Мэргэшсэн инженер Б.Мөнхбаатар 

Эрчим хүчний хэмнэлттэй амины сууц барихаар төлөвлөж байгаа та бүхэнд ямар барилга барих вэ?, Ер нь эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга манайд бий юу?, байвал ямар нөхцөлүүд нь манайд биелэгдэж байна, цаашид эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгыг нэвтрүүлэх тал дээр ямар арга хэмжээ авах вэ? зэрэгт Dulaan.mn төслийн хүрээнд хийсэн судалгааны үр дүнг орууллаа. 

Айл өрхийн эрчим хүчний хэмнэлтийг дээшлүүлэхийн тулд суурь судалгаа хийх нь маш чухал байдгыг энд бас дурдах нь зүйтэй байх. “СВИТЧ АЗИА” төслийн хүрээнд гэр хорооллын 178 айл өрхөөс өгөгдөл цуглуулж боловсруулжээ. Үүнд айл бүрд нийгмийн байдал, халаалтын систем, дотор агаарын чанарын байдал, хашлага бүтээцийн төрөл болон геометр хэмжээсийг тодорхойлох судалгаа авсан байна.

Улаанбаатар хот 9 дүүрэгтэй. Айл өрхийн судалгаанд агаарын бохирдолд бага нөлөө үзүүлдэг гэж үзэн хотын төвөөс захдуу оршдог Багахангай, Багануур, Налайх дүүргүүдийг хамруулаагүй болно. Үлдсэн дүүргээс амины орон сууц болон гэрт амьдардаг өрхийн нягтрал ихтэй, төвлөрсөн шугам сүлжээнд холбогдоогүй Чингэлтэй, Сүхбаатар, Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргүүдийг сонгож судалгааг хийлээ. Тус дүүргүүдээс хороонуудыг санамсаргүй байдлаар сонгов.

178 айл өрхөөс авсан мэдээллийг MATLAB загварчлалын программ ашиглаж хана, дээвэр, шал, хаалга, цонх, халаалтын систем, дотор агаарын чанарын ижил төстэй байдлаар нь ангилсан. Хүснэгтийг үзнэ үү.

Ерөнхий үзүүлэлтүүд

Хананы үзүүлэлтүүд

Дээврийн үзүүлэлтүүд

Шалны үзүүлэлтүүд

Цонх, хаалганы үзүүлэлтүүд

Халаалтын үзүүлэлтүүд

Дотор агаарын чанарын үзүүлэлтүүд

Бусад

Судалгаагаар 178 айлын сууцыг хэмжих төлөвлөгөөтэй байсан ч 4 сууц цаашид хүн амьдрах боломжгүй, хэмжилт хийх болон засаж сайжруулах боломжгүй гэсэн шалтгааны улмаас хасагдаж 174 айлын сууцны нөхцөл байдалд техникийн үнэлгээ хийв. Нийт сууцыг үндсэн бүтээцийн төрлөөс нь хамааруулж модон, шавардлагатай дранкан, блокон болон тоосгон гэсэн үндсэн 4 төрөлд хуваасан. 

• Модон -73 сууц

• Дранк -20 сууц

• Блок -42 сууц

• Тоосго -39 сууц

Сууцны зүг чигийг цонхны талбайгаар нь тогтоосон. Хамгийн том цонхны талбай бүхий ханын чиглэлээр барилгын чиглэлийг авсан болно. Нэгдсэн үр дүнгийн хүснэгтээс харахад ихэнх сууц урагшаа харсан байна.

Судалгаанаас үзэхэд нийт 178 байшингийн 4 нь ашиглах боломжгүй үлдсэн нь бүгд шахуу буюу 95 хувь нь ямар нэгэн дулаалга, хаалга цонхны сайжруулалт, халаалтын зөв шийдэл, дотор агаарын чанарыг сайжруулах шаардлагатай нь харагдаж байна.

Иймд амины сууцыг стандартын дагуу барих түүний дотор эрчим хүчний хэмнэлттэй байх талаар ойлголт иргэдийн 95-98 хувьд нь огт алга байна дүгнэхээр байна.

Энэ нөхцөл байдлаас дүгнэхээр цаашид “Эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга” -ийг нэвтрүүлэх, нийтэд ойлголт өгөх, энэ чиглэлээр барьж сурах нь чухал байна. Өнөөдрийн байдлаар манай улсад эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгын талаар хараахан нэгдсэн ойлголт бүхий стандарт, дүрэм журам батлагдаагүй байна. Салбарын хэмжээнд одоогоор..

