Алдарт Архитектор, сурган хүмүүжүүлэгч, нийгмийн зүтгэлтэн Дибедо Фрэнсис Кере олон улсын хэмжээнд архитектурын хамгийн дээд шагнал болох Притцкерийн архитектурын шагналын 2022 оны ялагчаар сонгогдсон бөгөөд уг шагналыг ивээн тэтгэдэг The Hyatt сангийн тэргүүн Том Прицкер зарлан гардууллаа. 

Диэбедо Фрэнсис Кере нь 1965 онд Баруун Африкийн далайд гарцгүй улс болох Буркина Фасо улсын Гандо хот буюу дэлхийн боловсролоос хол, архитектур битгий хэл ундны ус хомс, цахилгаан эрчим хүч, дэд бүтэцгүй ядуу буурай улсад төржээ. 

Одоо Германы Берлин хотод суурьшин амьдарч буй Кере нь архитектурын үйл явцаар дамжуулан олон нийтийг хүчирхэгжүүлж, өөрчилж чаддаг. Нийгмийн шударга ёс, оролцооны төлөөх амлалт, байгалийн уур амьсгалтай уялдан амьдрах, хариу арга хэмжээ авахын тулд орон нутгийн нөөц бололцоог ухаалгаар ашиглах замаар тэрээр архитектур, дэд бүтэц байхгүй, хязгаарлалт, бэрхшээлээр дүүрэн, буурай орнуудад туслалцаа үзүүлэн ажилладаг байна. Түүний бүтээн байгуулалт, өвөрмөц шийдэл, материал, зохион байгуулалт нь тэр чигтээ нийгэмд чиглэсэн нь тус шагналыг хүртэх хамгийн том шалтгаан болжээ.

“Миний бага насанд цэцэрлэг гэдэг зүйл байгаагүй ч гэр бүлийн сайхан харилцаан дунд өссөн. Бүгд намайг асарч санаа тавих бөгөөд тосгон бүхэлдээ миний тоглоомын талбай байсан юм. Миний амьдралын өдрүүд хоол хүнс, ундны устай байхаас илүү зүгээр л хамтдаа аз жаргалтайгаар ярилцах, хамтдаа байшин барьж байсан дурсамжуудаар дүүрэн байлаа. Эргэн санавал эмээ маань бүдэгхэн гэрэлтэй өрөөнд үлгэр ярин сууж, бид бие биетэйгээ улам ойртон, түүний дуу хоолой өрөөн дотор биднийг хүрээлэх нь хамгийн аюулгүй тав тухтай газрыг бидэнд бий болгож байв. Энэ бол миний архитектурын анхны мэдрэмж байсан юм" 

Гандо хотын захирагчийн ууган хүү Кере нь нутгаасаа хамгийн анхны сургуульд сурсан хүн бөгөөд тухайн үед тус хотод сургууль байгаагүй тул долоон настайдаа Буркина Фасо улсын төв хэсгийн Булгоу мужийн Тенкодого хотод суралцахаар гэр бүлээ орхин явжээ. Тенкодого  дахь бага ангидаа сурч байсан сургууль нь цементэн блокоор баригдсан, агааржуулалт, гэрэлгүй байсан бөгөөд ангийнхаа 100 гаруй сурагчидтай цаг агаарын хэцүүхэн нөхцөл байдалд суралцаж байсан тэрээр хэзээ нэгэн цагт сургуулиа илүү сайхан болгоно гэж тангараглаж байжээ.

/Гандогийн бага сургууль,  Буркина Фасо, Гандо хот 2001 он/

Тэрээр Буркина Фасо дахь сайн архитектурын жишээг “нарны шууд тусгалыг өөрийн хүссэн хэмжээнд бууруулж, халуун илчийг хаасан ч гэрлийн тусгалыг хэвээр үлдээн самбар эсвэл ширээ, сандал дээр шууд тусахаар тохируулсан, нарнаас ирэх халуун тусгалыг хааж, гэрлийг хэвээр үлдээх нь чухал бөгөөд уур амьсгалын нөхцөлийг өөрт тав тухтайгаар ашиглах нь сурах орчинд олон давуу талтай” гэсэн санааг гаргаж байжээ.  

