Даатгал гэдэг зүйл анх үүссэн цагаасаа л байгалийн гамшиг, аюул осол, гал түймэр зэрэг гэнэтийн ослын улмаас учирсан хохирлыг нөхөх үр өгөөжтэй арга хэрэгсэл байсаар ирсэн. Харин даатгалын харилцаа гэдэг нь гэнэт тохиолдож болох аюулд бэлэн байх, санхүүгийн эрсдэл багатай даван туулахад чиглэсэн буюу нэг талаас Даатгуулагч өөрийн эд хөрөнгөд учирч болох хохирлыг нөхөх баталгаатай болох, тохиролцсон болзлоор нөхөн төлбөрөө авах, даатгагч нь эрсдэл учрахад учирсан хохирлын нөхөн төлөхөөр үүрэг хүлээсэн харилцаа юм.

Манай улсад 1997 онд анх Монгол улсын даатгалын тухай хууль батлагдсан боловч иргэд, байгууллагууд одоог хүртэл даатгалын талаар болон нөхөн төлбөр хэрхэн авах талаар хангалттай ойлголтгүй байсаар байна. 

Барилгын бүтээн байгуулалтууд жил бүрийн 2, 3 дугаар улиралд идэвхтэй явагддаг бөгөөд мөн энэ үеэр осол, гэмтэл, эрдэнэт хүний амиа алдах эрсдэлүүд их гардаг. Үйлдвэрлэлийн осолд орсон, гэмтсэн иргэд болон өмч хөрөнгөөрөө хохирсон хөндлөнгийн иргэдээс гадна барилгын ажил гүйцэтгэж буй аж ахуйн нэгж,  байгууллага нь тусгай зөвшөөрлөө цуцлуулах, түр түдгэлзүүлэх, торгууль, төлбөрт орох, сул зогсох, байгууллагын нэр хүнд нь буурах гэх зэрэг их хэмжээний тооцоолоогүй санхүүгийн хохирол учирдаг. 

Хэдийгээр та өөрөөсөө шалтгаалах аливаа эрсдэлээс сэргийлж чадах ч танаас үл хамаарах олон төрлийн эрсдэл учирч, алдагдал хүлээх ч үе гардаг. Энэхүү нөхцөл байдалд учирсан хохирлыг нөхөн сэргээх, засварлах, буцаан сэргээх зэрэг зардлыг нөхөн төлөх зорилготойгоор Барилга байгууламжийн даатгал, Барилга угсралтын даатгал буюу даатгуулагчийн барьж буй зам барилга, байгууламж болон түүний угсралт, барилга баригдаж буй орчинд хамааралтай даатгалыг хийлгэх боломжтой байдаг. 

Дээрх даатгал нь барьж буй барилга байгууламж, барилгын материал зэрэг барилгын ажилд ашиглагдаж буй эд  хөрөнгөнүүдээс гадна, барилгын ажлын улмаас өөрийн ажилтнууд болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд  учрах хохирлыг эрсдэлээс сэргийлэх зорилготой цогц даатгал юм. 

Барилгын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлд зааснаар доорх эрсдэлүүдийг даатгуулснаар аливаа учирч болох эрсдэлийг бууруулах, даван туулахад чухал ач холбогдолтой юм.  

Үүнд:   

• Барилгын үйл ажиллагаанд оролцогч учирч болзошгүй эрсдэл,
• Барилгын үйл ажиллагаанд оролцогчийн буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйгээс гуравдагч этгээдийн амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд учирч болзошгүй эрсдэл,
• Барилгын салбарын мэргэжилтэн буюу мэргэшсэн инженер, мэргэшсэн архитектор, мэргэшсэн төсөвчин, зөвлөх инженер, зөвлөх архитектор, тэргүүлэх төсөвчин нь мэргэжлийн хариуцлагын эрсдэл,
• Барилгын ажлын гүйцэтгэгч тухайн барилга байгууламж дээр ажиллах ажилтнуудыг амь нас, эрүүл мэндэд учрах эрсдэл,

Даатгалын компани бүрийн даатгуулагчид нөхөн төлбөр олгох журам нь харилцан адилгүй тул даатгалын нөхцөл, журамтай, гэрээтэй нь бүрэн танилцсан байх шаардлагатай.  

Даатгалын гэрээ байгуулахдаа юуг анхаарах шаардлагатай вэ? 

