Инженерүүд бол улс эх орныг хөгжүүлэх нэгэн түлхүүр гэдэг. Инженерүүдийн гайхамшигт оюун ухаан, ур чадвар, бүтээн байгуулалтын үр дүнд өнөөгийн бидний амьдрах орчин бүтээгдсэн билээ. 

Ийм бахархам үйлсийг Монголдоо бүтээлцэж буй нэгэн эрхэм бол Монкон групп ХХК-ийн Ерөнхий захирал Ч.Дарханбаатар юм. Тэрээр Туркийн Докуз эелуль их сургуулийг 2006 онд төгссөн бөгөөд үүнээс хойш төр болон хувийн хэвшилд ажиллаж, улмаар хувийн компаниа байгуулан томоохон төслүүдийг дотооддоо хэрэгжүүлж байгаа төдийгүй гадны зах зээл дээр ч төсөл хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна.  

Та өглөөг хэрхэн эхлүүлдэг вэ? Таны нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ?

Өглөө аль болох эрт сэрдэг 7.30 цагийн үед ажилдаа ирээд цаг орчим хугацаанд тухайн өдрийн болон 7 хоногийн хийх ажлаа эмхэлж, төлөвлөөд дараалалд оруулдаг. Ажлын цаг эхлэхэд олон хүн бужигнаад дараалласан хурал, уулзалт байдаг учраас анхаарах боломж олддоггүй юм. Ихэвчлэн үдээс өмнө уулзалтуудаа дуусгаад, өдөр цайны цагаар усанд сэлэх, фитнессд явах зэрэг спортоор хичээллэдэг. Үдээс хойш барилгын талбайгаа эргэх гэх мэт гадуурх ажлуудаа амжуулдаг. Гэхдээ сүүлийн хоёр жил барилгын талбай дээр ажиллахаас илүү уулзалт, хэлэлцээр хийхэд их цаг зарцуулдаг болсон байна. Хөдөө аж ахуй, боловсрол, уул уурхай, гээд салбар нэмэгдэж байгаатай холбоотойгоор ийм нөхцөл байдал үүсэж, ажиллах хэв маяг өөрчлөгдөж байгаа болов уу гэж бодож байна. 

Мэргэжлээ Туркид эзэмшиж, ажлын гараагаа тэндээс эхэлжээ. Хэдэн жил тэнд ажиллав? 

Намайг оюутан байхад Монголд нэгээс хоёр жил сураад шалгалт өгөөд тэнцвэл гадаад руу суралцах боломжтой байсан. Тухайн үед өөр өөр мэргэжлийн 20 орчим оюутны квот гарч, эхний байранд шалгалт өгч жагсвал гадагшаа явах боломж бүрддэг байлаа. Ийм боломжоор 1998 онд Турк улсыг зорьж, эхний хоёр жил Турк болон Англи хэлний мэдлэгээ дээшлүүлж, дараа нь барилгын инженерээр суралцсан. Их сургуулиа төгсөхтэй зэрэгцээд  тэндээ зураг төслийн болон барилга угсралтын компанид хоёр жил орчим ажиллаж, ажлын дөртэй болж байлаа. Анх их сургуулиа төгсөөд их л том мэргэжилтэн болчихсон юм шиг санагдаж байсан ч мэргэжлээрээ ажиллаад эхлэхээр инженер болоход хэтэрхий түүхийгээрээ байгаагаа мэдэрч, барилгын инженер гэж ямар хүн байх ёстойг ойлгосон. Гэхдээ эх орон, гэр бүлээ хүн их санаж нутаг буцмаар санагддаг юм билээ… 

Монголдоо хийж бүтээх их хүсэл эрмэлзэлтэй ирсэн болов уу. Монголд ажлын гараагаа хэрхэн эхэлж байв? 

Юу ч байсан хийнэ гэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй ирсэн. Тухайн үед барилгын инженерээр гадаадад суралцаад Монголдоо ирж ажиллаж байгаа залуучууд цөөхөн байсан. Хувийн хэвшилд ажиллах уу төрд ажиллах уу гэсэн хоёрт сонголт гарч ирсэн. Ингээд одоогийн Барилгын хөгжлийн төвийн норм нормативийн хэлтэсд ажлын гараагаа эхэлж, мэргэжилтэнгээр гурван жил ажилласан. Ажиллах хугацаандаа өндөр барилгын нормын нарийн бичгээр, төмөр бетон хийцийн норм, газар хөдлөлтийн нормууд, гадна дулаан хийц гээд барилгатай холбоотой олон норм гаргахад зохион байгуулжоролцсон байна.

