Барилгын салбарт хийсэн, бүтээснээрээ тодорч буй эрхмүүдийг энэхүү ярилцлагын буландаа урьж, тэдний амжилтын түүх болоод салбарын хөгжил дэвшил, асуудал шийдлийг ярилцдаг билээ. Харин энэ удаад “Н Эй Би Групп”-ийн захирал Б.Амарсанааг урин ярилцсан бөгөөд тэрээр Монголдоо анхны гэх тодотголтой олон олон бүтээн байгуулалтад оролцож явсан эрхэм юм.

Барилгын салбарт урт хугацаанд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд цөөн. Та 20 жилийн түүхтэй компаниа байгуулж байсан үеэсээ хуваалцаач?  

Сургуулиа төгсөөд барилгын салбарт ажиллаж эхэлснээс хойш 5 жилийн дараа инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтцийн салбарт ажиллаж буй компаниудыг нэгтгэн консорциум хэлбэрээр хамтран ажиллах зорилготойгоор “Нийгэм ахуйн барилга групп” гэх ТББ-ыг санаачлан байгуулсан юм. Тухайн үед компаниудын удирдлагууд зарчмын хувьд дэмжсэн боловч ажил хэрэг болгон хамтран ажиллах тал дээр өөр өөрийн байр сууринаас хандаж тодорхой үр дүнд хүрээгүй. Энэ үед Японы ЖАЙКА байгууллагаас Монголын бизнесменүүдийг менежментийн сургалтад хамруулна гэсэн утгатай сонингийн зарыг уншаад материалаа бүрдүүлж өгсөн нь миний хувьд санамсаргүй, азтай байдлаар тэнцсэн. Ингээд Японы томоохон үйлдвэрүүдтэй танилцан, сургалтад хамрагдсан. Энэ сургалтын үр дүн надад мэргэжлийнхээ дагуу хувийн компани байгуулах нь зөв гэдэг сэдлийг өгснөөр 2002 онд “Н Эй Би” компаниа байгуулаад энэ онд 20 жилийн ойтойгоо золгож байна. Энэ хугацаанд маш завгүй, олон бүтээн байгуулалтад ажилласан он цаг байлаа. Барилгын салбарт 20 жил тасралтгүйгээр амжилттай үйл ажиллагаа явуулж буй компани цөөн байдгийн нэг нь манай компани бөгөөд энэ олон жил хамтран ажилласан хамт олноороо бахархаж байна. 

Таны хувьд Монголдоо анхны гэх тодотголтой олон барилга, байгууламжийн бүтээн байгуулалтад оролцсон. Тэдгээрээс онцлон дурдвал? 

Олон барилга, бүтээн байгуулалтууд бий. Барагцаалбал манай компани энэ хугацаанд 300 орчим том, жижиг барилга бүтээн байгуулалтад оролцож хувь нэмрээ оруулсан байна. Үүнээс онцолбол Монголын анхны 16 давхар барилга болох Голомт хотхоныг Монголчууд өөрсдөө барьсан бөгөөд түүний дэд бүтэц, шугам сүлжээний ажлыг манай компани гүйцэтгэсэн. Үүнээс хойш Монголчууд өндөр барилга барих, шугам сүлжээний ажлыг гүйцэтгэх анхны гараа болсон гэж боддог. Мөн дэлхийн брэндийг олон улсын стандартад нийцүүлж барьсан Cocа Cola ундааны үйлдвэр, Tiger пивоны үйлдвэр, АПУ-ын үйлдвэр, Caterpillar машин механизмын засвар үйлчилгээний төв, Оюу толгой, Таван толгойн уурхайнууд, Шангри-Ла, Улаанбаатар их дэлгүүр гэх мэт зочид буудал, үйлчилгээний төвийн барилгууд, Хөх ган төмрийн хүдрийн үйлдвэр, Чингис хаан нисэх онгоцны шинэ буудал, Голомт хотхон, River garden орон сууцны хороолол, Мөсөн өргөө гэх мэт спорт комплексууд болон инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтцийн олон ажил бий. Үүнээс Tiger пивоны үйлдвэрийн барилга угсралтын ажлын гэрээг анх удаа олон улсын FIDIC-ийн нөхцөлөөр гүйцэтгэсэн. 

Олон улсын стандартын шаардлагын дагуу барилгын ажил гүйцэтгэхэд стандарт, норм дүрмийн хүндрэлүүд гарч байв уу?

