Өмгөөллийн “Легал Линк Си Би Эй” ХХК-ийн  

хуулийн мэргэжилтэн Э.Мөнхсайхан

Манай улсад барилга, дэд бүтцийн салбар хурдацтай хөгжиж буй энэ үед олон улсын жишиг гэрээг ашиглаж барилгын гэрээг байгуулах тохиолдлууд бий болж байгаа билээ. Энэхүү нийтлэлээр зөвхөн барилгын ажлын доголдол, түүнийг арилгахтай холбоотой талуудын эрх, үүргийн талаарх ФИДИК-ийн Ногоон ном (1999) буюу “гэрээний хураангуйлсан хувилбар”-ын зохицуулалт болон Монгол улсын хууль тогтоомжийн зохицуулалтыг авч үзэх болно. 

Манай улсын хувьд барилгын гэрээг тусгайлан гэрээний хууль болон иргэний хуулиар нарийвчлан заагаагүй бөгөөд барилгын гэрээг ажил гүйцэтгэх гэрээнд хамруулж, тус гэрээний зохицуулалтуудыг хэрэглэж байна.  Тодруулбал, Иргэний хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.1 дэх хэсэг “Ажил гүйцэтгэх гэрээгээр ажил гүйцэтгэгч нь захиалагчийн буюу өөрийн материалаар гэрээнд заасан ажил гүйцэтгэх, захиалагч нь уг ажлын үр дүнг хүлээн авч, хэлэлцэн тохирсон хөлс төлөх үүргийг тус тус хүлээнэ” гэж заасан бөгөөд энэхүү гэрээнд барилгын гэрээг хамруулж зохицуулдаг байна. 

Мөн Иргэний хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.5 дахь хэсэгт зааснаар “ажил гүйцэтгэх зарим төрлийн гэрээний онцлог зохицуулалтыг тусгай хуулиар зохицуулж болно” гэж заасны дагуу барилгын гэрээг бусад барилгын салбарын хууль тогтоомжийн нарийвчилсан зохицуулалт, шаардлагад нийцүүлэн байгуулах юм. “Ногоон номыг харьцангуй бага цар хүрээтэй, богино хугацаанд хийж гүйцэтгэх боломжтой барилга угсралтын болон инженерийн ажлыг гүйцэтгэхэд ашиглах нь тохиромжтой. ФИДИК-ийн зүгээс 500,000 ам.доллар хүртэл өртөгтэй, эсхүл 6 сарын дотор хийж гүйцэтгэх боломжтой ажилд тохиромжтой гэж зөвлөдөг.” Ногоон номын доголдол, түүнийг арилгахтай холбоотой зарим онцлог зохицуулалтуудыг Монгол улсын хууль тогтоомжийн зохицуулалттай уялдуулан авч үзье. 

Үүнд:

I.    Доголдол, түүний талаарх ойлголт

Иргэний хуулийн 353 дугаар зүйлд доголдолгүй гэж үзэх ажлын үр дүнгийн тухай зохицуулсан. Тухайлбал, гүйцэтгэсэн ажлын үр дүнгийн талаар гуравдагч этгээд захиалагчид ямар нэгэн шаардлага гаргах эрхгүй бол уг ажлын үр дүнг эрхийн доголдолгүй гэж үзнэ. Ажлын үр дүн нь гэрээнд заасан тоо, хэмжээ, чанарт тохирч байвал мөн гэрээнд дээрх мэдээллийг заагаагүй бол гэрээнд заасан зориулалтаар ашиглах боломжтой байвал биет байдлыг доголдолгүй гэж үзнэ. Иргэний хуулийн 352 дугаар зүйлийн 352.2 дахь хэсэгт заасны дагуу захиалагч доголдлыг арилгуулах эсхүл шинээр гүйцэтгүүлэхээр гүйцэтгэгчид шаардлага гаргах эрхтэй байна. 

Ногоон номын хувьд доголдол гэдгийг тухайлан тодорхойлоогүй бөгөөд 9 дүгээр зүйлийн 9.1 дэх хэсэгт “...Гүйцэтгэгчийн зураг төсөл, материал , Үндсэн тоног төхөөрөмж  эсхүл ур чадвар гэрээнд заасны дагуу байгаагүйгээс үүдэн бий болсон ямар ч доголдлыг Гүйцэтгэгч нь өөрийн зардлаар арилгах ёстой” гэж тусгажээ. Өөрөөр хэлбэл тухайн доголдлын үүсэх шалтгаан нь гэрээнд заасан шаардлагад нийцээгүй гүйцэтгэгчийн зураг төсөл, бараа материал, үндсэн тоног төхөөрөмж, ур чадвар байвал үүнийг гүйцэтгэгч хариуцах доголдол гэж үзэхээр байна. Энэхүү гэрээний хувьд Захиалагчийн шаардлагыг хавсралтаар батлах бөгөөд үүнд гүйцэтгэгчийн зураг төсөл, үндсэн тоног төхөөрөмж, ур чадвар, ажлын тоо хэмжээ, чанар зэрэг бүхий л шаардлагаа захиалагч тусгах боломжтой юм. Үүний үр дүнд Иргэний хуулийн дагуу болон гэрээний дагуу доголдлын талаарх гомдлын шаардлагыг гаргах нөхцөлүүд илүү тодорхой, бодитой болох, тухайн алдаа дутагдлыг доголдол хэмээн хүлээн зөвшөөрөхөд талуудад нэгдсэн ойлголт өгөх давуу талтай байна.

