Өмгөөллийн Легал Линк Си Би Эй ХХН-ийн Хуулийн мэргэжилтэн  Э.Төгстөгөлдөр 

Барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний харилцаа нь урт хугацааны туршид үргэлжилдэг тул талуудын хооронд санал зөрөлдөөн, зөрчил, маргаан үүсэх магадлал  өндөртэй байдаг¹. 

ФИДИК-ийн жишиг гэрээнүүд нь тухайн гэрээгээр зохицуулж буй үндсэн харилцаа болон эрсдэл хуваарилалтаараа хоорондоо ялгагдах бөгөөд учирч болзошгүй эрсдэлийг хэрхэн хуваарилах нь тухайн гэрээг хэрэглэж буй талуудын хүсэл зоригтой шууд холбоотой². Түүнчлэн, гэрээгээр эрсдэлийг хэрхэн хуваарилсан нь тодорхой бус тохиолдолд талуудын хооронд зөрчил үүсэх шалтгаан болж өгдөг ба талуудын хүсэл   зоригийн ялгамжтай байдал бас нэгэн шалтгаан болдог. 

Талуудын хооронд үүссэн зөрчлийг эвийн журмаар шийдвэрлэж чадахгүй тохиолдолд зөрчил нь аль нэг талын шаардлага болон хувирна. Талуудын хүсэл зориг  ялгаатай байгаа тохиолдолд бие биедээ шаардлага тавьж эхэлдэг. Барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний хувьд хугацаа сунгах, төлбөр нэхэмжлэх зэргээр талууд шаардлага гаргадаг бөгөөд энэхүү шаардлагыг нөгөө тал нь хүлээн зөвшөөрөхгүй тохиолдолд  маргаан бий болно. Зөрчил болон шаардлагыг талууд гуравдагч этгээдийн  оролцоогүйгээр эвийн журмаар буюу өөрсдөө шийдвэрлэх боломжтой байдаг бол маргааныг гуравдагч этгээдийн оролцоотойгоор шийдвэрлэх шаардлага үүсдэг. 

Иймд, маргаан шийдвэрлэх гэх ойлголтын хүрээнд зөвхөн талуудын хооронд үүссэн маргаан  бус зөрчил болон шаардлагыг хэрхэн шийдвэрлэдэг болохыг судлах шаардлагатай болдог. ФИДИК-ээс маргаан, зөрчилдөөн, шаардлага үүссэн тохиолдолд дараах байдлаар  шийдвэрлэхийг зөвлөсөн байдаг³.  

1. Инженерийн шийдвэр 

ФИДИК-ийн Улаан ном болон Шар номын хүрээнд захиалагч болон гүйцэтгэгчээс гадна инженер гэх гуравдагч этгээд гэрээний нэг тал болж тус гэрээний харилцаанд  оролцдогоороо онцлог шинжтэй. Тухайн инженер нь захиалагчийн зүгээс томилогдож,  түүний нэрийн өмнөөс зарим эрх, үүргийг нь хэрэгжүүлдэг, захиалагчийн төлөөлөгчийн шинжтэй хэдий ч талуудын хооронд бий болсон маргааныг урьдчилан шийдвэрлэх буюу талуудын хооронд бий болсон зөрчил, шаардлагыг шийдвэрлэх эрх бүхий этгээд  байдаг⁴. 

Инженер нь талуудын хооронд гэрээ байгуулагдсанаас эхлэн захиалагчид гэрээний  үр дүн болох барилга, байгууламжийг хүлээлгэн өгөх хүртэлх хугацаанд буюу гэрээний  бүхий л үе шатанд оролцдог тул талуудын санал зөрөлдөж буй асуудлыг хамгийн сайн мэдэх этгээд байдаг. Түүнчлэн инженерийг захиалагч нь томилохдоо ажлын туршлага  болон ур чадварыг нь харгалзан сонгодог тул талуудын хооронд бий болсон маргаантай  холбоотойгоор шийдвэр гаргах мэдлэг, чадвартай этгээд гэж үздэг. 

Талуудын хооронд зөрчил үүссэн эсхүл аль нэг тал нь нөгөө талдаа шаардлага  гаргасан тохиолдолд тухайн асуудлыг инженер хянан үзээд шийдвэрлэдэг. Энэхүү шийдвэрийг аль нэг тал нь хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд талуудын хооронд маргаан үүссэн хэмээн үзэж гуравдагч этгээдээр шийдвэрлүүлдэг. 

2. Маргаан шийдвэрлэх зөвлөл 

Талуудын хооронд маргаан бий болсон тохиолдолд Маргаан шийдвэрлэх зөвлөл  (Dispute Adjudication Board) эсхүл Маргаанаас зайлсхийх, шийдвэрлэх зөвлөл (Dispute Avoidance Adjudication Board) -өөр маргаанаа шийдвэрлүүлэхийг ФИДИК-ийн зүгээс  санал болгодог⁵. 

