Г.Саран, ШУТИС-ийн Материал судлалын төвийн захирал, доктор (Ph.D), дэд профессор

Р.Долгоржав, ШУТИС, Хэрэглээний шинжлэх ухааны сургуулийн ХИС-ын багш, МУ-ын мэргэшсэн инженер

Дараах зурагт үзүүлсэн барилга нь Австри улсын нийслэл Вена хотод байрлаж байгаа бөгөөд 84 м өндөр барилга аж. "Хохо Вена" нь 24 давхарт 20.000 хавтгай дөрвөлжин метр талбайтай барилга юм.

Зураг 1. Австрийн Вена хотод байрлах 24 модоор барьсан "Хохо Вена" байшин

Өндөр болон загвар шийдлийн хувьд энэ барилгыг архитектурын онцгой объект гэж үзэх боломжгүй юм. Гэхдээ нэг чухал зүйлийг эс тооцвол: Тэнгэр баганадсан энэхүү барилгын материалын 75 хувь нь модон хийц ажээ.

Давхар хооронд Австрийн шилмүүст модоор хийсэн 800 багана байрладаг. Ханын болон таазны элементүүд нь нөхөн сэргээгдэх материал болох модоор бүтээгдсэн ажээ. Модон барилгын дотор хэсэг нь хүний амьдрах тааламжтай нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна.

Зураг 2. "Хохо Вена", дотор байдал

Энэ барилга нь мод болон төмөр бетон хослуулан барьсан анхны байшин ч биш мөн хамгийн өндөр нь ч биш ажээ.2019 оны 3-р сард Норвегийн Брумунддал хотод дэлхийн хамгийн өндөр модон байшин нээгдсэн байна. Түүний барихын тулд модыг нь Норвеги, Финландаас авч ашигласан бөгөөд 85 метр өндөр, 18 давхар барилга байв.Тус модон барилгад бетонон хавтангуудыг хамгийн дээд давхруудад барилгыг савлахаас урьдчилан сэргийлж тус байгууламжийг тогтворжуулахын тулд ашигласан байна.

Энэ нь мод нь хэтэрхий хөнгөн учраас барилгын савлагааг дарах хүнд барилгын материал хэрэгтэйг харуулж байгаа юм. Гэсэн хэдий ч ийм төслүүд дэлхий даяар гарч ирж байна - энэ нь нэг сайн шалтгаантай. Архитекторууд, барилгын компаниуд, инженерүүд ч хүрээлэн буй орчинд ээлтэй, хүний эрүүл мэндэд хоргүй, нөхөн сэргээгддэг материал ашиглан тогтвортой бүтээн байгуулалт  хийхийн төлөө ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл байгалийн нөхөн сэргээгдэх түүхий эд ашиглахын зэрэгцээ дахин боловсруулсан түүхий эдээс өндөр чанарын барилгын материал гарган авснаар эрчим хүч хэмнэх, хүлэмжийн хийг бууруулах зэргээр дэлхийн цаг агаарын өөрчлөлтийг бууруулах бүр зогсоохын төлөө ажиллаж байна.

Ингэснээр нөөцийг хэтрүүлэн ашиглахгүй байх, хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөөлөл үзүүлэхгүйгээр үзэмж сайтай тохилог орчинг бүрдүүлэх мөн эдийн засгийн эргэлтэд бүрэн орох чадвартай зэрэг давуу талууд үүсэх аж.

ХБНГУ-ын Дармштатд хотод байрлах “Алнатура” ХХК органик хүнсний жижиглэнгийн худалдааны захиргааны шинэ төв байранд мөн байгалийн материалыг ашиглах ёстой болсон байна. Харин энд модны оронд хамгийн эртний барилгын материал шаврыг ашиглажээ.

Зураг 3. “Алнатура” ХХК-ны төв оффис

9000 гаруй жилийн өмнөөс эхлэн хүмүүс шавраар байшингаа барьж эхэлжээ. Энэ нь түүнийг хүний орон сууц барихад ашиглаж байсан модны дараа орох хамгийн эртний материалуудын нэг болгодог. Өнөөдөр л гэхэд дэлхийн нийт хүн амын гуравны хоёр орчим хувь нь шавраар хийсэн байшинд амьдарч байна.

"Haas cook zemmrich Studio2050" зөвлөх оффисын архитекторууд нь Алнатура ХХК-ийн төв байрны гадна талын фассадыг ховор хэрэглэгддэг шаврыг дагтаршуулах техникийг сонгон барьжээ.

Ингэхдээ барилгын угсармал хийцийг шаврыг дагтаршуулан барилгын талбай дээр шууд бэлтгэсэн бөгөөд дахин боловсруулсан хөөсөн шилэн дулаан тусгаарлах 17 см зузаан цөмтэйгөөр хийжээ.

Шаврын дагтаршулахын тулд чийгтэй шаврыг хэвэнд хийгээд тусгай техникээр нягтаршуулдаг байна. Дараа нь хэв хашмалыг авч даах чадвартай шавар ханыг гарган авдаг байна. Шавар нь агаарт өөрөө хатдаг бөгөөд байрлаж буй цаг уурын үйлчлэлээс хамгаалах үе тавьдаг. Мөн шаварт төрөл бүрийн өнгө оруулах боломжтой боловч байгалийн материал ашигласан гэдэг утгаараа өнгөөр нь үлдээдэг байна.

Зураг 4. “Алнатура” ХХК-ны төв оффист шаврыг дагтаршуулах техник ашигласан нь

Барилгын материалын хувьд шавар нь хэд хэдэн давуу талтай: Үүнд дулааныг сайн хадгалж, буцаан хүрээлэн буй орчиндоо буцаагаад ялгаруулж чаддаг аж. Бас нэг давуу тал нь шаврын шингээх чадвар сайтай. Агаарт агуулагдаж буй уур хэлбэрээр орших чийглэгийн нэмэгдэхэд өөрийн нүх сүвэндээ шингээгээд хуурайшихад буцаагаад ууршуулдаг шинж чанар юм. Иймээс сүүлийн үед угаалгын өрөө зэрэг чийглэг ихтэй өрөө тасалгаануудад ихээр ашигладаг болжээ.

Шавар доторлогоотой өрөөний чийгшил тогтмол хэвээр хадгалж тасалгааны микро уур амьсгалыг тогтворжуулдаг бол цахилгаан соронзон долгионы нөлөөллөөс хамгаалдаг байна. Өөрөөр хэлбэл хүний амрах нөхцөлийг төгс бүрдүүлдэг ажээ.

Хамгийн чухал давуу тал нь шаврыг олон дахин ашиглахын зэрэгцээ дахин боловсруулахад хялбар байдаг болно.

Энэхүү аргыг мөн Штуттгарт хотын төмөр замын хонгилын хана барих ажилд дахин ашигласан байна. Ингэснээр үнэ өндөртэй, нөөцийг их зарцуулдаг агааржуулалтын систем ашиглахын оронд шавар нь ойролцоо орших ойн сэрүүн агаарыг татдаг байна.

Шавраар барьсан барилгад мөн нарын энергийг цахилгаан энерги болгон хувиргадаг фотоволтайк төхөөрөмж ашигласан нь бас нэг дэвшилттэй тал болжээ. Герман улсад шавраар барьсан барилга нь өнөөгийн байдлаар ховор байгаа боловч энэ чиглэлээр Холбооны материал судлалын туршилтын хүрээлэн дээр шаврыг барилгад ашиглахад хэр тохиромжтой вэ гэсэн олон тооны судалгааны ажил хийж байна. 

Харин дулаан тусгаарлах материалын тал дээр илүү ахиц дэвшилтэй байгаа бөгөөд энд дахин боловсруулсан материалыг ашигладаг байна. Шаврыг сүрэл, маалингын олс, зэгс эсвэл эрдсийн гаралтай хөнгөн дүүргэгч материалтай хольсноор дулаан тусгаарлах хавтан, асгаасан материалыг гарган авч барилгад ашигладаг байна.

Дулаан тусгаарлах материалаар эрдэс хөвөн, полистирол, хөөсөн шил зэргийг ашиглахаас илүүтэйгээр маалинган олс, целлюлоз болон модны үртэснээс гарган авсан утсархаг материал, хонины ноос зэрэг байгалийн гаралтай материал түлхүү хэрэглэх зорьж байна.

Целлюлозыг хаягдал цааснаас, мод боловсруулах үйлдвэрийн хаягдлаас гарган авдаг бол маалинган материалыг хуучин шуудайгаар хийдэг аж.

ХБНГУ-ын Клейтех ХХК нь шавраар хийсэн төрөл бүрийн эдлэлийн зах зээлд санал болгодог. Үүнд шавраар дотор ханын өнгөлгөөний хуурай хийцийн зэгсэн дүүргэгчтэй, модны үртсэн дүүргэгчтэй болон сүрлэн дүүргэгчтэй хавтан зэрэг бүтээгдэхүүнүүд ордог байна.

Зураг 5. Зэгсэн дүүргэгчтэй шавран хавтан

Зэгс, сүрэл, модны үртэс болон перлитэн дүүргэгч ашигладаг энэхүү хавтан нь 20 см-ийн утсархаг нэмэлттэй, тааран материалаар өнгөлөгдсөн нягт нь 700 кг/м³ бөгөөд дулаан дамжуулалт нь 20.3 кЖ/м²К байна.

Үүний зэрэгцээ тус компани нь модны үртсэн хавтангуудыг ч үйлдвэрлэдэг байна. 

Зураг 6. Модны үртсэн хавтан

Модны үртсэн хавтангуудын шахалтын бат бэх нь ≥ 150- ≥ 300 кПа, нягт нь 250-270 кг/м³, дулаан дамжуулалтын коэффициент нь 0.05 Вт/мК бөгөөд галын тэсвэрлэлт нь DIN EN 13501-1 стандартын Е ангилалд багтдаг байна.  

Шавар нь ямар ч хорт бодис ялгаруулдаггүй экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн бөгөөд шавар нь дулаан болон чийгийг өөртөө ихээр шингээх чадвартай учраас аажмаар шингээж гадагшлуулдаг тул тасалгааны температурыг тогтмол барьдаг, тоос шороог өөртөө наалдуулдаг, мөн элдэв үнэрийг шингээдэг мөн мөөгөнцөр үүсэлтийг бууруулдаг гэдэг нь батлагдсан төгс гэмээр материал байна. Ялангуяа харшилтай хүмүүст хамгийн ээлтэй материал юм байна.

Үүний зэрэгцээ орчин үеийн барилга байшингийн фассадны материалууд нь илүү нягт байснаар дотоод орчинд дуу чимээ нэвтрүүлэх нь илүү нэмэгджээ.

Харин хамгийн энгийн шаварлаг барилгын материал ч 55 децибел хүртэл дуу чимээ тусгаарлах чадвартай байдаг байна. Ингэснээр амьдрах таатай орчинг бүрдүүлдэг ажээ.