн орон зайг түр хүчитгэж өгнө.

6. Барилгын өргөх шаардлагатай хэсгийг тойруулан чөлөөтэй ажиллах нөхцөл бүрэлдүүлж ухалт хийнэ.

7. Ул хөрсний инженер геологийн нөхцөл байдлыг үнэлнэ, дээж авна, лаброторид өгч ул хөрсний даац бусад мэдээллийг тодруулна.

8. Ачааллын тооцоо хийнэ. Ачааллын тооцооноос үндэслэж хэдэн өргөгч ашиглахаа тооцно.

9. Гарсан тооцооноос үндэслэн суурийг 1,0-1,6 м-ийн алхамтайгаар хэсэгчилэн ухаж өргөгч, (домкрат эсвэл зориулалтын бусад өргүүр) багтахаар мөн хажууд нь тулах модон болон бетон блокуудын багтах зай гарган бэлдэнэ.

10. Мөн ул хөрс шаардлага хангахааргүй бол цөмрөлтөд тэсвэртэй материалаар найдвартай дэр бэлтгэх

11. Өргөх үйл ажиллагааг хөдөлмөр хамгаалал болон инженерийн шууд удирдлагад анхаарал болгоомжтой гүйцэтгэж төслийн өндөрт аваачаад тулаасуудаар сайтар бэхлэх

12. Төслийн өндөрт байх үед төлөвлөсөн ажлуудаа хийж гүйцэтгээд буцааж буулгана.

13. Заадал гарсан, гагнаас салсан, хийцлэл дахин засварлах шаардлагатай, гадна тохижилтын ажлууд сэргээх шаардлагатай болсон ажлуудыг гүйцэтгэнэ.

14. Хаалга , цонхыг буцааж суулган тавилгуудыг оруулж байршуулна.

15. Гадна инженерийн шугам сүлжээг буцаан залгаж сэргээнэ.

16. Энэ бүхий л хугацаанд барилга болон түүний өргөж байгаа хэсэг, хийцлэлүүдийг гадаргуугийн ус, механик үйлчлэлээс сайтар хамгаалж ажиллана. Барилгын хийцэд гарч буй өөрчлөлтийг 24 цагийн турш ажиглаж байх

17.  Нэг жилийн туршид тогтмол хугацаанд үзлэг хийж байх гэх мэт ажлуудыг гүйцэтгэнэ.

Гэхдээ дээрх ажлууд нь төслийн байршил, хийцлэл, инженер геологийн онцлог, хүчитгэл, засвар шинэчлэл хийгдэх шаардлагатай эсэхээс хамааран дээрх төлөвлөснөөс илүү олон ажилбар эсвэл цөөн ч ажилбар болон задарч болох юм.

Хэрэв барилгад өөр тооцоонд тусгах шаардлагатай аюул байхгүй гэж үзвэл дурын тоосгон болон төмөр бетон хучилт, суурь бүхий 86 м2 бүхий 2 давхар барилгад (Зураг 4,5) дараах байдлаар ачааллыг хэрхэн тооцсоныг жишээ болгон үзүүлье.

Адрын болон давхар дундын хучилт = 0.10*1*25 = 2.5 КН/м2

Шал бусад = 10.0 КН / м2

Түр = 3.0 КН/ м2

Нийт ачаалал = 6.5 КН/ м2

Тооцоот ачаалал = 1.5*6.5 = 9.75КН/м2

Давхарын хучилт бусад хийцээс дам нуруунд ирэх ачаалал = 9.75 КН/м2

Дам нуруу өөрийн жин = 0.23*0.45*25 = 2.58 КН/м2

Дам нуруун дээр ирэх хананы ачаалал = 2 КН/м2

Нийт ирэх ачааалал = 14.33 КН/м3

Үндсэн бүтээцийн ачаалал = 0.23*22.55*20 = 11.73 KN/m2

Сууринд ирэх нийт ачаалал = 11.73+11.73+14.33+14.33+2.58 = 54.7 КН/м2

Ачаалал тоннд шилжүүлбэл= 5.49/м2 

Өргөгчийн тоо = Нийт ачаалал / Өргөх төхөөрөмжийн үзүүлэлт буюу манай тохиолдолд  2.75 ширхэг/ m2 тус тус оногдох буюу 1 м2-д өргөх хийцэд 3 ширхэг өргөгч (домкрат) шаардагдаж байна.

Сонгож авсан өргөгч нь 2,0 тн-ын даацтай ердийн гидравлик өргүүр байна. (Зураг 6, 7 ) 

Ийнхүү тооцоог хийсний дараа өргөгчийн ул болон толгойд шаардлагатай бэхэлгээнүүдийг хийж өргөх ажлыг гүйцэтгэнэ. Өөрөө өргөх гар эсвэл автомат тоног төхөөрөмжийг заавал тулгуур хийхэд бэлтгэсэн модон болон бетон блок эсвэл зориулалтын төмөр баганан бэхэлгээнүүдийн хамт ашглах ба өргөх төхөөрөмжийг аажим аажмаар зэрэг ажиллуулж үүссэн зайг тулгуур материал, бэхэлгээний баганаар тулах замаар барилгыг өргөнө.

Хэт нэг талыг хурдан эсвэл ээлжилж өргөх нь барилгад ижил бус өргөх хүч үүсгэж эвдрэх магадлалыг нэмэгдүүлнэ.

Өргөх механизм буюу багаж дараах хэд хэдэн төрөл байж болно.

1. Ердийн механик ажиллагаатай гидравлик өргүүр (зураг 6 )

2. Нэгэн зэрэг олуулаа ажиллах боломжтой хийн автомат өргүүр (зураг 8)

3. Хажуунаас дэмнэж өргөх боломжтой механик болон автомат өргүүр (зураг 9,10)

4. Том оврын бүрэн автомат өргүүр (зураг 11)  гэх мэт.    
   
   

Ийнхүү амины сууцыг өргөж хүчитгэх, засварлах, буурь болон суурийг шинэчлэх, зоорийн болон 1 давхар нэмэх зэрэг нь хуучин барилгыг буулгаж шинээр барих үйл ажиллагаанаас нийтлэлийн явцад өмнө нь дурдсан шиг буулгаж шинээр барьснаас харьцангуй өртөг хямд зарим тохиолдолд 70 хүртэл хувиар бага тусах тул манай нөхцөлд хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой юм.    

Ийм тул та зөвхөн энэ чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжлийн байгууллага, зөвлөх инженерүүдэд хандаарай.