Кере 1985 онд дахин гэрээсээ хол явж Берлин хотод тэтгэлэгтэйгээр мэргэжлийн мужаанаар суралцахдаа өдөр нь дээвэр, тавилга хийж орой нь дунд ангид суралцсан байна. Харин 1995 онд Берлиний Техникийн их сургуульд суралцах тэтгэлэгт хамрагдаж, 2004 онд архитектурын чиглэлээр ахисан төвшний мэргэжлээр төгсжээ. Тэрээр суралцаж байх хугацаандаа Буркина Фасо хотоос хол байсан ч сэтгэл, оюун санаа нь төрөлх нутгаасаа хэзээ ч холдоогүй гэдэг. 

Тэрээр давуу талынхаа хариуцлагыг ухамсарлан, хүүхдийн ая тухтай анги танхимтай байх эрхийг хамгаалах зорилгоор 1998 онд "Schulbausteine für Gando e.V." санг байгуулж /Гандо хотод зориулсан сургуулийн барилга/ дараа нь түүнийгээ Kéré Foundation e.V. гэж нэрлэв. 

Түүний анхны барилга нь 2001 онд баригдсан Гандогийн ард түмэнд зориулсан бага сургууль юм. 

Архитектурын ажлын материал, орчин үеийн инженерчлэлийн шинэлэг хэлбэрийг удирдан чиглүүлж, сургуулийн бараг бүх хэсгийг гараар урлаж, зураг төсөл боловсруулах зэрэг ажлуудыг нь дуустал нутгийн ард иргэд өөрсдийн хувь нэмэр, хөдөлмөр, нөөц бололцоогоороо туслалцаа үзүүлсэн байна.

Гандогийн нэрэмжит бага сургууль байгуулсан амжилт нь түүнийг 2004 онд Архитектурын чиглэлээр Aga Khan нэрэмжит шагналаар шагнаж, 2005 онд Германы Берлин хотод Кере  гэх нэртэй архитектурын компаниа байгуулахад түлхэц болжээ. 

Удалгүй бага, дунд сургууль, эмнэлгийн нэмэлт байгууламжууд ар араасаа ашиглалтад оров. Буркина Фасо, Кени, Мозамбик, Уганда даяар Керегийн Африкт хийсэн бүтээн байгуулалтууд нь хүүхдүүдэд эрдэм боловсрол олгох, өвчтэй хүмүүсийг эмчлэхээр зогсохгүй насанд хүрэгчдэд мэргэжлээрээ ажиллах боломж, мэргэжлийн ур чадварыг эзэмшүүлэх замаар бүхэл бүтэн нийгэмлэгийн ирээдүйг тогтвортой байлгахад асар их үр дүнд хүрсэн.

Тэрээр Гандоруу буцах аялал бүрдээ зорилго бүхий шинэ санаа, техникийн мэдлэг, байгаль орчны талаарх ойлголт, гоо зүйн шийдлүүдийг хүмүүст хүртээл болгодог бөгөөд соёлын мэдрэмж, оролцоо, чин сэтгэлээр дамжуулан хүн төрөлхтөнд үзүүлэх үйлчилгээ нь дэлхий дахинд үргэлжид өгөөмөр сэтгэлийн үлгэр жишээ болсоор байна. 

“Би хувийн ажилдаа анхаарал хандуулж байгаа нь хамт олны өмнө хүлээсэн үүрэг гэж үзсэн. Хүн бүр байгаа зүйлүүдийг судлахад цаг зав зарцуулж чадна. Хүмүүсийн амьдралыг сайжруулахад шаардлагатай чанарыг бий болгохын тулд бид тэмцэх ёстой."