Даатгалын гэрээг бичгээр хийх бөгөөд бичгээр үйлдээгүй тохиолдолд тухайн гэрээ хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогддог. Ердийн даатгалын буюу эд хөрөнгө, хариуцлагын даатгалын үйл ажиллагаа эрхэлж буй даатгалын компанийн хувьд даатгалын гэрээний хугацааг 1 жил хүртэл хугацаагаар тохиролцож болох боловч ихэнх тохиолдолд 365 хоног буюу 1 жилийн хугацаатайгаар хийгдэж байдаг. Харин урт хугацааны даатгалын компанийн хувьд даатгуулагчтай 1 жилээс дээш хугацаагаар тохирч эрсдэлийг нь хариуцан даатгуулагчийн өмнө үүрэг хүлээдэг. 

1. Даатгалын гэрээг байгуулахдаа даатгуулагчийн зүгээс гол анхаарах зүйл нь даатгуулж байгаа эд хөрөнгө, хариуцлагын талаараа үнэн зөв, бүрэн мэдээллийг даатгалын компанид мэдүүлэх үүрэгтэй байдаг. Даатгаж байгаа тухайн компанийн хувьд таны эрсдэлийн түвшин, хохирол гарах магадлалыг тооцох ингэснээр таны төлөх хураамжийн хэмжээг үнэн бодитой тодорхойлох ач холбогдолтой юм. Бүрэн бус, дутуу эсвэл худал мэдээлэл өгч даатгуулсан нь тогтоогдвол даатгалын байгууллага гэрээг цуцлах эсвэл нөхөн төлбөрөөс бүрэн буюу хэсэгчлэн олгохоос татгалзах эрхтэй байдаг.
2. Даатгалын гэрээнд заасан даатгагдсан эрсдэлүүд болон даатгагдаагүй эрсдэлүүдээ сайтар уншиж, ойлгох. Өөрөөр хэлбэл даатгагдсан хөрөнгө, хариуцлагад хохирол учруулсан шалтгаан нь даатгалын компанийн нөхөн төлбөр төлөхөөр тохиролцсон эрсдэл мөн эсэх талаар анхнаасаа зөв ойлголттой байж чадсанаар үл ойлголцол, маргаан гарахаас сэргийлж чадна.
3. Даатгалын гэрээний хугацааны туршид даатгалын зүйлийн эзэмшил, байршил, үнэлгээ болон бусад эрсдэлд нөлөөлөх мэдээлэлд өөрчлөлт орсон тохиолдлуудад энэ тухай даатгагчид заавал мэдэгдэж гэрээнд өөрчлөлт оруулах үүрэгтэй байдаг.
4. Даатгалын хураамжийн төлөх хугацааг гэрээнд зааж өгөх боловч ихэнх тохиолдолд даатгагчтай гэрээ байгуулах үедээ нэг удаа бөөнөөр нь төлөх бөгөөд зарим тохиолдолд даатгалын гэрээндээ үе шаттайгаар цувруулан төлөхөөр зааж өгч болно. Хэрэв хураамжаа цувруулан төлөхөөр тохиролцон даатгуулагч хураамжаа бүрэн төлөөгүй байх үед хохирол учирсан тохиолдолд даатгагч хохирлыг бүрэн хэмжээгээр олгох ёстой байдаг. 

Даатгуулагч нь даатгалын нөхөн төлбөрийг авахын тулд ямар баримт бичиг, ямар хугацаанд бүрдүүлэх шаардлагатай вэ? 

Даатгалын гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол дараах баримтуудыг даатгагчид гаргаж өгнө. 

Үүнд:

1. Даатгуулагчийн өргөдөл;
2. Даатгалын баталгааны эх хувь;
3. Учирсан хохирлын тухай хохирол үнэлэгчийн бичгээр гаргасан дүгнэлт, акт материал;
4. Шаардлагатай гэж үзвэл холбогдох мэргэжлийн байгууллагын гаргасан дүгнэлт, тодорхойлолт.

Нөхөн төлбөрийг олгохгүй байх үндэслэл байдаг уу? 

Гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол даатгагч нь дараах тохиолдолд нөхөн төлбөрийг бүрэн буюу түүний зарим хэсгийг олгохоос татгалзаж болдог. 

Үүнд: 

1. Даатгуулагч санаатайгаар хохирол учруулсан буюу даатгалын тохиолдол бий болох нөхцөл, орчныг бүрдүүлсэн;
2. Даатгуулагч даатгалын зүйлийн талаар даатгагчид худал мэдээлсэн, хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн нь тогтоогдсон;
3. Даатгалын гэрээнд зааснаас бусад шалтгаанаар хохирол гарсан;
4. Гарсан хохирлыг даатгуулагч буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлсэн;