НИЙСЛЭЛИЙН БАРИЛГА ХОТ БАЙГУУЛАЛТ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ГАЗРЫН ХОТ ТӨЛӨВЛӨЛТ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХЭЛТСИЙН ДАРГА  Р.БАЯР: “Утаагүй Улаанбаатар” төслийг хотын бодлоготой   уялдуулах нь хамгийн үр дүнтэй.

Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөө хэдэн удаа батлагдсан, хамгийн сүүлчийн удаа хэзээ батлагдсан бэ?

Гурван зуун далаад жилийн түүхтэй Улаанбаатар хот нь уламжлалт нүүдэлчин Монголын түүх, соёлтой холбоотой тогтсоноороо дэлхийн бусад хотуудаас ялгарах өвөрмөц онцлогтой бөгөөд эдийн засгийн үндэс суурь нь нүүдлийн мал аж ахуй байж газрыг зөвхөн бэлчээрийн зориулалтаар ашиглаж байснаас газрын харилцаа, хот байгуулалтын асуудал 1950-аад он хүртэл төдийлөн хурцаар тавигдаж байсангүй. Улаанбаатар хот нь 1954, 1961, 1975, 1986 онуудад хуучнаар Зөвлөлт Холбоот Улсын Москва хотын “Гипрогор” институтэд Зөвлөлт улсын онол арга зүй, норм дүрмийн дагуу боловсруулагдсан ерөнхий төлөвлөгөөний загварыг үндэслэл болгосон төлөвлөлтөөр хөгжиж, өнөөгийн төрхийг олсон бөгөөд 1990-ээд он хүртэл хот байгуулалтын зураг төсөл боловсруулах, хэрэгжүүлэх ажил нь улсын төвлөрсөн төлөвлөгөөт удирдлагын нэгдсэн загвар системтэй нягт уялдсан, шийдвэрлэх асуудлын хүрээ нь ч өөрт ногдсон хэм хэмжээ, хязгаарт явагдаж шийдэгддэг байсан.

Эдгээр ерөнхий төлөвлөгөөнүүд нь Улаанбаатар хотын хот төлөвлөлтийн хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлж, хотын хөгжлийн үе шатны зорилтуудыг хэрэгжүүлж орон сууцны олон шинэ хорооллыг иж бүрнээр барьж байгуулан тодорхой амжилтанд хүрч, өнөөгийн орчин үеийн Улаанбаатар хотын дүр төрхийг бүрдүүлсэн бөгөөд энэ нь их барилга, бүтээн байгуулалтын хөгжлийг бүх нийтийн үйл хэрэг, улс орны хөгжлийн тэргүүн фронт болгох зорилт тавин ажиллаж байсны үр дүн юм.

Энэ хугацаанд хотын хөгжил, хот байгуулалтын явцад ихээхэн дэвшил гарсан боловч хүн амын өсөлт нь орон сууц, соёл, ахуйн үйлчилгээний барилга байгууламжаар хангах хугацаанаас хэт хурдацтайгаар түрүүлж байснаас үүдэн ерөнхий төлөвлөгөөний техник эдийн засгийн зарим үзүүлэлт зөрчилдөж, хүн амын үйлчилгээ, орон сууцны хангамж, хөдөлмөр эрхлэлт зэрэг олон асуудлыг шийдвэрлэхэд бэрхшээл учирч, үйлдвэр, аж ахуйн газрууд нийслэл хотноо шавж төвлөрөх болсон. Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх явцад хүн амын ердийн болон механик өсөлтийн хүчин зүйлийн урьдчилсан оновчтой төлөвлөлт хийж чадаагүй төдийгүй гэр хорооллыг төлөвлөлтөнд хамруулалгүй орхигдуулж ирсэн нь өнөөдрийн хот байгуулалтын тулгамдсан эмзэг асуудлын нэг үүсэх шалтгаан болсон.

Тиймээс ч тухайн үед 20-25 жилээр төлөвлөгдөж байсан ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөнүүдийг хэрэгжүүлэх үндсэн зарчмууд, хөгжлийн хандлага бодит байдалтай нийцэхгүй болсноор ерөнхий төлөвлөгөөнүүдэд төлөвлөлтийн хугацаанаас өмнө дахин тодотгол хийх зайлшгүй шаардлага гарсан юм. Жишээлбэл, 1975 онд батлагдсан Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 3 дахь ерөнхий төлөвлөгөөгөөр хотын хүн ам 1990 онд 440 мянгад хүрнэ гэж тооцсон боловч 1986 оны 01 дүгээр сарын 01-ний байдлаар 493 мянгад хүрч, 10-аад жилийн хугацаанд 165 мянган хүнээр өссөн явдал ерөнхий төлөвлөгөөг хугацаанаас нь өмнө тодотгох нэг үндэслэл болсон. Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх 5 дахь ерөнхий төлөвлөгөө Монгол улсын Засгийн газрын 2002 оны 28 дугаар тогтоолоор батлагдсан.

Шинэ ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хотын хуучин төлөвлөлтөнд ямар өөрчлөлт орсон бэ?

Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 5 дахь удаагийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулахад Монголын үндэсний мэргэжилтний баг ажилласан бөгөөд 4 дэх ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэнд дүгнэлт өгч, ололттой талуудыг уламжлан, улс орны өнөөгийн хөгжлийн хурд, зах зээлийн онцлог байдлыг харгалзан, хот байгуулалтын үндсэн чиг хандлагыг тодорхойлж өгсөн. Энэхүү ерөнхий төлөвлөгөө нь Улаанбаатар хотын архитектур, орон зайн зохиомжийг “Хот байгуулалтын нээлттэй систем”-д үндэслэн, дэлхийн томоохон хотуудын төлөвлөлтийн түвшинд хүргэж хэрэгжүүлэх хэтийн төлөвийг тодорхойлсон болно.

Хотын хүн амын суурьшлын хөгжингүй системийг бүрдүүлж, инженерийн хангамж, дэд бүтцийг оновчтой шийдвэрлэж, хотын нутаг дэвсгэрийг зохион байгуулалтын Төвийн, Зүүн, Баруун, Шинэ гэсэн үндсэн 4 бүсэд хувааж, харилцан уялдаатайгаар төлөвлөлтийн дагуу бие даан хөгжих боломжийг нээж өгсөн.  Дээрх бүсүүдэд байрлаж буй гэр хорооллыг нийтийн болон амины орон сууцны хороолол болгон, инженерийн иж бүрэн хангамжтайгаар хөгжүүлэх зорилтыг ерөнхий төлөвлөгөөнд дэвшүүлж, ахуйн ба нийтийн үйлчилгээний иж бүрэн цогц төвийг тухайн гэр хороолол бүрт төлөвлөснөөс гадна Улаанбаатар хотын барилгажсан хэсгийн нягтралыг нэмэгдүүлэх замаар инженерийн шугам сүлжээний ашиглалтыг сайжруулж хотыг цаашид тэлж хөгжих нөөц талбайг тогтоосон нь шинэ ерөнхий төлөвлөгөөний  онцлог болсон.