Үндэсний үйлдвэрлэгчид бол улс эх орны хөгжлийн түлхүүр, үнэт зүйл билээ. Тиймээс энэ удаагийн дугаартаа эх орондоо үндэсний баялаг бүтээж буй нэгэн эрхэм болох “Эвт чулуу”   ХХК - ийн үүсгэн байгуулагч Гомооройн Баяржаргалыг онцолж байна. Салбартаа 18 гаруй жил ажиллаж байгаа тэрээр мужааны цехээс ажлын гараагаа эхэлж өдгөө 150 гаруй ажилтантай томоохон үйлдвэрлэгч, төсөл хэрэгжүүлэгч болсон байна. 

Та ажлын гараагаа хэрхэн эхэлж байсан бэ? 

Миний аав Ардын армийн Барилгын цэрэгт мужаанаар ажилладаг байсан учраас хүүхэд байхаасаа модоор хийж байгаа зүйлийг нь үлгэрлэж өссөн. 1999 онд цэргийн алба хааж ирээд Баянхошуунд байрладаг хашаандаа мужааны цех байгуулан тавилга үйлдвэрлэж анх бизнесийн гараагаа эхэлж байлаа. Ажиллаж байх явцдаа 2001-2005 онд ШУТИС- ийг  барилгын инженер мэргэжлээр төгсөөд анхныхаа барилга дээр ажилласан юм.

Модоор тавилга, цонх хаалга хийдэг байсан ч цаг үе өөрчлөгдөж Хятадаас их хэмжээгээр орж ирснээр энэхүү бизнес маань аяндаа бага багаар хумигдаж эхэлсэн. Тиймээс залуу байхаасаа үндэсний үйлдвэрлэгч болохыг зорьдог байсан учраас барилгын ихэнх хувийг эзэлдэг бетон зуурмагийн үйлдвэр байгуулахаар шийдсэн. 2011 онд үйлдвэрийн төслөө бичиж, жилийн дараагаас үйлдвэрээ үйл ажиллагаанд оруулсан.

Анхны багаа хэрхэн бүрдүүлж байв? 

Инженер, технологич, оператор,  миксерийн жолооч, туслах ажилтан гээд гарын арван хуруунд багтах баг анх бүрдүүлж байсан. Одоо үйл ажиллагаа маань өргөжин тэлж бетон зуурмагийн хоёр үйлдвэр, барилгын хуурай хольцийн үйлдвэр, хэв хашмалын түрээсийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд 100 гаруй ажилтантай болсон байна. Анх хамт ажиллаж эхэлсэн хүмүүс маань одоо ч  ажилласаар байгаа.

Үйлдвэр бий болгоход тоног төхөөрөмж, хөрөнгө оруулалтын асуудлаа хэрхэн шийдэж байв? 

Анх 2006 онд барилгын хаягдал материалаар бетон эдлэлийн үйлдвэр байгуулан ажиллаж, түүнээс улбаалан өөрийн туршлага дээр үндэслэхээс гадна мэргэжлийн инженерүүдтэй хамтран ажиллаж бетон зуурмагийн технологийн картаа гаргаж байсан. Бетон зуурмагийн үйлдвэр барих төслийг мэргэжлийн компаниар хийлгүүлэн, өөрийн боломж бололцоо болон санхүүгийн байгууллагын туслалцаатайгаар анхны төхөөрөмжүүдээ худалдан авч байсан.            

“Эвт чулуу”  хэмээх нэрийн утга учрыг тайлбарлавал?

Эвийн  хүчийг бэлгэдэн эрдэс чулууг эвлүүлж, элэгдэшгүй чанарыг бүтээхийг зорьсон учраас “Эвт чулуу” гэж нэрлэсэн. 

Үндэсний үйлдвэрлэгч олон байх тусмаа улс орон хөгждөг гэдэг. Үүнийг ковидын үе илүү сайн ойлгуулсан болов уу гэж харж байна. Үндэсний үйлдвэрлэл улс орондоо ямар өгөөжийг өгч байдаг вэ?