II. Туслан гүйцэтгэгчийн ур чадвар

Иргэний хуулийн 347 дугаар зүйлд зааснаар ажил гүйцэтгэгч нь ажил гүйцэтгэхэд бусад этгээдийг оролцуулж болно. Барилгын тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1.22 дахь хэсэгт зааснаар “захиалагчтай байгуулсан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол туслан гүйцэтгэгчийг сонгож, гэрээний үндсэн дээр ажиллуулах” нь ажил гүйцэтгэгчийн чиг үүрэгт хамаарна. Тус хуульд барилгын ажил гүйцэтгэгч нь захиалагчтай гэрээ байгуулсны үндсэн дээр барилгын ажлыг гүйцэтгэх эрх бүхий хуулийн этгээд байх тухай заасан бол барилгын туслан гүйцэтгэгчид ямар нэгэн шаардлагыг хуульчлаагүй байна. Иймд, манай улсын хууль тогтоомжийн дагуу гүйцэтгэгч нь туслан гүйцэтгэгчийг дангаар шийдвэр гаргаж сонгох боломжтой байна. Хэдий гүйцэтгэгч нь туслан гүйцэтгэгчийн ажлын үр дүн, эрсдэлийг захиалагчийн өмнө хариуцаж  байгаа боловч туслан гүйцэтгэгчийн ур чадваргүй байдлаас үүдэн доголдол бий болсон тохиолдолд түүнийг арилгахтай холбоотойгоор ажил гүйцэтгэх хугацаа уртсах, нэмэлт төлбөр гарах зэрэг эрсдэл нь захиалагчид ч мөн нөлөөлөх юм. 

Ногоон номын 4 дүгээр зүйлийн 4.3 дахь хэсэгт “Гүйцэтгэгч нь ажлыг бүхлээр нь туслан гүйцэтгэгчээр гүйцэтгүүлэхгүй бөгөөд Захиалагчаас зөвшөөрөл авалгүйгээр ажлын аль нэг хэсгийг туслан гүйцэтгэгчээр гүйцэтгүүлэхгүй” гэж заасан. Иймд уг жишиг гэрээгээр туслан гүйцэтгэгч шалгаруулж буй ажлын онцлогоос хамааран захиалагчаас зөвшөөрөл олгохдоо барилгын ажлын тусгай зөвшөөрөл, Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй зэргийн талаарх нэмэлт шалгуурыг тавих боломжийг бий болгосон нь давуу талтай байна. 

III. Доголдлын талаарх гомдлын шаардлага гаргах хугацаа

Иргэний хуулийн 349 дүгээр зүйлийн 349.1 дэх хэсэгт ажил гүйцэтгэгч гэрээний нөхцөлийг зөрчсөн буюу гүйцэтгэсэн ажилд ямар нэгэн доголдол байвал захиалагч энэ тухай гомдлын шаардлагыг хууль буюу гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол ажил хүлээн авснаас хойш зургаан сарын дотор, барилга, байшингийн хэвийн байдлаар хүлээн авах үед илрүүлэх боломжгүй дутагдлын тухай ажил хүлээн авснаас хойш гурван жилийн дотор гаргаж болохоор зохицуулжээ. 

Ногоон номын 9 дүгээр зүйлийн 9.1 дэх хэсэгт “Захиалагч хавсралтад заасан хугацаа дуусах хүртэлх аль ч хугацаанд доголдол болон дутуу ажлыг гүйцээх талаар мэдэгдэх эрхтэй…” гэж заажээ. Үүнээс үзвэл, талууд гомдлын шаардлага гаргах хугацааг тохиролцох ба ажил хүлээн авахад илрүүлэх боломжтой доголдол, боломжгүй доголдол гэж ангилаагүй бөгөөд аль ч доголдлын талаарх шаардлагыг уг хугацаанд гүйцэтгэгчид хүргүүлэх эрхтэй байна. Ажил хүлээн авахад илрүүлэх боломжтой гэж үзэхээр доголдлыг анзаараагүй, тухайн үеийн нөхцөл байдлаас үүдэн илрүүлж чадаагүй зэрэг тохиолдолууд үүсэх магадлалтай бөгөөд Ногоон номд тус захиалагчийн эрсдэлийг багасгасан зохицуулалт агуулснаараа ач холбогдолтой байна.

