МУ-ын зөвлөх инженер  Б.Цэдэнсамба

МУ-ын зөвлөх инженер  О.Лхагвадорж

НЭГ : ӨЧИГДӨР

Угсармал төмөр бетон бүтээцийг 1950-иад оны сүүл 1960-аад оны эхэн үеэс эдийн засаг, шинжлэх ухаан, технологийн цогц бодлого болгон эрчимтэй хөгжүүлсээр 1990-ээд оны эхэн үед хүрсэн богинохон түүх, уламжлалтай. Гэвч хот хөдөөгийн барилгажилтыг эрчимжүүлэхэд үндсэн хоёр том бэрхшээл тулгарч байжээ.

1. Хүйтний улирал 11 сарын дундаас ирэх жилийн 4 сарын дунд үе хүртэл багадаа 5 сараас дээш хугацаагаар үргэлжилдэг нь барилгын ажил зогсдог.

2. Барилгын салбарт хүний нөөц дутмаг байснаас сургаж мэрэгшүүлэх, ур чадвартай, тогтвор суурьшилтай ажиллуулахад цаг хугацаа, санхүү, нийгмийн олон зүйл сөрөгөөр нөлөөлж  байсан.

Энэхүү бүтээн байгуулалтыг зогсолтгүй жигд явуулах, хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, нийгэм, эдийн засгийн хэрэгцээ шаардлага, авах арга хэмжээ нь барилгыг үйлдвэржүүлэх, механикжуулах зорилтыг бий болгож улмаар хөрш зэргэлдээ орнуудын туршлага, технологийг нэвтрүүлсний нэг нь барилгын үйлдвэржүүлэлт, угсармалжуулалтын бодлого байв.

1958-1960 оны УААА-г хөгжүүлэх гурван жилийн төлөвлөгөөний жилүүдэд БНХАУ-ын тусламжаар баригдаж эхэлсэн орон сууцны 50 мянгатын барилгууд дээр жижиг угсармал элемент, бүтээцүүдийг полигоны аргаар бэлтгэн хэрэглэсэн байна. 1959 онд 120 айлын гурван давхар сууцны ханын хайрган бетон гулдмайг зуны туршид бэлтгээд өвөл нь кранаар угсарчээ.

1960 онд 5000 м3 төмөрбетон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай анхны төмөрбетоны заводыг /одоогийн Бетон арматур ХК/ ашиглалтад оруулснаар хучилтын хавтан, ялуу зэрэг бүтээцүүдийг үйлдвэрлэж байжээ. Мөн 1961 онд ЗХУ-ын тусламжаар байшин үйлдвэрлэх анхны комбинат газар хөдлөлийн 7 балл, овойлт суулттай хөрсөнд тохирсон угсармал байшингийн. I-464 серийн угсармал 5 давхруудыг барьж эхэлжээ.

МУИС-ийн хичээлийн 2, 3-р байрууд (хуучнаар), одоогийн СУИС, БХБЯ байрлаж байгаа оффисын барилгуудын давхар дундын ба дээврийн хучилтад “онгоцон хавтан”-г бэлтгэж угсарсан байна.

1980-аад оны эхэн үеэс иргэний барилгад угсармал төмөрбетон дам нуруугүй хучилтын системийг туршин нэвтрүүлж Төв аймагт ажлын хувцасны үйлдвэр, Өвөрхангай аймагт захиргааны конторын барилга, Өмнөговь аймагт Хүүхэд залуусын соёлын төв болон Эрдэнэт, Улаанбаатар хотод мөн цөөн тооны барилгууд баригдсан.

Угсармал байшин үйлдвэрлэл 1961-1990 онуудад эрчимтэй хөгжиж нийт нийлбэр хүчин чадлаараа жилд 280 мянган хавтгай дөрвөлжин метр талбай бүхий угсармал орон сууц үйлдвэрлэх хүчин чадалтай Улаанбаатарын БҮК-1, БҮК-2 болоод Дарханы БҮК ашиглалтад орсноор Улаанбаатарт орон сууцны 1, 3, 4, 5,6,7, 10, 11, 12,13,15,19-р хорооллууд, Дархан, Эрдэнэт, Чойбалсан хотууд ба Бага хангай, Багануур, Чойр, Сайншандад олон хороолол нийгмийн дэд бүтцүүдийнхээ хамт баригдан ашиглалтад орж барилгын ажил өвөл зунгүй, улирлын эрхшээлгүйгээр өрнөж байлаа. 

1970-аад оноос аймгуудын барилга угсралтын трест, конторын дэргэдэх Төмөрбетоны үйлдвэрүүд иргэний ба үйлдвэрийн барилгын угсармал бетон, төмөрбетон бүтээцүүдийг тасралтгүй үйлдвэрлэж орон нутагт барилгын ажил улирлын хамааралгүйгээр, тасралтгүй үргэлжлэх боломжийг  буй болгосон байлаа. 

