Монгол Улсад сүүлийн жилүүдэд ялангуяа 2020 оноос мэдрэгдэхүйц газар хөдлөлтийн давтамж нэмэгдэж, болзошгүй хүчтэй газар хөдлөлтийн эрсдэл өндөрсөж байгааг сейсмологчид анхааруулж байгаа төдийгүй Туркийн газар хөдлөлт нэгийг сануулж байна. 

Манай улсын хувьд газар хөдлөлтийн тэсвэрлэх чадварын үнэлгээ, судалгааны ажлыг Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага /Жайка/ - тай хамтран хэрэгжүүлсэн бөгөөд уг төслийн хүрээнд нийт барилгын 47,8 хувь нь газар хөдлөлтөд нурах магадалалтай гэж гарсан байна. Монгол Улсын хэмжээнд нийт 18 442 барилга, байгууламж байгаагаас 1844 нь олон нийтийн зориулалттай буюу нийтийн орон сууц, нийтийн оффис, зочид буудал, кино театр, худалдааны төвүүд байна. Үүнээс 543 нь газар хөдлөлтөд тэсвэргүй, 206 барилга газар хөдлөлтөд тэсвэртэй, 195 барилгыг сайжруулах шаардлагатай гэсэн дүн гарсан.

Нийслэл орчмын газар хөдлөлт

• 2018 онд 829,

• 2019 онд 1,010,

• 2020 онд 1,357,

• 2021 онд 1,123 бүртгэгдсэн бол

• 2022 он гарснаас хойш есдүгээр сарын байдлаар 813 удаа газар хөдөлжээ.

Үүнээс 3.5-аас дээш магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт 2021 онд гурав, 2022 онд дөрвөн удаа бүртгэгдсэн байна.

1970 оноос өмнө барьсан, газар хөдлөлтөд тэсвэргүй нь тогтоогдсон нийтийн орон сууцны зориулалттай 344 барилгын ашиглалтыг хориглосон. Гэвч эдийн засаг, нийгмийн хүчин зүйлээс шалтгаалан өнөөдрийг хүртэл тус барилгуудад иргэд оршин суусаар байна. Тиймээс иргэдийн аюулгүй байдлын төлөө дорвитой арга хэмжээ авч ажиллах зайлшгүй шаардлагатай болж байна. 

Балл, магнитудын ялгаа 

Газар хөдлөлтийн хэлбэлзлийн хүчийг 12 баллын шаталбараар ажиглалтын цэг бүрт тодорхойлдог бол магнитуд нь /М/ газар хөдлөлтийг бүртгэх багажинд тэмдэглэгдсэн газар хөдлөлтийн голомтын хүч бөгөөд тоон хэмжигдэхүүн юм. Балл нь тус бүс нутгийн хувьд зай болон геологийн нөхцөлөөс хамааран янз бүрийн утгатай байдаг бол магнитуд нь тухайн газар хөдлөлтийн хувьд зөвхөн нэг л утга агуулсан байдаг.

1 балл – Үл мэдэгдэм газар хөдлөлт. Хэлбэлзлийн хүч хүмүүсийн мэдрэх чадвараас доогуур, зөвхөн багажинд л мэдрэгдэнэ.

2 балл – Арай ядан мэдрэх газар хөдлөлт. Ялангуяа дээд давхрын тасалгаанд зарим мэдрэмтгий хүмүүст, гэрийн амьтдад хэлбэлзэл мэдрэгдэнэ.

3 балл – Тасалгаанд байгаа хүмүүсийн цөөн хэсэг, хээр гадаа явж байгаа хүмүүст мэдрэгдэнэ. Хөнгөн тэрэг өнгөрөхөд үүсэх доргилттой төсөөтэй хэлбэлзэл мэдрэгдэнэ. Ажигламтгай хүмүүст дүүжлээстэй юмс ганхах, дээд давхарт байгаа хүмүүст мэдрэгдэнэ. 