Төрийн байгууллагад бичиг баримт дээр ажиллаад удахаар үндсэн мэргэжлээсээ хөндийрөх гээд байсан учраас хувийн хэвшилд орж, томоохон төсөл дээр ажиллаж үзэхээр шийдсэн. Ингээд 2009 онд MCS property-д төслийн инженерээр ажилд орсон. Энд ажиллаж байхдаа Монголд барилгыг хэрхэн барьдаг, ямар асуудлууд үүсдэг, үүнийг хэрхэн шийдвэрлэдэг, гэрээ хэлэлцээр хэрхэн хийх, гүйцэтгэгч байгууллагаа хэрхэн сонгож авах гэх мэт барилгын үе шатны ажлуудыг эхнээс нь дуусах хүртэлх бүх процессийг суралцсан гэж хэлж болно.  

Төрийн албанд ажиллаж байгаад хувийн хэвшил рүү шилжихэд норм нормативын баримт бичгийн хэрэглээ инженерүүдийн хувьд ямар байсан бол? 

Хувийн хэвшилд ажиллаад эхлэхэд анзаарагдсан зүйл бол төрийн байгууллагын нарийн тооцоо судалгаан дээр үндэслэж гаргасан норм нормативийн баримт бичгийг барилгын инженерүүд төдийлөн авч хэлцэхгүй, хэрэгтэй зүйлээ нормоос олж, түүнийгээ мөрдөх ёстой гэсэн ойлголт муу байгаа нь анзаарагдсан. Нэг нэгнээсээ асуух, ам дамжсан практик туршлагаар ихэвчлэн ажлаа гүйцэтгэж байв. Уг баримт бичиг дээр үндэслэж улсын комисс ордог учраас инженерүүд нормоо ухаж, ном журмын дагуу хийгээгүйгээс олон зөрчил гардаг. Тиймээс барилгын салбарын толь бичиг болсон норм нормативийн баримт бичгээ хэрхэн ашиглах талаар сайн ойлгуулах зайлшгүй шаардлагатай гэж бодсон.

“Монкон групп” - ыг анх найзууд нэг баг болж, үүсгэн байгуулж байсан талаар сонссон. Анх хувийн компаниа хэрхэн байгуулж байв? 

Одоогийн “Монкон Констракшн” ХХК-ийн  гүйцэтгэх захирал Г.Батбаяр, Америкт байгаа манай хамтрагч Г.Мөнхтулга бид гурав Туркид дээд доод курсэд суралцаж байсан юм. Бид өөрсдийн хувийн амьдралаа өөд татах, санхүүгээ сайжруулах, орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд хамтдаа ажиллаж эхэлж байлаа. 2006 онд зураг төслийн компани байгуулсан ч төдийлөн том төслүүд орж ирэхгүй, зураг төслөө гаргуулсан зарим газрууд төлбөрөө төлөхгүй байх гээд 4 жилийн хугацаанд учраа олох гэж олон асуудал дунд ажилласан. Тэгээд дагнан зураг төсөл хийх нь олигтой хуримтлал үүсгэж чадахгүй юм байна гэдэгийг ойлгосон  учраас барилга угсралтын чиглэлээр ажиллахаар шийдэж, 2010 онд “Монкон констракшн” - ыг байгуулсан юм. Хамгийн анх Хера холдингийн засварын ажлуудыг гүйцэтгэж, дараа нь Дундговь, Архангай аймгийн сургууль гэх мэт олон жижиг том төслийн гүйцэтгэгчээражиллаж туршлагажсаны дараа Шангриллагийн төсөл дээр ажилласан. 

Бид гурвуулаа инженер мэргэжилтэй, техник сэтгэхүйтэй учраас компанийн санхүүтэй холбоотой асуудлуудаа шийдэхэд хүндрэлтэй байсан юм. Тиймээс банк санхүүгийн салбарт ажиллаж байсан чадварлаг хоёр залууг барилга угсралтын компани үүсгэх үед хамтрагчид болохыг урьсан. Ингэснээр хөрөнгө оруулалт, банкнаас зээл авах, санхүүгээ удирдах гэх мэт  олон асуудлууд мэргэжлийн түвшинд шийдэгдэж эмхрээд эхэлсэн. 

Компанийнхаа нэр дээр авсан хамгийн анхны зээл LEXUS 470 байсан. Үүнийхээ хүчинд анхны том хөрөнгө оруулалтаа авч байсан гэж уншсан. Энэ түүхээсээ хуваалцвал? 