Барилгын зураг төслийн шатнаас эхлээд олон хүндрэлүүд гардаг. Америк, Европ, Ази тивийн улс орнуудын захиалагч нар өөр өөрийн стандартаар ажил гүйцэтгүүлэх хүсэлтэй байдаг ч манай улс мөн өөрийн буюу MNS стандартыг баримтлах зарчимтай. Бусад улсын стандартын шаардлагууд нь манай стандартад байдаггүй учраас тухайн улсын стандартыг өөрийнхтэйгээ дүйцүүлж гүйцэтгэх шаардлага гардаг. Энэ байдал одоо ч хэвээрээ байна. Тэгэхээр манай улсын стандарт, БНбД-ийг олон улсын стандартын шаардлагатай нийцүүлэх хэрэгтэй. 

Үүнээс гадна мэргэжлийн инженер, техникийн ажилтнууд, нарийн мэргэжлийн ажилчдын хүний нөөцийн хомстол бидэнд тулгарч байна. Эдгээр хүний нөөцөө сургах, дадлагажуулах, чадвахжуулж шинэ төвшинд  гаргах хэрэгтэй байна. Ингэснээр олон улсын хэмжээнд барилгын салбарт өрсөлдөхүйц байх бололцоотой юм. Барилгын ажил бол хүний хүчин зүйл дээр дулдуйдаж хийгддэг. Хүний тухай ярина гэдэг бол хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдлын тухай ярина гэсэн үг. Би Япон болон Өмнөд Солонгос улсад Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдлын шинжээчээр мэргэжил дээшлүүлсний хувьд хэлэхэд манай улсын хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдлыг хангаж байгаа үйл ажиллагааг эрс шинэчлэж олон улсын стандарттай дүйцэхүйц шинэ төвшинд гаргах ёстой гэж бодож явдаг. Манайд барилга л баригдаж байвал бусад зардал бага байх нь хамаагүй гэсэн ойлголт, зарчимтай байна. 

Дараа нь барилгын материалын асуудал байна. Манай улс үйлдвэрлэгч улс биш. Ялангуяа дотоодын түүхий эд дээр суурилсан цементийн үйлдвэр, хайрга дайрга зэргээс барилгын материалын үйлдвэрлэл хэтрэхгүй байна. Төр засгаас бодлогоор барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих чиглэлд дорвитой шийдэл гаргах цаг нь болсон. Сүүлийн жилүүдэд хил гааль хаалттай нөхцөлд барилгын салбар импортын бараа, материалаас хэрхэн хамааралтай байгааг бид бүгд харж байна. 

Олон улсын жишигт нийцсэн барилга байгууламж барихын тулд дээр дурдсан зүйлүүдийг нэгтгэсэн барилгын салбарын менежментийн асуудал яригдах байх?

Манайх ISO стандартыг нэвтрүүлсэн анхны компаниудын нэг. Японд менежментийн сургалтад суралцаж байх үедээ ISO стандарт чухал юм байна гэдгийг олж харсан. Энэ стандартыг нэвтрүүлж чадсан байгууллага олон улсын төвшинд ажиллах боломжтой байдаг. 

Стандарт гэхээр манайхан аливаа эд зүйлсийн техникийн хэмжээсийг яриад байдаг нь ойлголт буруу, дутуу байгаагийн илрэл. Өөрөөр хэлбэл барилгын салбарын хувьд хүний нөөц, материал хангамж, машин механизм, хөрөнгө санхүүгийн нэгдсэн цогц менежментийг хэлж байгаа юм. MNS стандарт нь техникийн стандарт, харин ISO бол менежментийн стандарт юм. Тэгэхээр менежментээ сайн зохион байгуулснаар техникийн стандартаа сайн гүйцэтгэнэ гэсэн үг.

Сүүлийн үед олон улсын жишгийн дагуу төслийн менежментийн байгууллагууд бий болж байна. Эндээс гарах эерэг үр дүнг та юу гэж хардаг вэ?  

Манайд дутагдаж буй асуудлуудын нэг нь энэ мөн. Зөвлөх үйлчилгээний компаниуд үйл ажиллагаа явуулж эхэлж байгаа нь бидэнд дээр ярьсан олон улсын стандартад нийцсэн барилгын үйл ажиллагааг явуулахад давуу талыг бий болгоно. Энэ нь зураг төслийн  болон гүйцэтгэгч компани, материалын сонголт, барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах гэх мэт бусад хүчин зүйлсийг мэргэшсэн баг зохион байгуулж хөрөнгө оруулалтын зардлыг хэмнэдэг.  