4 балл – Тасалгаанд байгсдын олонх, хээр гадаа яваа хүмүүсийн заримд нь мэдрэгдэх бөгөөд хүнд ачааны тэрэг өнгөрөхөд үүсэх хэлбэлзэл мэдрэгдэнэ. Цонх, хаалга, сав суулга тачигнана. Шал, хана чихарна. Тавилга чичирхийлнэ, дүүжлээстэй зүйлс сулхан савлана. Завдгай савтай шингэн зүйлс долгиолж, зогсож байгаа автомашинд түлхэлт мэдрэгддэг.

5 балл – дунд зэргийн хүчтэй, унтагсдын олонх нь сэрж, барилга бүхэлдээ доргиж, том хонх өөрөө цохино, зарим тогтвортой зүйлс хөмрөх буюу шилжинэ.

6 балл – Хүмүүст газар хөдлөлт мэдрэгдэнэ. Зарим нэг нь тэнцвэр алдана, гэрийн амьтад хашаа, саравч, хорооноос гарна, шилэн болон шаазан сав суулга хагарч, хүнд жинтэй тавилга байрнаасаа хөдөлдөг. Булаг шандын ундарга, худгийн усны түвшин өөрчлөгдөж болно.

7 балл – Барилга,  байшинд ан цав гарна. Ихэнх хүмүүс айж гэр орноосоо гүйж гардаг. Хүн зогсоход хүндрэлтэй болж, тээврийн хэрэгсэл жолоодож буй хүнд хэлбэлзэл мэдрэгдэнэ. Ус дамжуулах хоолойны бэлчир уулзварууд эвдэрч, чулуун хашлагад ан цав гардаг. Зарим тохиолдолд эгц налуугаар өнгөрсөн автын замд гулгалт үүсэх, ан цав гарна.

8 балл – Барилгын хүчтэй эвдрэл үүсгэнэ. Хүмүүс айж сандарч тээврийн хэрэгсэл жолоодогчид ч сандралд ордог. Модны мөчир хугаран унаж, хүнд жинтэй тавилга хөмрөн унах, байрнаас шилжих зэргээр хөдөлгөөнд ордог. Дүүжлээстэй гэрлийн зарим хэсэг эвдэрч сүйднэ.

9 балл – Бүх барилгад эвдрэл үүсэж, бүх нийтээр сандран мэгдэнэ. Тавилга хэрэгсэл ихээхэн эвдэрч, адгуус амьтад гүйлдэнэ. Зарим үед төмөр замын төмөр тахийж туруйх, далан шороо эвдэрнэ. Нуур цөөрөм, тогтоол усны гадаргууд ихээхэн давалгаа үүснэ.

10 балл – Аюултай, олон байшин барилга нурж эвдрэл үүснэ. Төмөр зам хялбархан туруй тахир болно. Газрын доорх хоолойнууд эвдэрнэ, хөрсөнд 1 м хүртэл ан, цав үүсэж, хүрхрээ үүсэх, шинээр нуур цөөрөм бий болдог. Голын эрэг, далай тэнгис орчмоор нуралт, гулгалт үүснэ.

11 балл – Маш аюултай, барилга байшин, гүүр, далан, хаалт, төмөр зам, авто замууд ноцтой эвдэрч, дахин ашиглагдах боломжгүй болно. Газрын доорх хоолойнууд эвдэрч, өргөн ан гав, тасралт тохоос, мөргөцөг үүсэж, уул нуруунд нуралт бий болно. Газар хөдлөлтийн газрын гадаргууд үйлчилсэн доргилтын эрчмийг тусгайлан судалгаа явуулж тодорхойлох шаардлага гарна. 

12 балл – Гадарга зүйн өөрчлөлт орно. Газрын доорх, гадаргуу дээрх барилга байгууламж хүчтэй эвдэрч нурна. Хөрсөнд гүн ан, цав гарна. Тусгайлан судалгаа явуулж доргилтын эрчмийг тодорхойлох шаардлага гардаг байна. 

Манай улсын хувьд Барилгын тухай хууль, норм норматив болон Газар хөдлөлийн бичил мужлалын зурагт заасан 7-8 баллын шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.

“Одон орон геофизикийн хүрээлэн”-ийн Газар хөдлөлт судлах салбарын дарга М.Өлзийбатаас Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн идэвхжилтийн талаар тодрууллаа. 