“Монкон констракшн” - ыг үүсгэн байгуулаад хамгийн анхны орон сууц барих үед хамтрах, хөрөнгө оруулагч хэрэгтэй болсон. Бидэнд инженерийн мэдлэг байсан ч санхүүгийн хувьд бяд муутай бараг юу ч үгүй байв. Тиймээс ирээдүйд хөрөнгө оруулж хамтарч ажиллах хэлэлцээр хийх, цаашдын төлөвлөгөөгөө танилцуулахын тулд  хотоос зайдуу гарах болсон юм. Хөрөнгө оруулагч тал бизнесийн салбарт хэдийнэ хөлөө олчихсон, нэр хүндтэй комппани байсан. Тиймээс Монгол хүний сэтгэхүйгээр унаж яваа машинаасаа ичсэн юм. Тэр олон Ланд дотор Марк II суудлын машинаар дагаад явбал ямар харагдах вэ гэдгээс санаа зовсон /инээв/.

Тиймээс зураг төслийн компанийнхаа нэр дээр хамаг мөнгөө шавхаад Lexus 470 зээлээр авч байсан. Энийг харинзаль байсан гээд биччихсэн байна лээ.. Тэгэхдээ тэр уулзалт амжилттай болжцаашдын төлөвлөгөөгөө гаргаж, хамтран ажиллахаар болсон юм. Ийм нэгэн түүх бий. 

10 гаруйхан жилийн дотор танай компани салбартаа тэргүүлэгчдийн нэг болж чадсан. Компани хөгжүүлэлтийн нөү - хау юу байсан бэ?

Манай улсад зах зээл гарч хувийн хэвшил болжхөгжөөд 30 орчим жил болж байгаа. Тэгэхээр бидний туулж өнгөрүүлсэн 12 жил гэдэг  Монголдоо хугацааны хувьд дундаж компани гэдгийг илтгэнэ. Харин харилцагч, хамтран ажиллаж байгаа гадны компаниуд 50, 100 жил түүнээс ч урт  настай байдаг. Тэдэнтэй харьцуулах аргагүй шүү дээ. Гэхдээ эргээд харахад богино хугацаанд багагүй зүйлийг хийсэн байна. Анх эхлэхдээ барилгын зах зээлд тэргүүлнэ, дэлхийн хэмжээнд ажиллана гэх мэт том амбицтай байсангүй. Гэр бүлээ тэжээх, санхүүгийн орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд чаддаг зүйлээрээ нэгдсэн залуучууд байсан шүү дээ. 

Миний бодлоор өнөөдрийн амжилтын үндэс бол маш сайн хамтрал гэж бодож байна. Ганцхан инженерийн бодол сэтгэхүй, нүдээр харахгүй, хууль, санхүү, нийгэм гэх мэт олон өнцгөөс харж ажилласан нь оносон. Дутагдаад байгаа зүйлээ олж харж, түүнийг чаддаг хүнд нь даатгаж хамтарсан нь зөв байсан болов уу.  Компани удирдаж байгаа хүн ганцаараа бүх асуудлаа үүрч явна гэдэг маш хүнд, сэтгэл зүйн уналтад ордог, үүнийгээ даахгүй түүртэх байдал маш түгээмэл. Харин асуудлаа хувааж үүрээд, нэгнийгээ дэмжиж, шантрах үед амраах, зөрж нэг нь орох,сэтгэлийн дэм өгдөг нь үнэхээр зөв болдог.. 

Зөвхөн хэдэн найзууд нийлээл болцон гэж бас ойлгож болохгүй. Үүнээс гадна зүрх сэтгэлээрээ өөрсдийн ур чадвараа харамгүй зориулан ажилласан олон мундаг залуучуудын хичээл зүтгэлийн үр дүн өнөөдрийг бий болгосон. 

Хүн танихдаа хэр вэ? Хүний ямар чанарыг илүү үнэлдэг вэ? 

Өөрийгөө илэрхийлэх чадвар сайтай, аливаа зүйлд амархан нугардаггүй, сэтгэлзүй өндөртэй, тууштай хүмүүсийг илүү үнэлдэг. Ийм төрлийн хүмүүс ажлын талбар дээр өсөж хөгжих, богино хугацаанд суралцах чадвартай санагддаг. 

Миний хувьд хүний нөөцөөр шүүгдээд сонгогдсон эцсийн ажил горилогчтой уулзаж шийдвэр гаргадаг. Тиймээс аль болох тал талаас нь харахыг хичээдэг. Гэхдээ өндөр боловсролтой байлаа ч   хүн нь туйлбаргүй бол хол явахгүй болов уу. Ер нь анзаараад байхад компаниудын удирдах түвшинд ажиллаад байгаа хүмүүс сэтгэлзүй их өндөртэй хэр барагийн зүйлд нугарч хугарахааргүй санагддаг юм. 

Таны оролцсон төслүүдээс хамгийн их зүйл сургасан, ур чадварыг нь шавхсан ямар төсөл юу байсан бэ? 