1985 онд Дархан хотод 172 айлын 16 давхар угсармал хавтгаалжин ханатай орон сууцны давхар дундын хучилтыг давхраар нь өргөх технологиор (метод подъёома этажей) барьж ашиглалтад оруулж байв. Эдгээр зорилтын хэрэгжилтийн хүрээнд Улаанбаатар, Дархан хотуудад Байшин үйлдвэрлэх комбинатууд, Чойбалсан хотод 8000 м³ хүчин чадалтай төмөр бетоны завод ашиглалтад орж, бүх аймгуудад барилгын трест, конторууд буй болж улмаар тэдний үйлдвэрийн баазуудад 1500-5000м³ угсармал бетон, төмөрбетон бүтээцүүд үйлдвэрлэх хүчин чадалтай Төмөрбетон эдлэлийн үйлдвэрүүд ашиглалтад орсонооор 1990-ээд оны эхэн хүртэл тасралтгүй ажиллажээ.

Улаанбаатар хотод 1996 оноос хойш “Нарантуул” зочид буудал, ХХБанкны анхны барилгуууд угсармал төмөрбетон каркастайгаар баригдсан бол 2013-2014 онуудад Японы Суруга Монгол компани 15 давхар орон сууцуудыг угсармал угсармал төмөрбетон каркас, “NMB муфтэн холбоост систем, хана, давхар дундын шат, “Япон кайзер” системийн  дулаалгатай хучилттай) зураг, өндөр технологиор барьж гүйцэтгэжээ.    

ХОЁР: ӨНӨӨДӨР

Эдүгээ Улаанбаатар хотод барилгын угсармал төмөрбетон үйлдвэрлэх томоохон хүчин чадалтай 5 үйлдвэр байгаа нь; 

• “Улаанбаатар БҮК” ХК-ийн Төмөрбетоны үйлдвэр (1974 онд ашиглалтанд орсон БҮК-ын суурин дээр байгуулагдсан), 

• “Бетон арматур” Суурь” , 

• Далай буян ХХК-ийн төмөрбетоны үйлдвэр, 

• “Хэт хүч” , “Гүнгарваа”, 

• “Улаанбаатар барилга” ХХК-ийн төмөрбетоны үйлдвэрүүд юм. 

Мөн угсармал байшин үйлдвэрлэх зориулалтаар шинэчлэгдсэн ба шинээр баригдсан “Эрэл”,компаний БҮК -1, “Гранд байшин” (NCD PRECON) ХХК-иудын угсармал байшин үйлдвэрлэх үйлдвэрүүд байна

УГСАРМАЛ ТӨМӨРБЕТОН БҮТЭЭЦИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ  ДАВУУ ТАЛУУД 

Угсармал төмөрбетон бүтээцийг барилгын үйлдвэрлэлийн үргэлжлэх хугацааг маш богино байлгах, эрс тэс уур амьсгалд тасралтгүй үргэлжлүүлэх, барилгын талбай дахь хөдөлмөр зарцуулалтыг бууруулах үндсэн зорилгын үүднээс хэрэглэдэг байна. 

“Хугацаа хожвол бүхнийг хожих” агуулга үйлчилдэг. Мэргэжилтнүүдийн тооцооллоор 1м³ цутгамал төмөр бетоны ажил гүйцэтгэхэд 5 хүн/өдөр зарцуулдаг бол 1м³ угсармал төмөрбетоны ажил гүйцэтгэхэд 2,6 хүн/өдөр (үйлдвэрлэл нь ороод) зарцуулдаг гэжээ.

Угсармал төмөрбетон бүтээц нь галд тэсвэрлэлт, удаан эдэлгээ, атмосферийн элдэв нөлөөлөлд илүү тогтвортой гэж үздэг ч бүтээгдэхүүний өртөг өндөр гэж үздэг. Гэвч дээрх “NMB муфтэн холбоост систем”, кайзер технологийн хослол нь учирч болох эрсдлүүдээс ангид, нийгмийн нийт зардлын хувьд ашигтай гэж тооцогддог байна.

Эдүгээ угсармал төмөрбетоныг үйлдвэрийн ба полигоны гэсэн 2 үндсэн аргаар үйлдвэрлэж байгаагаас полигоны арга технологи нь илүү хямд, тээвэрлэлтийн зардал бага, хөдөлгөөнтэй уян хатан (мобильный) чанараараа давамгайлах болсон байна. Өөрөөр хэлбэл бетон болон арматур бэлтгэх ажил, хэв хашмалын болоод хэвлэгээний дамжлагууд нь бүгд бага оврын хөдөлгөөнт техник, тоног төхөөрөмжөөр нүүдэллэн хийгдэх болсон. Энэ арга нь үйлдвэрээс алслагдсан бүс нутагт, аймаг, сумдын барилгажилтад өргөн ашиглагдах бүрэн боломжтой уламжлалт технологи юм.

Полигоны аргыг сүүлийн 2-3 жилийн хугацаанд хийгдсэн Таван толгой-Зүүн баян, Таван толгой-Гашуун сухайтын чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалтад өргөн хэрэглэж, гүүрийн байгууламжуудад 16,5м хүртэл урттай, урьдчилан хүчитгэсэн угсармал төмөрбетон дам нуруудыг полигоны технологиор хийж угсарсан  байна. Угсармал төмөрбетон, угсармал байшин үйлдвэрлэлийн талаар авч үзсэн, бодлого зорилт дэвшүүлсэн нэгэн үе одоогоос 10 орчим жилийн өмнө гарч ирээд 2 жил гаруй хугацаанд үргэлжлээд зогссон.