2005 оноос Улаанбаатар хот орчимд идэвхжилт ажиглагдаж буй бүс нутгуудад палеосейсмолог, геолог, геофизикийн судалгааны ажлуудыг гүйцэтгэснээр 6 идэвхтэй хагарлын бүсийг тогтоогоод байна. 

Үүнд: Хустай, Эмээлт, Шархай, Авдар, Гүнж, Мөнгөнморьт зэрэг 6 идэвхтэй хагарлуудын бүсийг илрүүлсэн болно. Эдгээр идэвхтэй хагарлуудын байршил, урт, төрөл болон шилжилт хөдөлгөөн, түүн дээр болсон хүчтэй газар хөдлөлтийн нас зэргийг тодорхойлсон.

1. Эмээлтийн хагарал: Баруун гарын хэвтээ шилжилтийг агуулсан огшоолт төрлийн 35км урт хагарал. Уг хагарлын бүсэнд Улаанбаатар хотод VIII-IX баллаар мэдрэгдэх магнитуд нь 7.1 хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдох магадлалтай. 

2. Хустайн хагарал. Зүүн гарын хэвтээ шилжилтийг агуулсан нормаль төрлийн 212 км урт хагарал. Уг хагарлын бүсэнд Улаанбаатар хотод VIII-IX баллаар мэдрэгдэх магнитуд нь магнитуд нь 7.8 хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдох магадлалтай. 

3. Гүнжийн хагарал Баруун гарын хэвтээ шилжилтийг агуулсан огшоолт төрлийн 20 км урт хагарал. Уг хагарлын бүсэнд Улаанбаатар хотод VII-VIII баллаар мэдрэгдэх магнитуд нь 6.5 хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдох магадлалтай. 

4. Авдар уулын хагарал: Зүүн гарын хэвтээ шилжилтийн төрлийн 50 км урт хагарал. Уг хагарлын бүсэнд Улаанбаатар хотод VII-VIII баллаар мэдрэгдэх магнитуд нь 7.2 хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдох магадлалтай.

5. Шархайн хагарал: Зүүн гарын хэвтээ шилжилтийн төрлийн 50 км урт хагарал. Уг хагарлын бүсэнд Улаанбаатар хотод VIII баллаар мэдрэгдэх магнитуд нь 7.2 хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдох магадлалтай.

6. Мөнгөнморьтын хагарал: Баруун хойшоо уналтай 90 км урт тохрол хэлбэрийн хагарал. Уг хагарлын бүсэнд Улаанбаатар хотод V-VI баллаар мэдрэгдэх магнитуд нь 7 хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдох магадлалтай.

Зураг 1. Улаанбаатар хот орчмын сейсмотектоникийн зураг

2001-2022 онд Улаанбаатар хот орчимд болсон газар хөдлөлтийн тоон хамаарал

Зураг 2.  Улаанбаатар хот орчмын нутаг (өргөргийн 46.8°- 49.0°, уртрагийн 104.8°-109.0°) дэвсгэрт 2001-2022 онд болсон газар хөдлөлтийн тоон мэдээлэл  

Олон улсын хамтын ажиллагааны ЖАЙКА байгууллагаас 2012-2013 онд Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлсэн Газар хөдлөлтийн гамшгийн эрсдэлээс сэргийлэх, чадавхыг бэхжүүлэх төслийн хүрээнд хийсэн судалгааны ажлаас онцлох зүйлсийг орууллаа. 

Хувилбар I-ээр тооцоолсон магнитуд нь 5.65-10.12 болж өөрчлөгдөн, хувилбар-II-оор бол 5.16-10.14 байв. Эрчмийн хувьд Улаанбаатар хотын төв хэсгээр том ялгаа байхгүй, хотын төв цэг болох Сүхбаатарын талбайд хувилбар I-ээр 8.6 байхад хувилбар-II-оор 8.7 балл байна. Тооцооны шаталбарыг 12 шатны баллд шилжүүлвэл хотын төв хэсэгт 2 хувилбарын аль алинд нь VIII- IX балл байна. 