2012 оны орчим Шангриллагийн төсөл дээр бетоны цутгалт хийхээр болсон юм. Samsung, MCS хамтарч хэрэгжүүлсэн уг төсөлд олонтуслан гүйцэтгэгч нар, олон талын хяналт шалгалт, захиалагчийндарамт, өндөр шаардлага дор6 сарын хугацаанд ажиллахдаа юу эсийг үзэж туулсан гэж санана. Барилгын ажлыг жинхэнэ утгаар нь ойлгуулсан. Төслийн ажлыг эхлүүлэхдээ компани 10 гаруй инженер техникийн ажилтан, 40 гаруй мэргэшсэн ажилтантай байсан. Гэтэл захиалагч  талаас өвөл болоод суурийн доороос мөс овойж сууринд хагарал өгөх гээд байгаа тул маш яаралтай барилгыг  хүндрүүлэх /бетон цутгах/ - ийг шаардаж, бид 400 гаруй хүнийг нэг дор цуглуулах шаардлага тулгарсан нь маш том challenge байсан. Хятадаас ажилчид хүртэл авчирч үзсэн. Ингээд өвөлжин бетон цутгаж, 2 сард ажлаа хүлээлгэн өгөхөд манай компанийн ажилчид 2-3 дахин нэмэгдэж, маш хүчтэй бүрэлдэхүүн бидний гарт төвлөрчихсөн байсан. 

Шангрилла төслийн маргаан, олон талын хэлэлцээр, хүнд бэрхшээлтэй олон асуудлыг даваад гарсны хүчинд дараагийн төслүүд дээр ажиллах амархан болсон. Маш олон талын оролцогчтой, том төсөл дээр анх удаа ажиллаж үзсэн нь ямар ч төсөл рүү айж эмээхгүй, сэтгэлзүй маш өндөртэй оролцох чадвар, зориг өгсөн гэж хэлж болох юм.  

Мөн Оюу толгойн төсөл дээр ажилласнаар маш их зүйлийг бид сурч байгаа. Тэд цөөн тооны гүйцэтгэгч байгууллага сонгон шалгаруулдаг. Анх Моннис групптэй хамтраад тендерт оролцож шалгарснаас хойш 5 гаруй жил Оюу толготой хамтран ажилласан байна. Гэхдээ сүүлийн 2 жил дангаараа гэрээллэн ажиллаж байгаа. Оюу толгойд баримт бичиг боловсруулах, гэрээ хэлэлцээр хийх, аюулгүй ажиллагаа, харилцаа, ажлын арга барил тэс өөр байдаг учраас маш их зүйлийг сурч байгаа. Ковидын өмнөх жил Оюу толгойн төсөл дээр манай 560  гаруй ажилтан төвлөрсөн байсан нь судалгаагаар хамгийн олон барилгын ажилтантай туслан гүйцэтгэгч компани болсон талаар мэдээлэл ирж байсан. 

Барилгын инженерийн хувьд барилга барьж байх үед ямар хүндрэлтэй асуудлууд тулгарч байв? Хөрсний усыг зайлуулах системийг амжилттай хэрэгжүүлж, шагнал авч байсныг санаж байна. 

Барилгын суурь, фундамент л сайн байх ёстой гэж ирээл хүмүүс жишээ татажярьж эхэлдэг. Гэвч бүх зүйл сайн байж, чанартай барилга баригдана. Миний хувьд техникийн хүнд асуудлуудтай төдийлөн тулгарсангүй. Барилгын норм, стандарт дотроо хийж чадахуйц зүйлээ давтан хийж байгаа учраас инженерүүдийн техник мэдлэгийг сорьсон төсөл дээр ажиллаж байгаагүй юм байна. 

Харин хөрсний усны асуудлын хувьд анх Мандала tower - ийг барих үед хөрсний ус гарч ирсэн. Тиймээс уг хөрсний усыг богино хугацаанд соруулан, сууриа хурдан цутгах тал дээр манай инженерүүд судалгаа хийж, арга аргачлалыг боловсруулж, амжилттай хэрэгжүүлсэн. Одоогоос 5 жилийн өмнө энэхүү аргачлалаараа  Монголын инженерүүдийн холбооны техник үйл ажиллагааны сэдэвтэй тэмцээнд оролцож, шагнал авч байсан. 

Инженерийн ур чадварыг хэрхэн хөгжүүлж сайжруулах вэ? 