Дэлхийн хамгийн өндөр барилга болох Dubai Burj Khalifa гэх барилгын зөвлөх үйлчилгээ, менежментийг Өмнөд Солонгосын Самсунг корпорац хийж, Энэтхэг, Пакистаны барилгын компаниуд гүйцэтгэгчээр нь ажилласан байдаг. Тэгэхээр үүн шиг төслүүдэд Монголчууд яагаад ажиллаж болохгүй гэж, үүнийг л бид зорьж тэмүүлэх ёстой. 

Манай улс барилгын материалын үйлдвэрлэгч орон болохын тулд юун дээр анхаарч ажиллах хэрэгтэй вэ? 

Манай улсын зах зээл жижиг, гэхдээ өндөр хэрэглээтэй зах зээл манай бүс нутагт байна.  Төрийн бодлогоор ч гэсэн, монголчуудын эрх ашгаар ч гэсэн валютын гадагшаа чиглэх урсгалыг багасгах, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүнийг эх орондоо үйлдвэрлэхийг бид зорих ёстой. Гэхдээ барилгад өндөр хувь эзэлдэг барилгын материалуудыг эрэмбэлж төрийн бодлогоор дэмжих хэрэгтэй. Ийм бодлого судалгаа холбогдох яам, төрийн байгууллагуудад байгаа гэж итгэж байна. Жишээлбэл, сүүлийн жилүүдэд цементийн үйлдвэрлэл дотоодын зах зээлээ хангахуйц болж байгаа нь сайшаалтай. Гэхдээ эрсдэлийг үүрээд хариуцлага хүлээж байгаа хувийн хэвшлийн тухайд төрийн бодлого, шийдвэр болон бизнесийн орчин таамаглаж болохуйц тогтвортой бус байгаа нь үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн урам зоригийг мохоож байгаад харамсаж явдаг.   

Тухайлбал, танай компани барилгын материалаа импортоор оруулж борлуулдаг. Тэдгээр материалуудыг дотооддоо үйлдвэрлэх боломжийг судалж байв уу?

Манай худалдааны компани Герман, Хятад, Чех, Итали, Латви улсуудаас бүх төрлийн зориулалтын ган хаалга, ган радиотор, сантехникийн холбох хэрэгсэл, шугам хоолой, агаар сэлгэлт салхивчийн материал мэх мэт олон улсын чанар стандартад бүрэн нийцсэн бүтээгдэхүүнүүдийг борлуулдаг. Эдгээр бараа материалууд нь эрс тэс уур амьсгалтай манай орны хэрэглэгчдийн хэрэгцээ шаардлага, сэтгэл ханамжид бүрэн нийцсэн, олон жил хэрэглэж дассан бүтээгдэхүүн юм. Мэдээж зөвхөн худалдаа эрхлэх биш Монголд үйлдвэрлэх бололцоотой бараа материалын үйлдвэр байгуулах мөрөөдөл байдаг. Харин дагалдах түүхий эдийн материал, тоног төхөөрөмж, технологийн оновчтой шийдэл, мөн дотоодын хэрэгцээнд зориулсан байх уу экспортын чиг баримжаатай байх уу гэх мэт олон асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай болдог. Бидний гол өрсөлдөгч бол өмнөд хөршийн үйлдвэрлэгч нар байна. Иймд зөвхөн Монголын зах зээлийг судлах төдий биш бүс нутаг, цаашлаад олон улсын хэмжээнд өрсөлдөхүйц байхаар тооцоолох ёстой гэж ойлгосон. 

Барилгын салбарын хүнд суртлыг арилгах зөв гарц нь төрийн зарим чиг үүргийг мэргэжлийн төрийн бус байгууллагад шилжүүлэх явдал гэдэг. Энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?