Улаанбаатар хотыг газар хөдлөлтийн эрсдэлийн нэгдсэн зураг (эрчмийн тархалт)

Барилгын хохирлын тооцооны үр дүн

Инженерийн байгууламжийн хохирлын тооцооллын үр дүн

Тооцооллын 1-р газар хөдлөлтийн үед үүсэх нурангийн хэмжээ

Төсөл хөтөлбөр тус бүрийн дэс дарааллын нэгдсэн хүснэг              

Дээрх тоо баримтаас харахад Улаанбаатарын хотын бүсэд 7- 9 балын газар хөдлөлт үүсэх магадлал өндөр байгаа бөгөөд барилга нурах, хүний амь үрэгдэх өндөр эрсдэлтэй байна. 

Тэгвэл Улаанбаатар хотын барилга, байгууламжууд хүчтэй газар хөдлөлтөд хэр тэсвэртэй, барилгын чанар ямар байгаа талаар IGCON LLC. Ceo, Мэргэшсэн инженер  Ш. Ганзоригоос тодрууллаа.

Сүүлийн жилүүдэд бусад улсад төдийгүй манай улсад ч газар хөдлөлтийн давтамж нэмэгдэж байна. Орон сууцжуулалт ихээр явагдаж буй манай улсад иргэдийн хамгийн их мэдэхийг хүсэж буй зүйл нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилга гэж ямар барилгыг хэлэх вэ гэдэг асуулт байх болов уу? 

Газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилга гэж нэрлэхэд газар хөдлөлтийн бүс нутагт зураг төсөл боловсруулах буюу ЗУРАГ ТӨСӨЛ,  ТУХАЙН ЗУРАГ ТӨСЛИЙН ДАГУУ гүйцэтгэлийн ажил хийгдсэн эсэх,  гүйцэтгэлийн явцад ТЕХНОЛОГИЙГ БАРИМТАЛСАН эсэх гэдэг гурван шат дамжлагыг нягталж байж газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилга гэж нэрлэнэ. 

Барилгын зураг төслийн тооцоолол хийхэд инженер геологийн дүгнэлт дээр тухайн газрын тухайн байршилд хэдэн баллын бүсчлэл хамрагдах вэ гэдэг нь маш тодорхой байдаг бөгөөд уг мэдээлэл дээр тулгуурлаж барилга бүтээцийн инженерүүд тооцоолол хийдэг. Хэрэв захиалагч тал хүсвэл яг тухайн цэг дээр хөрсний шинжилгээ хийлгэх явцдаа “Одон орон судлал геофизийн хүрээлэн”-д хандаж тухайн байрлалд газар хөдлөлтийн баллыг тодорхойлуулж болдог. Ингэж барилга бүтээцийн тооцооны инженерүүд өгөгдсөн өгөгдөл дээр тулгуурлан тооцоо хийнэ. 

Тооцооны аргачлалаа зөрчөөгүй, динамик ачааллыг зөв хуваарлаж ажиллуулах схем сонгож түүнийгээ программын тусамжтай олон удаа газар хөдлөлтийн дата дээр тулгуурлан туршин тооцож хамгийн ашигтай хувилбарыг сонгон түүнийг зураг болгон боловсруулж буй нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилгын зураг төсөл боловсруулж буй процесс юм.   

Мэдээж газар хөдлөлтийн бүс нутагт барилга төлөвлөх норм дүрмийн заалтуудаа баримталсан байх хэрэгтэй. Мөн газар хөдлөлтийн эрчим хөрсний бүтцээс шууд хамааралтайгаар тодорхойлогддог тул буурь суурь хөрсний талаар тооцооны аргачлал боловсруулж мөн тухайн хөрс, барилгын ачаалал, хөрсний ус зэргийг судалж суурийн тооцоолол суурь суулгалтын гүн зэргийг тооцдог. Иймэрхүү шат дамжлагаар тооцоолол хийгдэж зураг төсөл боловсруулаад түүнийгээ магадлалаар оруулж тооцоо хийсэн дата болон аргачлал зэргээ шалгуулж нягтлан засварлаад бэлэн болсон зураг төслөөр  барилга баригдах учиртай. 