IV. Доголдлыг илрүүлэх / туршилт 

Барилгын тухай хуулийн 37 дугаар зүйлийн 37.1.5, 37.1.20 дахь хэсэгт тус тус зааснаар захиалагч нь барилгын үе шат бүрд зохиогчийн хяналт хийлгэж, хөндлөнгийн лабораторийн шинжилгээгээр материал, хийц, бүтээц, эзлэхүүний чанар, аюулгүй байдлын техникийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлуулах болон барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах зардлыг хариуцдаг. Ажил хүлээн авах үеийн  туршилт /хэмжилт, үзлэг, шалгалт зэрэг/-ыг хийж гүйцэтгэх зардал нь ашиглалтад оруулах зардалд хамаарах боломжтой бөгөөд явц дундын туршилтын хувьд дээр дурдсан тодорхой хөндлөнгийн шинжилгээ зэргээс бусад туршилтын зардлыг аль тал хариуцахыг хуульд нарийвчлан заагаагүй байна. 

Ногоон номын 9 дүгээр зүйлийн 9.2 дахь хэсэгт “Захиалагч аливаа ажлыг илрүүлэх ба/эсхүл туршилттай холбоотой зааварчилгааг өгч болно. Илрүүлэх ба/эсхүл Туршилтын үр дүнд Гүйцэтгэгчийн зураг төсөл, материал, Үндсэн тоног төхөөрөмж эсхүл ур чадвар нь гэрээнд заасны дагуу биш байвал Гүйцэтгэгчид энэхүү Илрүүлэх ба/эсхүл Туршилтыг зүйл 10.2-т заасны дагуух Өөрчлөлт хэмээн үзэж Илрүүлэх ба/эсхүл Туршилтын төлбөрийг төлнө” гэж заасан. Ногоон номд туршилтын зардлыг хариуцахтай холбоотой зөвхөн энэхүү заалт байгаа бөгөөд гүйцэтгэгчийн хариуцах доголдол илэрсэн тохиолдолд аль тал туршилтын зардлыг төлөх нь тодорхойгүй байна. Гэхдээ талууд тусгай нөхцөл боловсруулахдаа энэ тухай тохиролцож боломжтой.

V. Доголдлыг арилгах, талуудын эрх үүрэг

Иргэний хуулийн 350 дугаар зүйлийн 350.1.6, 350.1.7 дахь хэсэгт зааснаар “Ажил гүйцэтгэгч нь захиалагчийн өмчлөлд ямар нэгэн доголдолгүй үр дүн шилжүүлэх, ажлын үр дүнгийн доголдлыг арилгахад шаардагдах зардлыг /ажлын хөлс, материалын зардал, замын хураамж болон тээврийн хөлс г.м/ хариуцах үүрэг хүлээнэ.” Доголдол түүний талаарх ойлголт хэсэгт дурдсан доголдлыг Ногоон ном болон Иргэний хуулийн дагуу гүйцэтгэгч хариуцах бөгөөд үүнийг арилгах тухай хууль болон гэрээнд ижил байдлаар зохицуулсан байна. 

Үүнд: 

1. Захиалагч доголдлыг арилгуулах, дутуу ажлыг гүйцээх эсхүл шинээр гүйцэтгүүлэхээр мэдэгдэл /шаардлага/ хүргүүлэхэд гүйцэтгэгч уг мэдэгдэлд заасан хугацаанд доголдлыг арилгана. (ИХ 352.2.1, Ногоон номын 9.1)

2.  Хэрэв доголдлыг арилгаагүй бол захиалагч нь гүйцэтгэгчийн зардлаар шаардлагатай гэж үзсэн ажлуудыг хийж гүйцэтгэх эрхтэй болно.  (ИХ 352.2.2)

Ногоон номд тусгасан доголдлыг арилгахтай холбоотой онцлог нэг зохицуулалт нь гэрээний 6 дугаар зүйлийн 6.1.p-д зааснаар “Ажил гүйцэтгэх болон доголдлыг арилгахтай холбоотой гүйцэтгэгчийн хүлээх үүрэг хариуцлагаас үүдэн зайлшгүй бий болсон эвдрэл, гэмтэл” нь захиалагчийн хариуцлагад хамаарна. Үүнд доголдлыг арилгахад гүйцэтгэгчийн буруугаас шалтгаалаагүй, зайлшгүй бий болсон эвдрэл гэмтэл багтаж байгаагаас үзвэл энэ нь талуудын эрсдэл хуваарилалтын тэнцвэртэй байдлыг дэмжсэн зохицуулалт байна.

Дүгнэлт 

Ногоон ном нь шар, улаан зэрэг бусад номтой харьцуулахад маш хураангуй хувилбар боловч томоохон бүтээн байгуулалтын төслийн туслан гүйцэтгэгчтэй байгуулах гэрээнд болон зарим барилга байгууламжийн хувьд ерөнхий гүйцэтгэгчтэй байгуулах гэрээнд ашиглах боломжтой юм. Зөвхөн доголдолтой холбоотой асуудлын хүрээнд энэхүү нийтлэлээр авч үзэхэд хэд хэдэн давуу талууд харагдаж байна. Иймд, олон улсын практикаар нотлогдож, тодорхой судалгааны үндсэн дээр бий болсон жишиг гэрээг ашиглах нь олон талын ач холбогдолтой гэдгийн нэгээхэн илрэл юм.