Барилгын гол материал болох цементийг эх орондоо үйлдвэрлэж буй 5 томоохон үйлдвэр байдаг. Үүний хоёр үйлдвэрт засварын ажил хийгдэж,  үлдсэн гурав нь зах зээлийн эрэлтийг хангаж чадахгүйд хүрэн, улмаар цемент хомосдож үнийн хөөрөгдөл үүсэн тонн цемент 500-600 мянган төгрөг болоод байна. Үүнтэй холбоотойгоор Засгийн газрын зүгээс импортын цементийн гаалийн 20 хувийн татварыг энэ он дуустал чөлөөлсөн байдлаар зохицуулалт хийж байна. Учир нь улсын хэмжээнд хэрэгжиж буй томоохон төслүүд тэр дундаа Дарханы замын ажил зогсонги байдалд орохоос урьдчилан сэргийлэх үүднээс энэхүү арга хэмжээг авч байна гэсэн тайлбарыг өгсөн юм. 

Үүнээс гадна улсын болон хувийн хэвшлийн төслүүд цементгүйн улмаас зогсоход хүрч, цаашлаад захиалга өгсөн орон сууцны хугацаа 1-2 жилээр хойшлогдож буй асуудлууд гарч байгааг иргэдийн зүгээс илэрхийлж байгаа юм. 

Энэ талаар холбогдох мэргэжилтнүүдээс тодруулга аван бэлтгэлээ. 

Барилга, Хот байгуулалтын яамны Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Д.Батзориг 

"Дотоодын үйлдвэрлэлийн хэмжээ 10 сарын 1-ээс хоногт 2000-2500 тонноор нэмэгдэж байгаа бөгөөд эрэлт нийлүүлэлт он дуустал хангагдах боломжтой"

Цементийн гаалийн татварыг энэ он дуустал тэглэсэн. Ингэснээр гарах үр дүнг юу гэж харж байна?  

Цементийн гаалийн татвар 20% байдаг. Энэхүү татварыг он дуустал тэглэх болсон гол асуудал нь зах зээл дээр цементийн нийлүүлэлт, хомсдол бий болсонтой шууд холбоотой. Одоогоор ажиллаж буй 5 үйлдвэрийн 2 нь засвар шинэчлэлт хийгээд зогссон бөгөөд ажиллаж буй гурван үйлдвэр УБ-Дархан чиглэлийн замын ажил гэх зэрэг улсын шинж чанартай томоохон бүтээн байгуулалтын ажлуудруу цементээ түлхүү нийлүүлж байгаа зэргээс шалтгаалан барилгын ажил өрнөх богинохон хугацаанд л нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ гэж ойлгож болно. Засгийн газрын шийдвэр гарсан өдрөөс хойш буюу 9 дүгээр сарын 14-25-ны хооронд  4,378 мян.тн цемент орж ирсэн байна.

Цемент импортлоход тээврийн зардал өндөр, тэвээрлэлтийн хэмжээ бага байна  гэсэн асуудал байдаг?

Цементийн тээвэр гэлтгүй бүх төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг импортоор оруулж ирэхэд Эрээн-Замын-Үүд хоорондын тээвэр, Замын-Үүд-Улаанбаатар гэсэн тээврийн асуудлууд байдаг. Авто замаар, чингэлгээр эсвэл төмөр замаар тээвэрлэх тус бүрийн үнийн тариф өөр гардаг. Гааль дээр мэдүүлж буй нэг тонн цементийн дундаж үнэ 9 дүгээр сарын 25-ны байдлаар 263,850 төгрөг байна. Үүн дээр бусад зардлууд нэмэгдэхээр борлуулалтын үнэ гарч ирнэ. Импортын хэмжээг нэмэгдүүлэх чиглэлд БХБЯамнаас онцгой анхаарах гэхээсээ илүү дотоодын үйлдвэрүүдийн хэвийн ажиллагаа, нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх чиглэлд анхааран ажиллаж байна.

Үйлдвэрлэгчдийн болон импортын цементийн үнийн дүнгийн зөрүү ямар байна?  