Зураг төсөл хэдий нормын дагуу хийгдсэн боловч угсралтын ажлууд тэр дундаа буурь суурь хөрс, арматурчлалт, цутгалтын ажлын технологи зөрчигдсөн бол зураг төслийн цаасан дээр байгаа баллын хэмжээ нь зүгээр нэг тоо болж үлдэнэ. 

Эрсдэл гарлаа гэхэд ашигласан материал, гүйцэтгэлийн процесс тэдгээрийн техникийн бичиг баримтан дээр нягтлах хэрэгтэй. Барилга нь зураг төсөл  + материал  + гүйцэтгэл + хяналт гэсэн дамжлагатай тул эрсдэлтэй байдал үүссэн үед оношийг зөв тодорхойлж, түүнийг засах нь чухал. 

Барилга, байгууламжид газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн үнэлгээг ямар хугацааны давтамжтай хийвэл тохиромжтой вэ? 

Барилга гэдэг газар хөдлөлт, үер ус, галын аюул, хар салхи гээд байгалийн бүхий л эрсдэл дунд олон жилийн насжилттайгаар оршин байдаг обьект тул тухайн барилга дээр гурван жил тутамд газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн үнэлгээ, гадаргуугын үер усны аюул, галын эрсдэл зэргийг  хийх хэрэгтэй.  

БХБЯ-ны “Улсын хэмжээнд эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэгийн барилга 127, улсын болон иргэний өмчийн газар хөдлөлтийн хүчитгэл хийх шаардлагатай 188 барилга байгууламж, ослын байдалтай норм дүрмийн шаардлага хангахгүй 507 обьект байна” гэсэн бодит баримт бий. Мөн дахин 915 барилгад газар хөдлөлтийн үнэлгээ хийж паспортжуулах шаардлагатай гэсэн тооцоолол байгаа.  1970 оноос өмнө баригдсан осолын байдалтай, шаардлага хангахгүй 344 нийтийн орон сууцыг ашиглахыг хориглосон шийдвэрийг гаргаж харьяа дүүрэг сумын нэгжид хүргүүлсэн мэдээлэл байна. Эдгээр обьектууд нь өдөр тутамд эдийн засгийн эргэлтэд орж нэг хүнээс нөгөөрүү шилжих бүрд уг барилгын түүх бүдгэрч байдаг. Тус барилгын жагсаалтыг нийтэд ил болгож засварлах болон буулгах шийдвэрийг ил болгон нэгдсэн сан үүсгэхгүй бол ГАМШИГ болох үед бид асар их хохирол амсах байдалтай байна. 

Нийслэлийн хэмжээнд актлагдаж ашиглахыг хориглосон 273 лифт байгаагаас энэ жил дөнгөж 134 лифтийг солихоор урьдчилгаа төлбөр болох 15% -ийг нийслэлийн төсөвт суулгаж байна. Үлдсэн санхүүжилтийг Беларус улсын хөнгөлттэй зээлд хамруулахаар яригдаж байгаа гэдэг нь иргэдийн аюулгүй байдалд ноолуураас илүү ач холбогдол өгч чадахгүй байгааг харуулж байна. 

Манай орны хувьд ноолуурын салбартаа жилд 500 тэрбум хуваарьлаж байдаг хэрнээ ослын өмнөх байдалд байгаа барилга байгууламжийг буулгах арга хэмжээ авахгүй байгаа дэд бүтэц барилгын салбар хэддүгээрт эрэмбэлэгддэг нь харагдана. 127 эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг ослын өмнөх төлөвт байгаа бөгөөд тэдгээрийг шинэчлэн барихад 480 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэдэг нь “бид газар хөдлөлтөд бэлэн үү” гэдэг асуултын хариулт болох болов уу…

Бусад улсын газар хөдлөлтөөс сургамж авч эрсдлээс эрт хамгаалагдахын тулд юуг хийх хэрэгтэй вэ? 