• БНбД 23-01-09 “Барилгад хэрэглэх уур амьсгал ба геофизикийн үзүүлэлт”

• БНбД 12-01-09 “Барилгын үйлдвэрлэлийн зохион байгуулалт”

• БНбД 40-02-2016 “Усан хангамж гадна сүлжээ байгууламж” 

• БНбД 23-02-09 “Барилгын дулаан хамгаалалт” 

• БНбД 23-02-08 “Байгалийн ба зохиомол гэрэлтүүлэг” 

• БНбД 23-04-07 “Орон сууц олон нийтийн барилга сууцны барилгажилтын бүсийн нарны тусгалын хангамж”

• БНбД 41-01-11 “Халаалт, агаар сэлгэлт ба кондицеонер” 

• БНбД 82-104-12 “Барилгын материалын хог хаягдал, хорогдлын норм”

• Нэг айлын сууц

• Цөөн давхар барилга төлөвлөх

Стандартууд:

• MNS BS 8525-152015 “Саарал усны систем”

• MNS 5043:2016 “4.2МВт хүртэл чадалтай халаалтын зуух”

• ISO 14000 олон улсын стандарт “Барилгын материалын экологын үнэлгээ” гэх мэт дурьдаж болох хэдий ч дээр дурьдсанчлан хангалтгүй байгаа юм.

Гэхдээ харьцангуй Монгол Улс эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга буюу олон улсад хэлж заншсанаар ногоон барилга, ногоон зах зээлийн чиглэлээр олон бодитой алхмууд хийж байгаагийн нэг нь “Ногоон барилгын зөвлөл” –тэй болж эрчим хүчний аудитор бэлтгэж эхэлсэн явдлууд юм. Мөн Монгол Улсын Ногоон хөгжлийн бодлогод “Ногоон барилга гэж хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд сөрөг нөлөөгүй материал ашигласан, дулааны алдагдал хамгийн бага байх хийцтэй, агаарт ялгаруулах хаягдал багатай халаалтын шийдэлтэй, эрчим хүч, нөөцийн хэмнэлт үр ашигтай, хур тунадасны усыг хуримтлуулан ашиглах,хаягдал бохир усаа цэвэрлэж зайлуулах технологи бүхий, тав тухтай орчныг бүрдүүлсэн барилга байгууламжийг хэлнэ” хэмээн тодорхойлсон хэдий ч бид цааш нь дэлгэрүүлж үзэх тул энэ хүрээд орхиё.

Харин олон улсад ногоон барилгыг үнэлэх 100 гаруй аргачлалууд байдгаас манайд EDGE үнэлгээг түлхүү хэрэглэж түүн дээр суурилсан бодлогын шинж чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна. EDGE аргачлалыг сонгон авсан шалтгаан нь Олон Улсын Санхүүгийн Корпорац нь Барилга хот байгуулалтын яам, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Эрчим хүчний зохицуулах хороотой Харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулж, ногоон барилгын үнэлгээний системийг нэвтрүүлэх чиглэлээр хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх болсонтой холбоотой юм. EDGE гэдэг нь “Дизайны үр ашгийг төгөлдөржүүлэх” буюу Excellence in Design for Greater Efficiency (EDGE) гэсэн үгнүүдийн товчлол юм.

“Ногоон барилга” барилга гэж юу вэ? Зарим нэг эх сурвалжууд “Ногоон” архитектурын хөгжлийн эхлэлийг 1950 -аад оноос эхтэй гэж үздэг бөгөөд тэр үед нийтийн сууцны барилгын хэрэгцээ их нэмэгдсэнээр архитектор, инженерүүдэд илүү хэмнэлттэй барилгын технологи, шийдлүүд эрэлхийлэхэд нь түлхэц болжээ. 

Мөн 1970-аад онд өрнөдийн улс орнуудад эрчим хүчний хямрал нүүрлэж түлшний үнэ их хэмжээгээр нэмэгдсэн. Иймээс эрчим хүч үйлдвэрлэгчдийн нөөцийн хэмнэлт, эрчим хүчний хэмнэлттэй болон дахин сэргээгдэх эрчим хүчний талаар төслүүд ихээхэн хийгдэж эхэлсэн. Тэр үеэс нарны эрчим хүч ашигласан анхны барилгууд бий болж эхлэв. 1972 онд Манчестер хотод зохион байгуулсан үзэсгэлэнд үзүүлэн болж танилцуулсан барилгын загварыг анхны эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгуудын жишээнд дурддаг. Улс орон бүр нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн түвшнээр харилцан адилгүй боловч барилгын салбарыг 40% -ийн салбар гэж нэрлэх нь бий. Учир нь барилгын салбарт зарцуулж буй эрчим хүч, материалын зардал тухайн эдийн засгийн нийт хэрэглээний дунджаар 40 хувийг эзэлж байдаг.

“Ногоон барилга” гэж төслийн байршил сонголт,төлөвлөлт, угсралт, ашиглалт, засвар үйлчилгээ, сэргээн босголт, нураах гэсэн барилгын амьдралын мөчлөгийн бүхий л үе шатанд хүрээлэн буй орчиндоо хариуцлагатай, байгалийн нөөцийн хэмнэлттэй барилга байгууламжууд юм. Зарим тохиолдолд Тогтвортой барилга ч гэж нэрлэдэг. Энэ шаардлагуудыг бүрэн хэмжээнд бүрдүүлэхийн тулд архитектор, инженер, захиалагч, гүйцэтгэгч гэх мэт бүх оролцогч талууд барилгын төлөвлөлтийн шатнаас хоорондоо нягт харилцаатай ажиллаж, тус бүрийн төлөвлөлтийн болон хэрэглээний шийдлүүдээр дамжуулан хүрээлэн буй, байгаль орчинд хөнөөл багатай барилга бүтээх шаардлага үүснэ. Хүрээлэн буй орчны өөрчлөлт, байгалийн нөөцийн хомсдолд барилгын салбарын үзүүлэх нөлөөг өргөн цар хүрээнд бууруулах зорилгоор «Ногоон барилгын хөдөлгөөн» нэртэй цогц үйл ажиллагааг АНУ-аас санаачлан хэрэгжүүлж эхэлжээ. Өнөөгийн нийгэмд дараах үндсэн гурван шаардлагын улмаас «Ногоон барилга»-ын хэрэглээ зайлшгүй чухлаар тавигдах болсон. 