2005 онд хэргжүүлсэн “40,000 орон сууц” хөтөлбөр, 2007 -2015 хооронд амжилттай хэрэгжсэн “БМҮ МАСТЕР ТӨЛӨВЛӨГӨӨ”, “Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөр” зэрэг салбарын болдлогын чанартай бичиг баримтууд засгийн газрын кабинетад БХБЯ  удирдаж байхад батлагдаж амьдралд амжилттай хэрэгжиж ирсэн байдаг. Хөтөлбөрийн үндсэн зорилго нь эх орны бүтээн байгуулалт, барилгажилтыг олон улсын стандартад нийцсэн эх орны үйлдвэрийн гол нэр төрлийн барилгын материалаар хангаж импортын хэт их хамаарлаас гаргах байв. 

Уг хөтөлбөр нь “Барилгын үйлдвэрлэлийг хүйтний улирлаас үл хамааран жилийн турш жигд ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх” гэсэн нэг зорилтын дагуу барилгын үйлдвэрлэл, барилгын материалын үйлдвэрийг өвлийн улиралд хэвийн явуулах арга технологийн хүрээнд бетоны химийн нэмэлтүүдийг хэрэглэх, бетон бэхжих тухайн орчныг дулаалах шинэ технологи нэвтрүүлэх, архитектурын угсармал цутгамал хосолсон дэвшилтэд системүүдийг нэвтрүүлэх, угсармал төмөрбетон, металл бүтээцийн үйлдвэрлэлийг эрс нэмэгдүүлэх, орон сууц, нийгмийн үйлчилгээний барилгуудын зураг төсөлд энэ чиглэлийг баримтласаар байна.

Техник технологийн оновчтой бодлого боловсруулахаар санаачлага гаргаж, зөвлөлдөж байгаа барилгын инженерүүдийн холбоо болон бусад мэргэжлийн холбоодод талархаж байна. Дээр дурдсанаар бидэнд хангалттай уламжлал бий юм. Сайн судалгаан дээр тулгуурласан шийдэл гаргахад мэргэжлийн холбоодуудын идэвхи, оролцоо, нэгдсэн санал санаачлага тунчиг чухал билээ.

ГУРАВ : МАРГААШ

Зорилтууд

-  Угсармал төмөрбетон бүтээцийн хэрэглээний давуу болон дутагдалтай талуудыг

 өөрийн орны нөхцөлд тооцох.

-  Дэвшилтэд технологи нэвтрүүлэх, эзэмших  тавих. 

(Цутгамал ба угсармал бүтээцийн хосолсон “Японы кайзер”, Германы “филигран” дулаалгатай угсармал цутгамал хосолсон хучилт, NMB муфтэн холбоосын систем гх мэт )

• Угсармал бүтээцийн альбом катологуудыг шинэчлэх, “муфтэн холбоос”-т бүтээцүүд зэрэг орчин үеийн  зураг, технологийн каталогиудыг буй болгох,

- Угсармал бүтээцийг голчлон хэрэглэж, ижилтгэсэн зургаар барих барилгуудыг тодорхойлох, орон нутагт үйлдвэрлэх боломжийг судалж зурагт төсөлд тусгах. Хэрэглээний сектор (хот, хөдөөгийн говь, хангайн бүс гэх мэт), мужлал (байгаль цаг уур, геотехникийн нөхцөлөөр) бий болгох.

-  Угсармал бүтээц үйлдвэрлэх шинэ технологиудыг төмөрбетоны үйлдвэрүүдэд нэвтрүүлэх, аймаг орон нутагт бага оврын хөдөлгөөнт үйлдвэрлэлийг буй болгох. (Аж ахуйн нэгжүүдэд дэмжлэг үзүүлэх)

-  Суурь, багана, дам нуруу, шат, хучилтын хавтан гэх мэт бүтээцүүдийн үйлдвэрлэлд ашиглахад хялбар, хөнгөн чанарын хэв тоноглолоор хангах. (стандарт хэвний үйлдвэрлэл буй болгох)

-  Төмөр замаар холбогдсон хот, тосгон суурьшлын бүсүүдэд баригдах орон сууц, нийгмийн дэд бүтцийн барилга объектуудыг (сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг г.м) угсармал хавтгаалжаар (байшингаар) барих,

-  Шинэ стандарт, норм дүрмийг буй болгох, (Одоо манай салбарт угсармал төмөрбетон бүтээц, эдлэхүүний MNS 2228. 2019; MNS 2370.2003 стандартууд, угсармал төмөр бетон бүтээц БНбД 52-03-05, БНбД 3.03-02-90 гэсэн бүтээцийн нормууд мөрдөгдөж байна.)

  - Мэргэжилтэн бэлтгэх, (зургийн инженер, бетон төмөрбетоны технологич гэх мэт.