Бидний мэдэхээр Турк болон Сирийн нутагт маш хүчтэй газар хөдлөлт болж биет болон биет бус асар их хохирол амсаж, хохирлын хэмжээ нь 50 тэрбум ам.долларт хэдийн  хүрчээ. Угтаа энэ гамшгаас гарсан хохирлыг нарийн тогтоох боломжгүй бөгөөд үр дагавар нь тус улсын ард түмний дунд айдас төрүүлсэн, энэхүү айдас эдгэх хугацаа нь түүний бодит хохирлоос илүү нарийн төвөгтэй зүйл юм. 

Байгалийн гамшиг бүхий л улс оронд цаг минут тутамд бий болж мэдэх бодит эрсдэл тул бүх улс орон гамшгийн эсрэг байдалд байнгийн бэлэн эсэх дээр анхаарч, эрсдэл үүссэн нөхцөлд бие биедээ туслаж НЭГ ДЭЛХИЙ ( ONE WORLD ) гэсэн үзэл санаан дор гамшгийн эсрэг тэмцсээр байна. 

Харин бид,

-    Монгол орны хэмжээнд барилгын үнэлгээг барилга тус бүр дээр дахин нэг хийж, эвдрэл гэмтлийг зэргээр нь ангилан оношилж, аль шатанд алдаа илүү гарч байгааг тодорхойлох хэрэгтэй. Түүний дараа тухайн алдаа гарч буй үе шатны хяналт шалгалтыг цогцоор нь шийдэх хэрэгтэй байна. Аливаа зүйлийг томоор харж шийдэхгүйгээр зөвхөн одоо байгаа шинж тэмдгээ эмчилвэл дараа нь засаж болохгүй алдаа гарах эрэсдэлтэй.

-    Барилга угсралтын гүйцэтгэлийн үе шатанд алдаа гарах магадлал их тул АВТОРЫН ХЯНАЛТ, ХӨНДЛӨНГИЙН ХЯНАЛТ эсвэл ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХЯНАЛТ гэсэн хяналтын процессыг илүү эрх мэдэлтэй болгох хэрэгтэй. Үүнийгээ дагаад хугацаа уртсаж, чанар сайжирна. Харин төсөв бага зэрэг нэмэгдэх болов уу. 

-    Манайд барилгын зураг төслөө хийгээд өөрөө барилгаа барьчихдаг үзэгдэл маш их. Төсвийн хөрөнгө оруулалттай тендерүүд хүртэл түлхүүр хүлээлцэх нөхцөлтэй нэг гэрээн дор хоёр байгууллагыг нэгтгэж оруулаад өөр хооронд нь санхүүгийн хамаарал үүсгээд явчихаар ХЯНАЛТЫН процесс алдагдаад байдаг.   

-    Мөн Авторын хяналтын төлбөр дээр барилгын ажил эхлэхээс өмнө зөвшөөрөл авахад гэрээг нь хянадаг мөртлөө төлбөрийн асуудлыг орхигдуулдаг. Ингээд төлбөрөө аваагүй Автор захиалагч хоёрын харилцаанаас болж барилга хяналтгүй боссоор байна.

-    Барилга угсралтын ажил дээр бартерын систем нэвтэрч түүнийгээ дагаад бэлэн мөнгөний хомсдолд орсон гүйцэтгэгч нар чанар гэхээсээ илүү хугацааг эрхэмлэж маш хурдан дуусгаад бартераа авна гэсэн эрмэлзэлтэйгээр технологи алдах нь энгийн үзэгдэл болсон. Энэхүү бартерийн систем нь дэд бүтэц барилгын салбарт маш их асуудал дагуулж байгаа гэж боддог.  

-    Мөн барилгын гүйцэтгэлийн ажил хийх явцад өдөр тутмын хяналтын процессыг гүйцэтгэх инженер техникийн ажилтнуудын ур чадвар, барилгын ажилчдын ур чадвараас шууд хамааралтай тул чадварлаг ажилчдаар гүйцэтгэл хийлгэх асуудал хөндөгдөнө. Гэвч бид чадвар гэхээсээ илүү “хэдэн хувийн бартер шингээж ажлаа гэрээлсэн бэ” гэдэг дээр амжилтаа тодорхойлдог болсон энэ үед чанарын асуудал ямагт тавдугаар асуудал байсаар үлдэнэ. 