Хамгийн түрүүнд суурь их сургуульдаа маш сайн онолын мэдлэгтэй болох хэрэгтэй. Дараа нь практик дээр суралцах. Ер нь барилгын инженер хүн хэдий чинээ олон барилга бүтээн байгуулалтын хийнэ төдий чинээ суралцаж, хөгждөг гэж боддог. Гэхдээ нэг хийсэн зүйлээ давтаад өнөөх 10 давхар барилгаа бариад байвал ур чадварын хувьд хөгжихгүй. Манай улсын хувьд 20-25 давхараас дээшээ барилга олон барьдаггү учраас инженерийн ур чадварыг нээн хөгжүүлэх, техник сэтгэхүйг нь сорьчихмоор томоохон төсөл алга байна. Том төсөл гэдэг том хөрөнгө оруулалт, олон сая доллар, бас уртаас урт хугацаа шаардаана шүү дээ. Метро, спорт арена, том орон зай агуулсан инженерийн бүтээн байгуулалтууд гэдэгч юм уу. Компани болон архитектор, инженерүүдийн оюуны бядыг шалгасан ийм төслүүд ирээдүйд олон гарч ирэх байх гэж бодож байна. Ийм зүйлс л биднийг хөгжүүлнэ дээ.

2016 он Япон, Токио

Барилгын салбарт анх удаа бонд гаргасан шүү дээ. Хэр амжилттай болсон бэ? Цаашид ахин бонд гаргах төлөвлөгөөтэй байгаа юу? 

Барилга барихад төсөл зохиох болон техник үйл ажиллагаа, хууль эрхзүйн орчин, хувь төрийн хэвшлийн харилцаа, хөрөнгө оруулалт босгох, олох  гэх мэт олон асуудлууд тулгардаг. Энэ дундаас хамгийн чухал бөгөөд хэцүүхэн даваа бол хөрөнгө оруулалтын асуудлаа шийдэх юм. 

Ялангуяа томоохон төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа үед хичнээн сайн төслийн баг, инженер техникийн ажилтан, сайн төсөл байлаа ч хөрөнгөгүй бол бүтэхгүй зүйл болон хувирдаг. Тиймээс гаднаас хөрөнгө оруулалт авах, зээл авах, бонд босгох гээд арга хэмжээнүүдийг авдаг. 

Мандала төсөл дээр 15 тэрбумын Монголын биржийн бус зах зээлийн хамгийн анхны Монкон бондыг Голомт капиталтай хамтран барилгын салбарт анх удаа нээсэн. Бонд босгоод мөнгө авах, түүнийгээ үрж юм хийхсайхан. Гэхдээ эргээд цаг хугацаанд нь их хэмжээний мөнгийг төлнө гэдэг хэцүүхэн даваа. 

Ер нь манай салбарынханы хувьдцаг хугацаанд нь барилгаа дуусгадаггүй, зээл төлбөрөө цагт нь буцаадаггүй гэдэг ч юм уу  нэр хүнд уналттай шүү дээ. Тиймээс барилгын салбарынхан бонд гаргачаад эргүүлж төлж чадаагүй гэсэн сөрөг муу зүйл гарч, тэр хэрээр салбарын нэр хүнд унахвий гэхээс сэргийлж, цаг тухайд нь төлж барагдуулсан. Үүгээрээ барилгын салбарынхан бонд гаргаж, амжилттай ажиллаж чаддаг гэдгийг харуулахыг хичээсэн.

Дараа дараагийн бонд босгох компанид Монконы муу түүх яригдвал том саад болно гэдгийг ч бодолцож үзсэн. Ахиад бонд гаргах төлөвлөгөө байгаа. Гэхдээ бүх орчин нөхцөл бүрдэж байж гаргах  ёстой санагдсан. Одоо бол зах зээл дээр бэлэн мөнгө хумигдаж, цаг үе ч асуудалтай байгаа учраас хэзээ гаргах талаараа бодож байгаа.

Гаднаас хөрөнгө оруулалт авахад зарим компаниудын муу түүхээс болоод бүтэлгүйтэх тохиолдол цөөнгүй байдаг юм билээ. Таны хувьд ямар асуудал тулгарч байна? 

Гаднаас хөрөнгө оруулалт татахад эхлээд Монгол улсаа ярина. Танай улс орны эдийн засгийн байдалд ямар байна, санхүүгийн хэр чадамжтай вэ, ханш чинь савладаг уу, олон улсын өр зээлтэй юу гэх мэт олон асуултын хариуг мэдэхийг хүснэ. Үүний дараа компанийн түүхийг шалгаж, зээлээ цаг тухайд нь төлж байсан эсэх, ямар төслүүдийг амжилттай хэрэгжүүлсэн гэх мэт мэдээлэл шаардлагатай болдог. Интернет орчинд дэлхий жижигхэн болсон учир ямарч хөрөнгө оруулагч тухайн компаний үүх түүхийг амархан судалж, дор нь мэдээлэл цуглуулчдаг. Дутуу дульмаг болон ямар нэг зүйлийг нуух боломжгүй байдаг. Худлаа ярих хэрэггүй дороо л баригдана. Иймээс хамаг муу сайн зүйлсээ бодитоор нь танилцуулж тайлбарладаг.