ФИДИК-ийн Улаан номын хувьд ихэвчлэн байнгын шинжтэй Маргаанаас зайлсхийх, шийдвэрлэх зөвлөл (МЗШЗ)-ийг, Мөнгөлөг ном болон Шар номын хувьд нэг удаагийн шинжтэй Маргаан шийдвэрлэх зөвлөл (МШЗ)-г хэрэглэхийг зөвлөдөг. Гэвч талууд анх  гэрээ байгуулахдаа зөвлөлийг МШЗ эсхүл МЗШЗ-ийн аль хэлбэрээр байгуулах болон  тухайн зөвлөлийн гишүүдийг тоог тохиролцож гэрээндээ тусгадаг. Байнгын шинжтэй МЗШЗ-ийг талууд анх гэрээ байгуулах үедээ тохиролцож байгуулах бөгөөд гэрээний бүхий л үе шатанд эрх, үүргээ хэрэгжүүлдэг. Энэхүү байнгын шинжтэй МЗШЗ нь талуудын хооронд маргаан үүссэн тохиолдолд тухай бүр шийдвэрлэхээс гадна маргаан  үүсэхээс өмнө талуудад зөвлөмж, зөвлөгөө өгөх замаар маргаанаас урьдчилан сэргийлэх, зайлсхийх боломжийг талуудад олгодог. 

Харин нэг удаагийн шинжтэй МШЗ-ийн хувьд маргаан үүссэн даруйд талууд тохиролцож гишүүдийг томилдог бөгөөд тухайн зөвлөл нь холбогдох маргааныг шийдвэрлэснээр эрх, үүрэг нь дуусгавар болдог тул МЗШЗ-өөс зардлын хувьд харьцангуй бага байдаг. Зөвлөлийн гишүүдийн бүрэлдэхүүн нь аль ч хэлбэрийн хувьд нэг эсхүл гурван гишүүнээс бүрдэнэ. Нэг гишүүнтэй тохиолдолд тухайн гишүүнийг талууд харилцан тохиролцож томилох бол гурван гишүүнтэй тохиолдолд талууд тус бүр нэг гишүүнийг сонгож, сонгогдсон гишүүд болон талууд хамтдаа гуравдагч гишүүн буюу зөвлөлийн даргалагч гишүүнийг харилцан тохиролцож сонгодог.  

3. Арбитр   

Талуудын хооронд үүссэн маргааныг шийдвэрлэх эцсийн арга бол арбитраар  шийдвэрлүүлэх явдал юм. МШЗ эсхүл МЗШЗ-ийн шийдвэрийг гэрээний аль нэг тал хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд тухайн тал нь маргааныг олон улсын арбитраар шийдвэрлүүлэхээр хүсэлт гаргах эрхтэй. Талууд гэрээ байгуулахдаа аль улсын ямар арбитраар шийдвэрлүүлэх, маргаан шийдвэрлэх хэлээ сонгох, арбитрын маргаан  шийдвэрлэх дүрмийг сонгож гэрээндээ тусгадаг. 

Талууд гэрээндээ маргаан үүссэн тохиолдолд аль арбитрын шүүхээр шийдвэрлүүлэхээ тохирч, тусгаагүй тохиолдолд Олон улсын худалдааны танхимын  арбитраар шийдвэрлүүлэхээр гэрээний ерөнхий нөхцөлд заасан байдаг⁶. 

Иймд, гэрээ 21.6 дахь зүйл байгуулахдаа холбогдох асуудлуудыг талууд тохиролцож гэрээндээ тусгах нь зүйтэй  юм. 

Барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээнээс үүдэлтэй маргааныг жишиг гэрээний зохицуулалтын хүрээнд Инженерийн шийдвэр, Маргаан шийдвэрлэх зөвлөл, Арбитр  гэсэн үндсэн механизмаар шийдвэрлэдэг хэдий ч ФИДИК-ээс талууд хэлэлцээр хийх, эвлэрүүлэн зуучлалаар шийдвэрлүүлэх зэрэг бусад аргыг үгүйсгэдэггүй. 

Гэвч Барилгын ажил гүйцэтгэх олон улсын жишиг гэрээг хэрэглэж буй тохиолдолд ФИДИК-ээс зөвлөсний дагуу маргаан шийдвэрлэх үндсэн механизмыг ашиглаж  зөвлөлийн хэлбэр болон гишүүдийн тоо зэрэг асуудлыг төслийн онцлог шинжээс шалтгаалан сонгох нь маргаан үүссэн үед шийдвэрлэх хамгийн сайн арга байдаг.