“Мак цемент” ХХК-ийн хувьд оны эхэнд ууттай цемент 202,600₮ байсан бол өнөөдрийн байдлаар 550,000₮ болж 2,7 дахин өссөн, задгай цемент 198,600₮ байсан бол өнөөдрийн байдлаар 529,500₮ болж 2,66 дахин өссөн. 9 дүгээр сарын 28-ны өдрөөс үнээ буулгаж ууттай цемент 440,000₮, задгай 419,500₮-өөр худалдан борлуулж байна.

“Монцемент билдинг материалс” ХХК-ийн хувьд оны эхэнд ууттай цемент 216,400₮ байсан бол өнөөдрийн байдлаар 390,000₮ болж 80,2 хувиар, задгай цементийн хувьд 200,500₮ байсан бол өнөөдрийн байдлаар 350,000₮ болж 74,5 хувиар тус тус өссөн.

Харин Хөтөлийн “Цемент Шохой” ТӨХК-ийн хувьд оны эхэнд ууттай цемент 204,050₮ байсан бол өнөөдрийн байдлаар 238,350₮ болж 16,6 хувиар, задгай цементийн хувьд 185,900₮ байсан бол өнөөдрийн байдлаар 220,000₮ болж 18,3 хувиар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байна.

"Импортоор авч буй цементийн өртөг дотоодын зарим үйлдвэрүүдээс өндөр, зарим үйлдвэрээс хямд орж ирч байгаа ч чанар аюулгүй байдлын хувьд өнжсөн болон маркандаа хүрэхгүй байх магадлал их байдаг тул БХБЯ болон “Барилгын хөгжлийн төв” ТӨҮГ-аас ажлын хэсэг гаргаж холбогдох дээжүүдийг авч шалгалтуудыг мөн хийж эхлээд байна."

Цементгүйн улмаас бүтээн байгуулалтууд зогсонги байдалд ороод байна. Гэтэл барилгын ажил явагдах улирал дууслаа. Цаашдаа ямар арга хэмжээ авч ажиллахаар төлөвлөж байна вэ? 

Монгол Улс 2021 онд 1.85 сая.тн цемент үйлдвэрлэж зах зээлд нийлүүлсэн бол 2022 оны цементийн нийт хэрэглээ 1,7 орчим сая.тн байна. Дотоодын үйлдвэрлэлийн хэмжээ 10 сарын 1-ээс хоногт 2000-2500 тонноор нэмэгдэж байгаа бөгөөд эрэлт нийлүүлэлт он дуустал хангагдах боломжтой гэж харж байна.

2022 оны хувьд цементийн үйлдвэрүүд олон сорилтуудтай тулгарсан. Ковидын дараах хилийн хорио цээр, цементийн шуудайны татан авалт, түүхий эдийн нөөц бүрдүүлэлт, дотоодын төмөр замын тээвэрлэлт, тоног төхөөрөмжийн эвдрэл, засвар үйлчилгээ, ажиллах хүч зэргээс шалтгаалж  2 үйлдвэр засварт орсон, 2 үйлдвэр шуудайны хомсдолд орж зах зээл дээр шуудайтай цементийн хомсдол үүсэх зэрэг олон нөхцөл байдлууд үүссэн. Дээрх асуудлуудыг шийдвэрлэх хүрээнд холбогдох зохицуулалтуудыг үйлдвэрлэгч нартайгаа хамтран тухай бүр нь шийдвэрлэн ажилласан.

9 дүгээр сарын 27-ны өдөр Хөтөлийн “Цемент Шохой” ТӨХК-ийн чулуунцарын үйлдвэр ажиллаж эхэлсэн бөгөөд 10 дугаар сарын 1-нээс эхлэн цементээ гаргаж эхлэх юм. Мөн Ховдын цементийн үйлдвэр 10 дугаар сарын 11-ний өдөр чулуунцарын зуухаа асааж, 11 дүгээр сард цементээ үйлдвэрлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Ингэснээр одоо ажиллаж буй 3 үйлдвэрийн ачаалал тодорхой хэмжээнд буурч зах дээрх цементийн нийлүүлэлт нэмэгдэх, цаашлаад үнэ тогтворжих боломж бүрдэнэ гэж харж байна. Мөн ирэх жилийн бүтээн байгуулалтад шаардагдах цементийн нөөц бүрдүүлэх, цементийн үйлдвэрүүдээ бүгдийг нь тасралтгүй ажиллуулах төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.