Манайх ханган нийлүүлэгч талаасаа олон гадны компанитай хамтран ажилладаг. Харин хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр Япон улсын компанитай 5 орчим жил хамтран ажиллаж байна. Хөрөнгө оруулалт авахын тулд 2 жил гаран тууштай хөөцөлдөж байж нааштай хариу авч эхний хөрөнгөө татаж Мандала төслөө эхлүүлж байсан. Урд нь Монгол компанитай хамтарч ажиллаад муу түүх үүсчихсэн байсан учраас хүндрэлтэй асуудлууд үүссэн. Бид тус тусдаа биеэ даасан компаниуд боловч гадны улсад бол Монгол гэж харагддаг. Өмнөх муу түүхээс болж дараа дараагийн компаниуд унадаг юм. Тиймээс манайхан гадны улс оронтой хамтарч ажиллахдаа ар өврөө бодож, анхаарч ажиллаасай гэж хүсдэг.. 

Хувийн хэвшилд төр засаг болон холбогдох холбоодуудтай хэр уялдаа холбоотой ажилладаг гэж бодож байна? 

Манай компани Монголын барилгын үндэсний ассоциаци, Инжнерүүдийн холбооны гишүүн болон элссэн байдаг. Холбоо бол жилд цөөн хэдэн  удаа уулзаж, зовлон жаргалаа ярилцан дундаа байгаа асуудлаа гаргаж төр засагт дуу хоолой, саналаа нэгтгэн хүргэх тал дээр тус нэмэртэй ажилладаг. Гэхдээ төдийлөн сайн хөгжөөгүй байна уу гэж  хардаг.

Харин төр засгийн хувьд тус нэмэр гэхээсээ илүү үйчилгээгээ хурдан болгоосой гэж хүсдэг. Өөрөөр хэлбэл барилга барихаас илүү цаг хугацааг олон шат дамжлага бүхий гарын үсэг зуруулахад зарцуулж байна. Газрын бичиг баримтаас эхлээд барилгын төслийн үе шатууд, барилга хүлээлгэж өгөх хүртэл 140 орчим хүний гарын үсгийн цаана гардаг. Энэ нь барилга барихаас илүү зүдэрээдэг. Уг нь энэ талаар судалгаа гаргаж, гарын үсэг цөөлөх тал дээр ажиллаж өгөхийг холбогдох байгууллагуудад хүргүүлсэн боловч одоо ч хэвээрээ байна. 

Гарын үсэг болгоны цаана цаг хугацаа шаардлагатай учраас бичиг баримт хөөцөлдөх тусдаа баг гаргаж ажиллуулахад хүргэдэг. Ялангуяа тендерийн барилгууд санхүүжилтээ авахын тулд их л олон шат дамжлагыг давдаг. Тиймээс энэ тал дээр манай холбогдох байгууллагууд анхаарч ажиллаасай гэж хүсэж байна. 

Энэ байдал гадны улс оронд ямар байдаг вэ? 

Жишээ нь Бид Америкийн хөрөнгө оруулалттай барилгын төсөл дээр 6 орчим жил хамтарч ажиллаж байна. Зөвлөх компани болон манай компанийн төлөөлөлүүд 2 хон гарын үсгийг зуруулаад и-мэйл явуулдаг. Холбогдох төрийн байгууллагаас нь хэзээ санхүүжилтээ өгөхөө хариу мэйлээр илгээгээд, яг тэр цагтаа мөнгө нь орж ирдэг. Ийм л энгийн. Ингэснээр хариуцлага алдаж, барилгын чанарт нөлөөлж байгаа юу гэвэл  зүйл огт асуудал үүсдэггүй. 

Манайд бол тэр олон гарын үсгээ авсны дараа Сангийн яамнаас хэзээ санхүүжилт орж ирэх нь тодорхойгүй хүлээлгээд л байдаг. 

Та түрүүн зах зээл дээр бэлэн мөнгө хумигдаад, бодлогын хүү нэмэгдэж байгаа талаар ярьлаа. Ер нь барилгын зах зээлийн өнөөгийн байдлыг хэрхэн харж байна вэ? 