Улс орныг хөгжүүлэх гол хүчин зүйл бол бизнесийн салбар тэр дундаа үндэсний үйлдвэрлэл юм. Харин аливаа үйлдвэрлэл амжилттай үйл ажиллагаа явуулахад түүхий эд хамгийн чухал. Хичнээн хүчин чадал сайтай тоног төхөөрөмж, чадварлаг хүний нөөцтэй том үйлдвэр байлаа ч  түүхий эд  нь гадаадаас хараат бол ирээдүйд хөгждөггүй гэдэг нь батлагдсан зүйл. Үүнийг цар тахлын үед   ч тодоор батлан харуулсан гэж бодож байна.

Үндэсний үйлдвэрлэл хөгжсөнөөрөө тогтвортой ажлын байруудыг бий болгож, дотоодын хэрэгцээгээ өөрсдийн хүчээр хангаж энэ чинээгээрээ улс орны эдийн засгийн тогтвортой байдалд тодорхой үр ашгийг бий болгож байдгаараа давуу талтай. Гэвч манай улсын хувьд анхан шатны боловсруулах үйлдвэргүй учраас боловсруулсан түүхий эдийг импортоор оруулж ирж үйлдвэрлэх  шаардлага тулгардаг. Хэдийгээр Монголд үйлдвэрлэх боломжтой олон зүйл байгаа боловч бүх судалгаанууд энэ асуудал дээр ирээд гацчихдаг.

Бетон зуурмаг үйлдвэрлэгчид түүхий эд болох  хайрга, дайрга боловсруулдаг үйлдвэрлэгч, цемент үйлдвэрлэгчдээсээ авч байгаа. Зөвхөн химийн нэмэлтүүдээ импортоор оруулж ирдэг. Үүнээс болоод цаг хугацааны хувьд үйлдвэрлэл саатах үе гардаг. Ковидын нөлөөгөөр цементийн үнэ өсөж, бетон зуурмагийн үйлдвэрлэл цаашлаад барилгын салбар хүнд байдалд орсон. Төслөө дөнгөж эхлүүлсэн компаниуд зогсолт хийсэн бол нэгэнт эхлүүлсэн компаниуд цаг хугацаандаа барилгаа ашиглалтад өгөхийн тулд өссөн үнээр барилгаа барьсан.

Бетоны зуурмагийн хичнээн үйлдвэр байгаа вэ? Өрсөлдөөн хэр байна вэ? 

Улаанбаатарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа 100 орчим үйлдвэр бий учраас өрсөлдөөн маш их байна. Өрсөлдөөнгүй салбар гэж байхгүй. Харин өрсөлдөөн байх тусмаа чанар стандарт, үйлчилгээ сайжирч, улам хөгждөг. Гэхдээ бетон зуурмагийн онцлог нь үйлдвэрээс гараад чанараа алдалгүй цутгагдах ёстой учраас ихэнх барилгын төслүүд хамгийн ойр байршлуудыг түлхүү сонгон хамтран ажиллах нь бий. Бизнестээ баримталдаг зарчим бол зогсохгүй, гэхдээ хэт хурдан ажиллахгүйгээр жил болгон сайжруулалт хийж, хөгжил дэвшил, инновацыг бий болгохыг зорьдог.

Бетон зуурмагийн чанарт юу нөлөөлдөг вэ? Уулын чулуу, голын чулуу аль илүү бат бэх байх вэ? 