“Хөгжлийн төлөө барилгачдын нэгдэл” ТББ-ын тэргүүн Ч.Наранбаатар

"МОНГОЛ БАНКНЫ БУРУУГААС БОЛЖ ЦЕМЕНТИЙН ҮНЭ 300 ХУВЬ ӨССӨН"

Импортын цементийн гаалийн татварыг тэглэсэн явдалд таны хувьд юу гэж харж байна?

Буруу. Барилгачид бид үндэсний үйлдвэрүүдийн цементийг хэрэглэх түлхүү сонирхолтой байдаг. Үндэсний үзэл талаасаа ч, чанарын баталгаа талаасаа ч үндэсний үйлдвэрүүдээ дэмжих иргэний үүрэг талаасаа ч тэр нийгэм эдийн засгийн маш их үр дүнтэй учраас үндэсний цементээ хэрэглэх сонирхолтой. Харамсалтай нь үндэсний үйлдвэрлэгч нар хоорондоо болон төр засагтайгаа уялдаа холбоогүй ажиллаж байгаагаас цементийн зохиомол гэмээр хомсдол үүсч эдийн засгийн асар их хохирол улс орондоо, хэрэглэгч аж ахуй нэгжүүддээ, ард иргэддээ ч, өөрсөддөө ч учрууллаа гэж үзэж байна. 

Буруу гэдэг дээр нэмж тайлбарлавал?

Монполимент, МАК хоёр дангаараа Монгол Улсын жилийн хэрэгцээг хангах хангалттай хүчин чадалтай. Гэтэл яагаад Хөтөл, Улааны цементийн үйлдвэрүүд зогсоход тэр хоёр том үйлдвэр хомсдол үүсгэж байгаа юм. Ер нь бол анх үйлдвэрүүд эхлэхдээ, Хөгжлийн банкнаас зээл авахдаа бараг дангаараа л нэг үйлдэр нь Монголын хэрэгцээг бүрэн хангаад экспорт хийж вальют олж ирнэ гэдэг реклам явуулж байсан. Гэтэл энэ хоёр том үйлдвэр яагаад эх орны цементийн хэрэгцээг тогтвортой хангаад явж чадахгүй байна. Яагаад Хөтөл гэнэт зогссон учраас, тээвэрлэх вагон байхгүйгээс гэх шалтаг хэлээд байж байгаа юм. Хоорондоо жил бүр уулзаад ирэх жилд үйлдвэрлэх хүчин чадлуудаа ярилцаад хэн нь хичнээн тоннын цементийн нөөц бүрдүүлэх, ямар резервтэй ажиллаж явах вэ гэдгээ төлөвлөөд ярилцаад эхэлж болдоггүй юм уу. 

Сүүлийн үед төмөр зам, авто замын томоохон бүтээн байгуулалтууд хөдлөж байгаагаас болоод цементийн хомсдол мөн л гарч байгаа. Цемент тасарсан, учир нь төмөр замд нийлүүлж байна. Энэхүү томоохон төслүүдийг төр төлөвлөж, санхүүжүүлж хэрэгжүүлж байгаа. Тэгэхээр төр бас гүйцэтгэгч компаниудаар дамжуулаад томоохон төслүүдэд иймэрхүү хэмжээний цемент хэрэгтэй гээд урьдчилсан мэдээ захиалга  өгч болох байсан. Дандаа тасалдал үүсч эдийн засгийн үр дагавар гарсны дараа арга хэмжээ авч байна. 