Бүх зүйл хөгжлийн үе шаттай байдаг. Хүмүүс “бид нэгдэж, хамтран ажиллах нь зөв” гэсэн үедээ олон нийтийн байгууллагыг байгуулж түүгээрээ дамжуулан нийгэмд хувь нэмрээ оруулдаг. Ийм цаг үе манай орны хувьд ирсэн гэж ойлгодог. Үүний жишээ нь барилгын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг “Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци” /МБҮА/-аас олгодог болсон явдал юм. Нэгэнт Тусгай зөвшөөрөл олгох судалгааг дээрх байгууллагаас хийгээд зөвшөөрөл олгох боломжтой гэж дүгнэсэн бол салбарын сайд гэрчилгээн дээр баталгаажуулж гарын үсэг зурдаг нь ойлгомжгүй байна. Нэгэнт үүрэг хүлээлгэсэн бол олгогдох зөвшөөрлийн хариуцлагыг ч мөн үүрүүлэх хэрэгтэй. Тусгай зөвшөөрлийн шаардлагуудыг эргэн харж амьдралд нийцсэн, өөрийн орны онцлогт тохирсон, компаниудаа дэмжсэн зохистой байгаасай гэж боддог. 

Төр засгаас хамааралтай олон шийдвэрүүд өнөөдөр ч гэсэн хүнд сурталтай, чирэгдэл ихтэй байгааг сануулахад илүүдэхгүй. Өмнөх он жилүүдэд төр захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрүүд болох газар олголт, хот төлөвлөлт, инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтцийн хүртээмж нь эргээд харахад маш их алдаа дутагдалтай байна. Олон улсын хүрээнд ч гэсэн энэ байдал маань муугийн жишээ болж байдаг тухай ч би сонссон. Өмнөд хөршийн нэгэн их сургуулийн  хот төлөвлөлт, архитектурын багш оюутнууддаа “Хотыг тооцоо судалгаагүй, буруу төлөвлөвөл ямар болдгийг Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотод очиж үзэхэд тодорхой харагдана” гэж хэлсэн тухай сонсож байлаа. Эндээс шийдвэр гаргах төвшний хүмүүс сэдэл авч сайн үр дүнд хүрэхүйц шийдэл гаргана гэдэг итгэж байна. 

Барилгын компаниуд ажил гүйцэтгэхдээ туслан гүйцэтгэгчээр бригадуудыг ажиллуулдаг тал дээр та юу хэлэх вэ? 

Мэргэшсэн бригад байх нь тийм ч буруу зүйл биш. Харин тэдгээрийг стандарт БНбД-ийг баримталдаг, хөдөлмөр хамгаалал аюулгүй байдлаа хангадаг, гүйцэтгэсэн ажлынхаа хариуцлагыг хүлээдэг байх, нөгөө талаас харвал эдгээр хүмүүс өөртөө ажлын байр бий болгож төрийн нуруун дээрээс халамж хүртэгсдийн тоог цөөлж байдаг тул хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлж ажиллах нөхцөлөөр нь хангаж өгөх хэрэгтэй. Харин хүмүүсийн хэлдгээр “Би чадна”-чууд буюу барилгын салбарынхны нэр хүндийг унагаж байдаг зарим этгээдүүдийг дээрх хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлснээр шахан гаргаж чадна. 

Танай компанийн гол гүйцэтгэдэг ажил нь инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтцийн ажил байдаг юм байна. Тэгэхээр танай гол захиалагч нь төрийн байгууллагууд бөгөөд  тендерийн ажил гүйцэтгэдэг байх. Үүний шалгуурууд учир дутагдалтай санагддаг. Энэ тал дээр?

Улс орны санхүү төсөв, хөрөнгө мөнгөний бололцооноос хамаарч урт настай, чанартай, олон улсын жишигт нийцсэн барилга байгууламж барихаас илүүтэй өнөөдөр тулгамдаж буй нийгмийн хэрэгцээг хангах зорилт чухал байгаа нь анзаарагддаг. 100 жилийн настай нэг барилга барьснаас 50 жилийн настай 2 барилга барих нь бидэнд одоогоор илүү чухал болчихсон байна. Улсын төсөвт тусгагддаг барилгын хөрөнгө оруулалт төсвийн зардлын бүтэц нь  буруу байна гэж боддог. Учир нь манайд материалын зардал нь төсөвт өртгийн 60-аас илүү хувийг эзэлдэг. Гэтэл олон улсын жишигт цалин, түүнтэй дүйцэхүйц зардал буюу ажилчинд зориулсан зардал 60 гаруй хувийг эзэлдэг. Ийм байж байж ажилтнуудаа осол аюулгүй ажиллах нөхцөлөөр хангах, шинэ техник технологи нэвтрүүлэх, түүнд сургах, мэргэшүүлэх, тогтвортой ажиллуулах нөхцөлөөр хангагддаг юм. 