Мөн Улаанбаатар хотын захирагчийн ажлын алба дээр байдаг барилга байгууламжийн ажил эхлүүлэх зөвшөөрлийг журмын дагуу олгож, хэрэв зөвшөөрөлгүй эхэлсэн бол тэр хүртэлх хийгдсэн ажлыг буцаан, дахин эхнээс нь өөрийн хөрөнгөөр нь эхлүүлдэг болгочихвол бүгд хуулиа мөрдөх болов уу гэсэн мөрөөдөл бий. “Нийслэл дээр ямар нэг байдлаар зохицуулж болдог” гэсэн ойлголттой эсвэл зохицуулаад авилгын өгөөд нөгөөх нь аваад сурцан хүмүүс ингэж хууль дүрмийг мөрдөхгүй тоомжиргүй байдлаар БАРИЛГА дөнгөж зургийн ажил эхлэх үед барьж эхлээд байгаа тул таслан зогсоох л шаардлагатай байна. Процесс хаана алдагдаж байна тэнд чанар алдагдаж эрсдэл үүсдгийг бүгд мэддэг болсон шүү дээ.

Турк улсын газар хөдлөлтөөс бид юуг мэдэж, юун дээр цаашдаа анхаарах шаардлагатай байна вэ? 

Туркийн газар хөдлөлтийн мэдээллээс авсан нэг том сургамж гэвэл хуучин барилгуудыг үйлчилгээний заал болгох маягаар даацын болон тулгуур баганыг өөрчилсөн нь тухайн үед барилга статикийн хувьд тогтвор хангаж байвч динамик хүч үйлчлэх үед даацын бүтээцгүй барилгууд хэрхэн нурж унасаныг харлаа.  

Тиймээс үнэлгээ тодорхой давтамжтай хийж түүний үр дүнг барилга тус бүрээр нь НИЙТЭД ИЛ ТОД байлгах хэрэгтэй. Ядаж  хүчитгэл хийх боломжтой барилгуудыг нийтэд ил болгочихвол эзэн нь үл хөдлөхөө үнэ хүргэж борлуулахын тул хүчитгэлийн арга хэмжээг авч хөрөнгө оруулж нөгөө жагсаалтаас гарахыг эрмэлзэнэ, банкны үнэлгээ хийх процесс хаагдах тул тухайн эзэн засаж сайжруулахаас өөр гарцгүй болно. Харин ослын өмнөх төлөвт байгаа барилгуудыг ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХАРИЛЦААНААС ХАСЧИХВАЛ асуудал хурдан шийдэгдэх болов уу. 

Турк улсын газар хөдлөлтийн урьдчилсан дүгнэлтийг ВВС-ээр мэдээллэх үед үндсэн хэдэн шалтгаан харагдаж байсан. 

-  Хуучин барилгыг үйлчилгээний зориулалттай засварлах явцад даацын болон тулгуур баганад ихээхэн өөрчлөлтийг дур мэдэж хийсэн

-    Норм дүрэм баримтлаагүй барилгуудыг ихээр барьсан.

-  Норм дүрэм зөрчсөн, хүчитгэл хийгээгүй гэх зэрэг зөрчилтэй паспоржуулах барилгуудаа өршөөлийн хуульд хамруулсан

-  Тектоник хавтангийн бүсэд оршиж байгаа газар ихээхэн хэмжээний хавтгайжин хийцлэлтэй барилга барьсан

-    Газар тариалангийн үржил шимтэй зөөлөн хөрстэй газар барилга барих зөвшөөрөл өгсөн 

-    Хуучны барилга байгууламжийн материалын чанар хангалтгүй, маш муу, гөлгөр гадаргуутай арматур хэрэглэсэн, бетоны бат бэх өгөршилд орж муудсан гэх мэт.

Бид эдгээр эрсдэлүүдийг мэдэж авсан тул сургамж авч барилгын үнэлгээ хийх явцдаа дээрх чиглэлүүдээр шалгалт хийхэд буруудахгүй гэж бодож байна. 

Ц.СОЛОНГО