Нэгдүгээрт тухайн бетон зуурмагийг үйлдвэрлэж буй түүхий эдээс маш их хамаарна. Уулын дайрганы чулуу илүү бат бэх сайтай бол голын хайрга гөлгөр учраас хоорондоо барьцалдах чадвар нь муу байдаг. Мөн норм стандартад заасан хугацаандаа тухайн барилга дээрээ цутгагдаж байгаа эсэх чухал. Түгжрэлээс болоод олон цаг болвол тухайн бетоны бэхжилт муудах эрсдэлтэй. Үүнээс гадна тухайн бетоныг цутгаж байгаа цаг агаар, улирал нь чухал бөгөөд тухайн онцлогт нь тохирсон нэмэлтүүдийг хийж өгдөг. Шөнө нь цутгах, өдрийн наранд цутгах, бороонд цутгах бетоны нэмэлт өөр өөр гэсэн үг. Тиймээс лабораторид нарийн шинжилгээ хийж технологийн дагуу нэмэлтүүд хийгддэг. 

Төсөл хэрэгжүүлэгч, гүйцэтгэгч компаниуд хамтран ажиллах бетон зуурмагийн үйлдвэрийг сонгохдоо юун дээр анхаарах  ёстой вэ?

Бетон зуурмаг  нь нэгэн цул бүтээгдэхүүн болох ёстой бөгөөд, хувааж хийх, маргааш үргэлжлүүлэн цутгана гэсэн ойлголт байдаггүй учраас хэлсэн цагтаа тухайн үйлдвэрлэгч бэлэн байх ёстой. Манай компанийн хувьд ийм асуудал үүсгэхгүйн тулд хоёр үйлдвэр ажиллуулдаг. Үүнийг товчоор хэлбэл цаг хугацааны хувьд найдвартай байх ёстой юм.

Мөн тухайн компанийн ямар түүхий эд ашиглаж байгааг мэдэх, үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн найдвартай байдлыг шалгах хэрэгтэй. Түүнчлэн харилцагчтайгаа нээлттэй байх нь чухал. Жишээ нь манай компанийн машинууд GPS-ээр тухайн захиалагч бетоны зуурмагийн хаана, ямар хурдтайгаар явж байгааг харах боломжийг бий болгосон.

Үүнээс гадна технологи чухал бөгөөд тухайн цаг агаарт тохирсон нэмэлтүүдийг хийж байгаа эсэхийг мэдэх хэрэгтэй гэж зөвлөмөөр байна.

Сүүлийн үед хүйтний бетон гарснаар улирлын хамаарлыг арилгах дэвшил болж байна. Гэхдээ чанарын хувьд энгийн бетоноос хэр ялгаатай бол гэдэгт эргэлзэх сэтгэл төрдөг. Мэргэжлийн хүний хувьд та юу гэж боддог вэ?  

Хүйтэн сэрүүний улиралд бетон зуурмагийг норм стандартын дагуу үйлдвэрлэж  нийлүүлэх нь тухайн шаардлагад нийцэх нэмэлтүүдийг хэрэглэсэн ч талбай дээр бетон бэхжих таатай орчинг бүрдүүлж зохих арчилгааг хийгээгүйгээс эрсдэл үүсэх  магадлалтай.        

Бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа юу? Нийт эрэлтийн хэдэн хувийг бүрдүүлдэг вэ?

Бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа. БМ100-БМ550 маркийн бетон зуурмагийг 1 цагт 120м3, 1хоногт 2300м3, үйлдвэрлэх  хүчин чадалтай хоёр тусдаа үйлдвэртэй. Эрэлт ихсэх үед хоёр ээлжээр 24 цаг ажилладаг. 3-11 сар хүртэл идэвхтэй ажиллаад бусад үед нь дараа жил сааталгүй ажиллахын тулд засвар үйлчилгээ, тоног төхөөрөмжийн бэлэн байдлаа хангаж ажилладаг. Бэлтгэлээ сайн хангаж, сайжруулалт хийж чадвал эд ачааллын үеэр үйлдвэрлэл тасалдалгүй үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах боломж бүрддэг.  

Татварын системийг та хэрхэн хардаг вэ? 