Өнөөгийн байдлаар хэд хэдэн том асуудлууд бидэнд тулгараад байгаа. Хил гааль, тээвэр логистикийн асуудал хүнд байна. Материалын хомстол үүсэхэд ихэнх төслүүдийн хугацаа хойшоо сунаж эхэлсэн. Өртөг нь бараг 50 хувиар нэмэгдсэн учраас улсаас зарлагдаж байгаа тендерүүдэд компаниуд ч оролцохоо байсан. Одоогийн байдлаар өртгөө тодорхойлоход хэцүү, хэдий хугацаанд хэдий хэмжээний хөрөнгөөр барилгын ажлаа дуусгах боломжтой вэ гэдгийг таашгүй байгаа урчаас үнийн саналаа ч гаргаж чадахгүй нөхцөлд байгаа. Үүнээс болоод ялангуяа улсын хөрөнгө оруулалттай барилгууд гацах шинжтэй байна. 

Сүүлийн үед хамгийн их шуугиан хэл амтай байгаа зүйл бол цементийн үнэ эрс нэмэгдсэн явдал. Мөн бетон, арматурын үнэ ч бодсоноос үнэтэй боллоо. Үүнээс харахад нэмэгдсэн үнээр тооцох ёстой юу, хэсэг хугацааны дараа хэвийн хэмжээнд очтол харзнах уу гэсэн хүлээлт салбарынхан дунд үүсээд байгаа. 

Мөн банкиуд зээлээ хумиж, ипотекийн зээл олгохгүй байгаа нь орон сууцны төслүүдэд хүндхэн тусаж байна. Ийм хүндхэн цаг нөхцөл байдал нь  шинээр байгуулагдсан, цөөн жилийн түүхтэй компаниуд эхнээсээ зогсолт хийхэд хүргэж, барилгын зах зээл тодорхой хувиар хумигдаж байна.  

Энэ нөхцөл байдал эдийн засагт хэрхэн нөлөөлнө гэж үзэж байна. Барилгын салбар зогсонги байдалд орвол дагасан олон салбарууд хүндэрнэ гэсэн үг шүү дээ? 

Төсөл байхгүй бол ажилгүй, ажилгүй бол барилгын салбарын олон мянган ажилтан  цалингүй болж, ядуурал нэмэгдэнэ шүү дээ. Миний хувьд одоогийн ажилтнууд, туслан гүйцэтгэгчид, ханган нийлүүлэгчид гэх мэт бүх хамтран ажиллаж байгаа массаа  алдагдуулахгүйгээр  үргэлжлүүлэн ажиллах тал дээр онцгой анхаарч байна. 

Ийм хүнд нөхцөлд компани өргөжин тэлэх боломжгүй байсан ч хүмүүсээ ажлаар нь таслахгүй, цалингаар нь хангаж ажиллахыг зорьж байна. 

Барилгын салбар уналтад орохдоо амархан, сэргэхдээ ч богино хугацаанд сэргэдэг гэдэг. Цаашдын төсөөлөл ямар байгаа вэ? 

Засгийн газраас хэд хэдэн том төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх бодлоготойгоор ажиллаж байна. Тэр бүх төслүүдэд инженерингийн ажлууд хийгдэх учраас ойрын жилүүдэд огцом өсөлт гэхээс илүүтэй инженер техникийн ажилтнууд, хувийн хэвшлүүд маань  хэвийн хэмжээнд ажиллах болов уу гэж таамаглаж байна. Миний бодлоор бид Монголынхоо жижиг зэах зээлд уягдахгүйгээр гадаадын зах зээл дээр өрсөлдөх боломжтой гэж бодож байгаа. 

Тиймээс бид гадаадад барилга барих тал дээр 2 жилийн хугацаанд судалгаа хийж, үүн дээрээ тулгуурлан төлөвлөгөө гаргаж, эхлэлээ ч тавьсан байгаа. Өндөр хөгжилтэй оронд барилга барих, юм сурахыг хүсэж байгаа учраас эхний ээлжинд Японд Монконы салбар компанийг байгуулж хөрөнгө оруулаадэхэлсэн. Олон улсын интернэйшнал компанийг үүсгэн байгуулж, түүгээрээ дамжуулан өөр улс оронд барилгын ажил хийх, төслүүдээ хэрэгжүүлэхийг зорьж байгаа гэсэн үг. Удахгүй тэнд ажиллах инженер техникийн болон мэргэшсэн ажилтнуудаа эндээс илгээж эхэлнэ.. 

Япон бол техник технологийн хувьд барилгын салбарт тэргүүлэгчдийн нэг. Хэрвээ төслөө амжилттай хэрэгжүүлж чадвал яг л Шангриллагийн төсөл шиг дараагийн төслүүдээ хэрэгжүүлэхэд тун амархан санагдах болов уу? 