Тэгэхээр үндэсний үйлдвэрлэгч нар хоорондоо мөн төр засагтайгаа уялдаа холбоогүй ажиллаж байгаагаас цементийн зохиомол гэмээр хомсдол үүсэж эдийн засгийн асар их хохирол улс орондоо, хэрэглэгч аж ахуй нэгжүүддээ, өөрсөддөө ч учрууллаа гэж үзэж байна.

Цементийн дотоодын хэрэгцээг хангах явцыг сайжруулахын тулд Засгийн газраас татвар тэглэхээс өөр авч хэрэгжүүлж болох арга хэмжээ байсан уу? 

Зөвхөн нийлүүлэлтийн хомсдол дээр үндэслэсэн дээрх шийдвэр буруу гэж харж байгаа. Хэрэв ийм шийдвэр гаргах байсан бол хавар эрт гаргах нь цаг хугацааны хувьд зөв байх байсан болов уу. Одоо импортоор орж ирж зарагдаж байгаа цемент 550 мянга орчим төгрөгөөр зах зээлд борлуулагдаж байна. Хомсдол бас байсаар байгаа учраас энэ үнэ буурахгүй л болов уу. 

Хамгийн гол нь цементийн үйлдвэрлэлийн өртөг нэмэгдүүлж байгаа хүчин зүйлсийг судлаж үзэж байж тодорхой шийдвэр гаргах байсан. Тиймээс Сангийн яамнаас гаргасан саяны шийдвэр бол маш буруу бөгөөд цаг үеэ олоогүй шийдвэр байсан.

Жишээ нь ямар хүчин зүйлээс болж цементийн үнэ өсч байна? 

Үйлдвэрлэлийн өртөг нэмэгдсэн шалтгаануудыг үйлдвэрлэгч нар гаргаж ирж танилцуулсан байсан. Холбогдох төрийн байгууллага Шудрага өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар шалгах байх. Хамгийн гол хүчин зүйл бол миний харж байгаагаар вальютын ханш буюу Монгол банк төгрөгийн ханшийн алдагдлын талаар тодорхой арга хэмжээ авалгүй олон жил болсноос үндэсний үйлдвэрлэгч 2 том хувийн компани долларын зээл болон зээлийн хүүгийн дарамт, ханшийн дарамтаас болж цементийн үнэ 300 хувь өссөн гэж харж байна. Нэг үгээр бол энэ удаа Монгол банкны буруугаас болж улс оронд, барилга бүтээн байгуулалтын салбарт томоохон хямрал нүүрлэлээ. 

Тодруулбал ?

Монполимент, МАК цементийн үйлдвэрүүд 2014-15 оны үед Хөгжлийн банкнаас долларын зээл авсан үүнийг бүгд мэднэ. Тэр үед долларын ханш 1700-1800 төгрөг орчим  байсан. Гэтэл өнөөдөр долларын ханш 3400 төгрөг байна. Тухайн хуулийн этгээд вальютаар зээл авсан бол анх авсан өдрийнхөө үеийн ханшаар буцааж зээлээ төлөх үүрэгтэй, хуультай. Гэтэл Монгол банк энэ талаар огт ажил хийдэггүйгээр барахгүй өөрсдийн ажлын чиг үүрэгт байх ёстой ханшийн алдагдлыг зээлдэгч нараар төлүүлдэг. 

"Маш хариуцлагагүй ажилладаг. Өнөөдөр 1700 төгрөгөөр тооцож зээлээ төлөх ёстой МАК, Монполимент хоёр компани 3400 төгрөгөөр зээлээ төлж байгаа учраас ханшийн энэ алдагдлыг даахгүй бүтээгдэхүүнийхээ үнийг огцом өсгөсөн гэж би хувьдаа үзэж байгаа."