Сүүлийн үеийн татварын шинэчлэлтүүд хүндхэн байдалд оруулж байна. Гэхдээ энэ асуудал бүгд татвараа жигд төлдөг болсон цагт энэ өөрчлөгдөх болов уу.  Жишээлбэл, манай компани хуулийнхаа дагуу татвараа төлдөг ч зарим бэлтгэн нийлүүлэгчид татварт хамрагдаагүй байдаг. Үүнээс болоод тэдэнд өгч буй төлбөрөө зардал гэж тооцуулах боломжгүй болж, манайх илүү өндөр татвар төлөх шаардлагатай болж байна. 

Харин татварын хувь хэмжээний хувьд боломжийн гэж үздэг. Нэгэнт бизнес эрхэлж байгаа бол татвараа төлөх нь зүй ёсны зүйл. Харин нэг хэсэг нь төлөөд зарим нь төлөхгүй байгаа нь шударга бус санагддаг. Мөн төлсөн татвар маань улсдаа хэргээ бүтээхгүй хэн нэгний хувийн халаас руу орж байгаа нь хамгийн харамсмаар… Бид хэдэн зуун саяар нь татвар төлж байгаа ч хэн нэгэн хувьдаа завшсаныг мэдээд бидний хүч хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж буйд их л таагүй мэдрэмж авдаг. Гэхдээ татварын мөнгөөр   сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг барьсан талаар сонсоод улс эх орондоо хэргээ бүтээж л явна даа гэж баярлах ч сэтгэл төрдөг. /инээв/

Турк улсад болсон газар хөдлөлт дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байна. Барилга нурсан шалтгааныг хэрхэн харж байгаа вэ? 

Барилгачин хүн их сониуч   учраас аливаа юмыг барьж үзэж, сонирхдог юм. Тиймээс Турк руу явж газар дээр нь барилгын материалуудыг үзэх, ямар хийцлэлтэй, юунаас болж нурсан бэ гэдгийг мэдэхийг маш их хүсэж байна. 

Дэлхийн гадна талын хатуу хэсэг болох чулуун мандал нь олон салангид хэсгээс бүрддэг. Үүнийг тектоникийн хавтан гэдэг шүү дээ. Эдгээр хавтангууд байнгын хөдөлгөөнд оршиж, газрын гадаргуу дээр янз бүрийн хүчээр мэдрэгддэг. Миний ажигласнаар тэдгээр хавтангуудын зааг дээр баригдсан барилгууд нурсан гэж харж, бодож байна. Мөн барилгын стандарт, хэм хэмжээ ч алдагдсан байхыг үгүйсгэхгүй.

Манай улсын хувьд ч гэсэн сүүлийн үеийн өндөр барилгуудын зураг төслийг харахад арматурын хэмжээ нь намхан барилгын арматурын орох хэмжээтэй харьцуулахад бага байна гэж харж байгаа..

Салбар бүрт тогтвортой хөгжил, “ногоон” гэсэн ойлголт тун чухал болж байна. Монголын томоохон компаниуд энэ чиглэлд манлайлал үзүүлэн ажиллаж байна гэж хардаг. Таны хувьд компанийн үйл ажиллагаандаа хэрхэн тусгадаг вэ? 

Байгаль орчны менежментийн олон улсын стандартыг үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлж байгаа учраас бүхий л үйлдвэрлэлдээ ногоон байхыг зорьж байна. Жишээлбэл, Агаарын бохирдлын 60 хувийг тоосжилт үүсгэдэг гэсэн судалгаа байгаа бөгөөд миксерийн машинууд шүүмжлэл дагуулдаг. Тиймээс үйлдвэрээс гарч буй усаа саарал ус болгон дахин ашиглаж, даралтат нацосоор  дугуйнуудаа тогтмол угаадаг. Өдөрт 50-75 машин, ачаалал ихтэй үедээ 150-200 орчим машины дугуйг угааж байна. Нэг машины дугуйг угаахад 45-50 литр саарал ус ашигладаг бөгөөд өдөрт 2 - 2,5 тонн саарал ус болно. Энэ хэмжээгээрээ цэвэр усыг хэмнэж байгаа гэсэн үг юм. Үүнээс гадна 1м3 бетон зуурахад ойролцоогоор 150-200 литр гүний цэвэр ус ашигладаг. Тиймээс саарал ус ашиглан бетон зуурах төслийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна.