Магадгүй л юм. Япон инженерүүдтэй хамтарч ажиллах тэнд толгой даан хариуцлага үүрэх нь  манай инженерүүдийн хувьд хөгжиж, суралцахад маш их нэмэр тусыг өгнөгэж бодож байна. Монголын зах зээл жижигхэн, барилгын инженерүүдийн ур чадварыг хөгжүүлж, сорих, тархийг нь ажиллуулах томоохон төсөл өнөөгийн байдлаар олон биш байна.. Нэг л арга барилаар барилгаа  давтан давтан бариад байгаа учраас сайжрах хөгжих дээр урагшлахгүй байна гэж хардаг. Хэрвээ монгол компани өөр улс оронд барилга барьж тэндэхийн зах зээл дээр оршин тогтнох, цаашлаад девелопер компани байж он удаан жил ажиллаж чадвал олон улсын туршлага нөү -  хау Монголд суурьшина. 

Одоогоор Японд барилгын ажил,  төсөл хийх нь амжилттай болох эсэхийг таашгүй,Зорьсондоо хүрэхийн төлөө судлах ажлаа дуусгаад хөрөнгө оруулалтаа бид хийгээд эхэлсэн. Гэхдээ бидний хамгийн гол зорилго бол эндээс маш их зүйлийг сурч, өөр зах зээл дээр хөгжих боломжоо бий болгох юм. Яваандаа олон барилгын компаниуд бидний гаргасан бүдэг жимийг тод томруун болгох байх.

Харин салбар нэгжийн хувьд Монголдоо Боловсрол, Уул уурхай, Хөдөө аж ахуйн чиглэлд үйл ажиллагаагаа илүү өргөжүүлэн ажиллаж эхэлсэн учраас Монкон эдгээр салбар руугаа хөрөнгө оруулалтаа бага багаар хийгээд явж байна. 

Барилгын хувьд Мандала гарден болон Мандала тауэр төслүүдээсээ гадна шинээр эхлэх барилгын төсөлүүд байгаа юу?

Эхлэх төсөл байгаа. Хотын төвөөс нэх холгүй хотхоны хэмжээний 500 гаруй айлын орон сууц, оффис хосолсон гоё төсөл ирэх жилээс шинээр эхлүүлэхээр манайхан зураг төслийн шатандаа бэлтгэж байна.  

Өөртөө чөлөөт цаг хэр гаргадаг вэ? 

Сурагч байхаасаа сагсан бөмбөгийн спортоор хичээллэж, олон жил зааланд тоглосон. Хэдийгээрлигийн багт тоглож, цол зэрэг аваагүй ч гэсэн их дуртай учир саяхныг хүртэл тоглодог байсан. Мөн багадаа зуны амралтаараа хөдөө явдаг байсан учраас моринд их дуртай болсон. Хурдны морь, сайхан морь харахаар сэтгэл их баясаж, сайхан мэдрэмж авдаг. Харин сүүлийн үед усанд сэлэх, фитнессээр хичээллэж байна.  

Ном унших бол амьдралын байнгын хэвшил юм шиг санагддаг. 

Ямар сэдвийн хүрээнд ном уншдаг вэ? 

Цагийн аясаар унших сэдэв, сонирхох зүйл хувирдаг юм байна. Сурагч байхдаа уран зохиол,  роман,, залуудаа өөрийгөө хөгжүүлэх чиглэлийн номыг уншдаг байсан. Компани байгуулах үедээ алдартай бизнесмэнүүдийн намтар, компаниа яаж хөгжүүлж байсан түүхээс уншиж эхэлсэн. Одоо бол өөрт тулгарч байгаа асуудалд шийдэл олохын тулд тухайлан сонгож, хэрэгтэй хэсгээ уншдаг болсон байна. 

Өөрийнхөө дотоод хүн рүү өнгийж харав уу? Өөрийгөө олох гэдэг амьдралд их чухал зүйл санагддаг. 

Одоо өөрийгөө юу хүсэж байгаагаа тодорхой мэдэж байгаа гэж бодоод байна. Дахиад 4-5 жилийн дараа гэхэд бүр чбаттай болох байх. /инээв/ 10 жилийн өмнө миний кайф мэдэрдэг байсан зүйлс өөрчлөгдсөн. Мэдлэгээ зузаатгах, сурах юм маш их гэдэгийг бас ойлгоод байгаа. Сүүлийн үед  одоо гэр бүлтэйгээ илүү цагийг өнгөрөөхийг хүсэж байгаа. Цаг олдвол гэр бүлтэйгээ байх нь хамгийн чухал санагдаж байна. Тэгэхдээ ажил төрлөөс хамаараад хүссэнээр болж өгөхгүй л байна.