Тиймээс сая Сангийн яам импортын татварыг тэглэх биш тус компаниудын зээлийн төлбөрийг 1700 төгрөг буюу үүрэг хүлээх үеийн ханшаар төлүүлэх шийдвэр гаргах ёстой байсан. Ханшийн алдагдлаа Монгол банк өөрөө үүрнэ биз. Хууль нь тийм юм чинь. Төв банкны тухай хуулийн 37-р зүйлийн 5-д тухайн санхүүгийн жилд гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханшийн зөрүүнээс үүссэн цэвэр алдагдлыг дахин үнэлгээний сан болон ерөнхий нөөцийн сангаас хааж, хүрэлцэхгүй тохиолдолд зөрүүг хуримтлагдсан алдагдлын дансанд үлдээх гэж заасан байгаа. Ер нь ханшийн алдагдлын зөрүүг аж ахуй нэгж, ард иргэд зээлдэгчид төлөх ёсгүй. Тиймээс ханшийн алдагдал шингэсэн цементийг өндөр үнээр бид худалдан авч давхар хохирмооргүй байна.

Цементийн хэрэгцээ шаардлага байгаа ААНБайгууллагуудын одоогийн нөхцөл ямар байна?

Цементийн хомсдолоос шалтгаалж төсвийн хөрөнгөөр баригдаж буй барилгууд графикт хугацаандаа ашиглалтад орох боломжгүй болсон. Хөдөө орон нутгуудаар 1 тонн цемент 700 мянган төгрөг болсон. Цементийн олдоц ховор үнэ өндөр байгаагаас төсвийн хөрөнгө оруулалттай ажлууд зогсож байгаа бөгөөд өнөөдрийн байдлаар төсвийн хөрөнгө оруулалттай ажлын гүйцэтэл 49 хувь буюу туйлын хангалтгүй хэмжээнд байгаа. 

Өнөөдөр үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүх төсвийн барилга байгууламжуудын төсөвт өртөгт цемент 180-200 мянган төгрөг байгаа. Гэтэл бодит зах зээл дээр цементийн үнэ 600-700 мянган төгрөг байгаа нь туйлын хүнд нөхцөл бөгөөд төр хурдан шуурхай, оновчтой арга хэмжээ авахгүй бол барилгын салбар бүхэлдээ хямрах нөхцөл үүссэн байна.

Цементийн бизнес эрхлэгчдийн холбооны төлөөлөн удирдах   зөвлөлийн дарга Б.Баатар 

"2022 оны дуусталх нийт хэрэгцээг тодорхой гарган дотоодын үйлдвэрийн хүчин чадлыг тооцоод үлдсэн хувийг нь импортоор оруулж ирэх хэрэгтэй"

Дотоодын үйлдвэрлэгчид цементийн хэрэгцээгээ хангаж чадахгүйд хүрч Засгийн газраас цементийн гаалийн татварыг тэглэсэн явдалд та ямар бодолтой байна?                                                                         

Улсын зүгээс 2022 оны нийт хэрэгцээг тодорхой гарган, дотоодын үйлдвэрийн хүчин чадлыг тооцон, он дуустал нийлүүлэх хэмжээг судалж үлдсэн хувийг нь импортоор оруулж ирэх хэрэгтэй. Ингэхдээ чанар стандартыг хангасан, гарал үүсэл тодорхой үйлдвэрлэгчдээс нийлүүлэхийн тулд тодорхой тоогоор /30-50 мянган тонн/ квот тогтоож, шалгаруулалт явуулж, боомтууд дээр тоо хэмжээг зааж, хяналт тавин дотоодын үйлдвэрүүдийг хамгаалсан шийдвэрүүдийг гарган ажиллах хэрэгтэй гэж харж байна.  

Цементийн үнэ өндөр, олдоц муу дээрээс нь Дарханы замын ажилруу ихэнхи цементээ нийлүүлж иргэд, ААНБ-уудад хүрэлцэхгүй байгаа нь асуудалтай. Цемент шаардлагатай иргэд өөрсдөө импортлох гэхээр тээвэр ложистикийн асуудлаас болоод хугацаа шаардахаас гадна өртөг өндөр тусаж байна. Үүнээс болоод үнийн хөөрөгдөл үүсэж борлуулалт буурах эрсдэлтэй. 

Ц.Солонго