Чөлөөт цаг, таны хобби? Өөрийгөө ойлгож мэдрэхэд юу тусалдаг вэ?

Би үүргэвчтэй аялалд явах дуртай.Сүүлийн жилүүдэд ажлын нөхцөл байдалдаа тааруулан аль болох аялахыг хичээж байна. Саяхан Америкийн зүүн эргээс баруун эрэг хүртэл сар гаруй хугацаанд 5 хотоор аялаад ирсэн. Энэ аялалыг хийх хэд хэдэн зорилго байсан. 2000 - аад оны үед АНУ - ын ерөнхийлөгч байсан Трампийн бичсэн номыг уншиж байхдаа олон гайхалтай барилгуудын талаар мэддэг болж, тэдгээр барилгуудыг нүдээр харахыг хүсэж,  олон жилийн дараа биелэлээ олсон нь энэ юм.  Мөн Лас вегасын бетоны үзэсгэлэнг үзэх, бетоны ассациоцид компаниа элсүүлэх тал дээр уулзалт хийсэн. Мөн хэд хэдэн тоног төхөөрөмж судлах журмаар  явсан, аялангаа ажлаа амжуулаад явдаг.

Аялал ер нь хүнийг өөрөө хэн бэ гэдгийг илүү ойлгуулж мэдрүүлдэг. Гадаадад онгоцны буудлаас буугаад хүн өөрийгөө өчүүхэн гэдгийг мэдэрдэг. С. Зориг агсны хэлснээр “Монголд би хэний ч мэдэх баян, Америкт бол хэний ч мэдэхгүй Хятад аялагч  харагдана” гэдэг шиг л…

Хүнээр хөтлүүлээд аялах, бүх зүйлээ ганцаараа толгой мэдээд аялах шал өөр мэдрэмж. Би адал явдалд дуртай учраас огт яваагүй замаараа аялах дуртай. 

Цэргийн албаа хаана хааж байв? Тэр үед  танд юуг ойлгуулсан бэ? 

Намайг 10 жилээ төгсөж байхад тухайн үеийн нийгэм сайн байгаагүй. Охин хүүхдийг илүү их сургуульд суралцуулж, хөвгүүдийг аргаа олоод амьдрана гэдэг байлаа. Би охин дүүтэйгээ зэрэгцээд сургууль төгссөн учраас би их сургуульд оролгүй цэрэгт явж байлаа.

Аав цэргийн хүн учраас би ч дургүй байсангүй. Ингээд 032 дугаар ангид хүндэт харуул, торгон цэргийн ангид хуваарилагдсан.

Цэрэгт байх хугацаа миний хувьд бодох, төлөвлөх, оюун санаагаа цэгцлэх он цагууд байсан. Тэр үедээ үйлдвэр бий болгох тухай бодож, он жавууддаа ярьдаг байлаа.

Дараагийн 10 жилд юу хийхээр төлөвлөж байгаа вэ?

Барилгын салбарт бол  гэр хорооллыг  барилгажуулах үйл явцад хувь нэмрээ үргэлжлүүлэн  оруулж, илүү том төсөл хэрэгжүүлэн тэр хэмжээгээрээ илүү олон айлыг орон сууцжуулах, Материал үйлдвэрлэлийн хувьд сүүлийн үеийн   дэвшилтэт технологийг тасралтгүйгээр нэвтрүүлж  байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагааг эрхэмлэн ажиллах төлөвлөгөөтэй байна.

Цаг зав гарган бидэнтэй ярилцсан танд баярлалаа. Эх орныхоо бүтээн байгуулалтад оруулж буй их үйлсэдтань улам өндөр амжилтыг хүсье!

Баярлалаа. 

Г.СУВД-ЭРДЭНЭ