Энэ жилийн тухайд төсвийн хөрөнгө оруулалттай тендерийн ажлуудад компаниуд оролцохгүй байгаа тухай ярьцгааж байна. Мэдээж ковид-19 болон олон улсын нөхцөл байдал бидэнд нөлөөлж байгаа нь үнэн. Гэхдээ тендерийн шалгуур үзүүлэлтүүд, гэрээний нөхцөл нь олон улсын жишигт нийцсэн атлаа ажлыг гүйцэтгүүлэх төсөв үнэ, зураг төсөл нь амьдралд нийцэхгүй байна. Хариуцлагыг зөвхөн гүйцэтгэгч компанид үүрүүлдэг буруу тогтолцоо бий болчихлоо. Мэдээж барилгын гүйцэтгэгч компани өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд шийдвэр гаргаж, ажлаа гүйцэтгэж түүндээ хариуцлага хүлээх ёстой. Харин төрийн нэрийн өмнөөс буруу шийдвэр гаргасан этгээдүүд ямар нэгэн хариуцлага хүлээсэн тухай огт сонсож байгаагүй. Асуудлыг талууд харилцан эрх үүрэг хүлээлцсэн байдлаар явах нь шударга ёсонд нийцнэ. 

Барилгын салбарын цаашдын хөгжлийн үе шатын талаарх таны үзэл бодол?  

Төлөвлөлт сайн байх юм бол гүйцэтгэл сайн байна. Хот суурин газраа зөв төлөвлөх, түүнийгээ амьдралд хэрэгжүүлэх нь ард иргэд сэтгэл хангалуун амьдрахад түлхэц болно. Монгол Улсын хувьд хот байгуулалтыг шинэ төвшинд авч үзэх хэрэгтэй цаг болжээ. 

Цаашдаа өндөр барилга барихыг  хязгаарлах хэрэгтэй. Бид өндөр барилгад шаардлагатай лифт, насос, өндөр даралтын шугам хоолой, фасад гэх мэт материалыг дотооддоо огт үйлдвэрлэдэггүй, энэ нь юуг хэлээд байна гэхээр өндөр барилга бол импортыг дэмждэг. Энэ бол буруу бодлого. 

Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн одоо явж байгаа бодлогыг би таашаадаггүй. Уг нь хашаандаа айл өрх өөрийн хаусаа бариад, мод, зүлэг ногоон байгууламжаа бий болгож, өөрийн хэрэгцээний хүний ногоогоо тариалах хэрэгтэй. Харин дулаан, цахилгаан, цэвэр бохир усны төвлөрсөн найдвартай эх үүсвэртэй холбогдсон байгаасай. Ингэж чадвал энэ нь жинхэнэ дахин төлөвлөлт болно гэж боддог. Хашаандаа хэдэн 10 жил амьдарсан атлаа нэг ширхэг ч мод тарилгүй, үнсээ гудамжиндаа хог болгон хаяж буй хүмүүс ч нэгийг бодоосой. Нэг хүний, айл өрхийн хариуцлага нийт хүмүүсийн амьдрах орчин болж байдаг юм шүү. 

Та салбартаа 30-аад жил, харин компаниа байгуулаад 20 жилийн ойтойгоо золгож буй танд болон танай хамт олонд баярын мэнд хүргэе!

Баярлалаа. Энэ 20 жилийн хугацаанд манай компанид итгэн дэмжиж түншлэн, хамтран ажилласан бүх байгууллага, хүмүүст, мөн хамт олондоо ойн баярын мэндийг хүргэе. 

Үүгээр дамжуулан бизнесээ өргөжүүлж, амжилттай ажиллах зорилт тавин зүтгэж буй залуу бизнесменүүдээ өөрийн бизнесээ хийж байх хугацаандаа баримталж ирсэн зарчмаас зөвлөхөд, хамгийн түрүүнд том мөрөөдөлтэй байгаарай. Гэхдээ мөрөөдөхдөө мөнгө мөрөөдөж болохгүй шүү. Хоёрдугаарт, зарчимтай байх хэрэгтэй. Зарчим нь хүн төрөлхтний нийтлэг ёс зүйтэй холбоотой байх ёстой юм. Дараа нь хариуцлагатай байх хэрэгтэй. Харин хариуцлага алдвал түүнийгээ хүлээх чадвартай байгаарай. Эцэст нь олон түмний төлөө, хүний төлөө ажиллаарай гэж хэлье! 

Та бүхэнд баярлалаа.