Үүнд: 

1. Хүрээлэн буй орчны өөрчлөлт, байгалийн нөөцийн хомсдол

2. Эдийн засгийн үр ашигтай байдал

3. Барилгын эрүүл ахуй, хэрэглэгчийн эрүүл мэнд

Ногоон барилгад тавигдах шаардлага: Барилгын амьдралын мөчлөгийн тооцоо ба үнэлгээтэй /байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага/, үр ашигтай төлөвлөлт, ашиглалтын үед ус болон эрчим хүчний хэмнэлттэй, тогтвортой материал ашигласан, дотор агаарын чанарын шаардлага хангасан, барилга угсралтын үеийн хог хаягдал бага, буулгасны дараа гарсан материалыг дахин ашиглах боломжтой гэх мэт.

Дээрхээс дүгнэвэл төрөл бүрийн “эрчим хүчний хэмнэлтэй барилгыг” Ногоон барилгад хамруулж үзэж болох нь..

“Пассив” барилга гэж юу вэ? дээр дурдсан эрчим хүний хэмнэлттэй барилгаас илүү дулаан техникийн үзүүлэлт бүхий тогтоосон стандартаас давуу үзүүлэлттэй барилгыг ойлгож болно.

Энэхүү барилгыг дараах дөрвөн үзүүлэлтээр тодорхойлно. 

1. Халаалтын жилийн хэрэгцээ нь 15 кВц/м2

2. 50 Па даралтын үед цагт 0,6-аас ихгүй агаар солилцооны битүүмжлэлтэй байх

3. Өрөөний температур 25 С-ээс дээш гарах хугацаа жилд 10 хувиас ихгүй байх

4. Халаалт, хэрэглээний халуун ус, цахилгааны хэрэглээ нь 60 кВц/м2 –аас хэтрэхгүй байх гэсэн үзүүлэлтүүд байдаг байна. 

Дээрх үзүүлэлтүүдийг хангахын тулд пассив барилга нь дараах 5 зарчмуудыг хангаж байх ёстой болно. Зураг үзнэ үү.

Манай улсад Пассив хаус төрлийн хэд хэдэн барилга байгууламжууд баригдсан ба бүгд амины орон сууцны зориулалттай ба нийтдээ 30 гаруй барилга байгууламж байна.

“Хайбрид хаус” барилга гэж юу вэ? Энэхүү барилга нь 0 дулааны алдагдалгүй барилгын хэмжээний үзүүлэлт бүхий дээвэр, шал, хананы дулаалгатай ба түүн дээр нь нэмэх нь нарны энергийг ашигладаг тромбон хана, тромбон хананд бий болсон дулааныг өгч, авдаг агаарын систем бүхий цогц төлөвлөлт гэж ойлгож болно. 

Энэхүү барилгын давуу тал нь 0 рүү дөхсөн дулаан алдагдалгүй барилгатай харьцуулахад өртгийн хувьд хямд тусдагч уг харин эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгаас давуулсан үзүүлэлттэй байдаг байна. 

Тромбон хана гэж дэлхийн 2-р дайны түлшний хомсдол үүсэж энэ нь идэвхгүй нарны халаалтыг маш хурдан дэлгэрүүлсэн төдийгүй дэлхий даяар тархжээ. 1967 онд архитектор Жак Мишель Францын Одейлло Хотод тромбын хананы анхны хувилбарыг нээсэн юм. Инженер Феликс Тромбын нэрээр нэрлэгдсэн  уг систем нь шил болон хар өнгийн материал, дулаан шингээх аргыг хослуулан дулааныг байшин руу аажмаар дамжуулдаг технологи бөгөөд үүнийг хайбрид байшин оновчтой ашиглаж байна. 

Эцэст нь хэлэхэд барих гэж буй барилгынхаа эрчим хүчний хэмнэлтийг аль түвшинд төлөвлөх үү гэдгээ одооноос сайтар бодохгүй бол цаашдаа эрчим хүчний үнэ тарифыг чөлөөлснөөр эрчим хүч хамгийн үнэтэй хэрэглээ болох мөн түүнчлэн хот, улсын зүгээс таны байшинд хамгийн түрүүнд эрчим хүчний хэмнэлттэй байх нөхцөлүүд тавигдаж эхлэх хугацаа тун ойрхон болоод байгааг дэлхий дахинд өрнөж буй үйл явдлууд тод томруун харуулж байгаа билээ.