Түүний ажил өргөжин Африкийн орнуудын сургуулийн барилгуудаас гадна Дани, Герман, Итали, Швейцар, Их Британи, АНУ-г багтаан түр болон байнгын барилга байгууламжуудыг барьж байна. Буркина Фасо дахь улсын Үндэсний ассамблей болон Бениний үндэсний ассамблей гэсэн хоёр түүхэн парламентын ордон ашиглалтад орсон болон үргэлжлүүлэн баригдаж байгаа юм. 

/Буркина Фасогийн Үндэсний Ассамблей, Уагадугу 2015 он/

Тэрээр Cité de l'Architecture et du Patrimoine-ийн архитектурын дэлхийн шагнал (2009), BSI Швейцарийн архитектурын шагнал (2010); Global Holcim Awards Gold, Schelling Architecture Award (2014); Америкийн урлаг, бичгийн академийн Арнольд В Бруннерийн дурсгалын архитектурын шагнал (2017); болон Томас Жефферсоны сангийн Архитектурын медаль (2021) гэсэн шагналуудаар шагнагдаж байжээ.  

Кере архитектор нь Харвардын Их сургуулийн Дизайны Сургуульд, Йелийн Архитектурын Сургуульд зочин профессороор ажиллаж байсан бөгөөд Мюнхений Техникийн Их Сургуулийн Архитектурын дизайн, оролцооны тэнхимийн анхны профессорын зэрэгтэй юм. Тэрээр Канадын Хатан хааны архитектурын хүрээлэнгийн (2018) болон Америкийн архитекторуудын хүрээлэнгийн (2012) хүндэт гишүүн, Британийн Архитекторуудын хааны хүрээлэнгийн (2009) итгэмжлэгдсэн гишүүн юм.

Орчин үеийн сургуулийн байгууллагууд, эрүүл мэндийн байгууллагууд, орон сууц, барилга байгууламж, олон нийтийн газрыг барьж байгуулах ажлыг ихэвчлэн боломж бололцоогүй, нөхөрсөг итгэлцлийн үндсэн дээр бүтээсэн нь тухайн газар нутагт түүний бүтээлийн илэрхийлэл нь барилгын өөрийнх нь үнэ өртгөөс илүү үнэ цэнтэй байдаг юм.  

/Мали улсын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, Бамако, Мали (2010)/

Түүний бага, дунд сургуульд хийсэн ажлын үр нөлөө нь олон байгууллага бий болоход түлхэц өгсөн бөгөөд тухайн бүс нутгийн цаг уурын нөхцөл байдалд тохируулсан тогтвортой бүтээн байгуулалтууд хийгдсэн. Шинжээчид түүний ажлыг “Ямар нэгэн барилга барихаас илүү тухайн барилгын ашиглалтын зорилго дээр төвлөрдөг бөгөөд бүтээгдэхүүн гэхээсээ илүү үйл явцад анхаардаг’’ гэдгийг мэддэг байна. 

Керегийн ихэнх бүтээн байгуулалтууд нь Африкт тэр дундаа Бүгд Найрамдах Бенин Улс, Буркино Фасо, Мали, Того, Кени, Мозамбик, Того, Судан зэрэг орнуудад байрладаг. Дани, Герман, Итали, Швейцар, Их Британи, АНУ-д гол суурилуулалтыг бий болгосон. Түүнчлэн Xylem at Tippet Rise Art Center (2019, Монтана, АНУ), Лео докторуудын байр (2019, Лео, Буркина Фасо), Лице Шоржийн дунд сургууль (2016, Коудугу, Буркина Фасо), Мали улсын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн зэрэг томоохон ажлуудыг дурдаж болно.

/Sarbalé Ke Pavilion, Coachella Valley Хөгжим, урлагийн наадам, Indio, California (2019) /

/Exilmuseum 2020 он/

/Lycée Schorge дунд сургууль (2016)/ 

Барилгачин групп

Борлуулалтын менежер Б.Агиймаа 

Эх сурвалж: www.pritzkerprize.com