Г.Саран, ШУТИС-ийн Материал судлалын төвийн захирал, доктор (Ph.D), дэд профессор

Р.Долгоржав, ШУТИС, Хэрэглээний шинжлэх ухааны сургуулийн ХИС-ын багш, МУ-ын мэргэшсэн инженер

Хотжилтын хэмжээ томрох тусам ус үл нэвтрэх гадаргуугийн хэмжээ нэмэгдэж байдаг байна. Өөрөөр хэлбэл бороо ороход гадаргуугийн ус хөрсөнд шингэхийн оронд бетон эсвэл цардмал дээр хуримтлагддаг гэсэн үг юм. Гадаргууд хуримтлагдаж буй усыг ус зайлуулах шугам хоолойн тусламжтайгаар зайлуулдаг боловч хүчтэй ус ихтэй бороо орох, ус зайлуулах хоолой бөглөрсөн тохиолдолд ус ихээр хуримтлагдаж бетонон, асфальт бетон гадаргууг эвдрэлд хүргэж олон сая төгрөгийн хохирол учруулах тохиолдол нэлээдгүй гардаг билээ. 

Зураг 1. Борооны усанд автсан талбай

Олон шинжээчид уур амьсгалын өөрчлөлтийн үр дүнд зарим бүс нутаг улам бүр дулаарч, чийглэг цаг агаартай байхыг урьдчилан таамаглаж байгаа тул үерийн аюул ихсэх болно гэж үзэж байна.

Уламжлалт ус зайлуулах системийн асуудлууд:

Гадаргын усны үер - ус үл нэвтрэх материал ашиглан хотын орчныг тэлснээр борооны ус зайлуулах хуучирсан системд дарамт учруулдаг.

Усны чанар мууддаг - борооны ус нь ус зайлуулах сувагруу орохоос өмнө бензин, хүнд металл болон бусад бохирдуулагчаар бохирддог.

Засвар үйлчилгээний зардал өндөр - жижиг зүйл, тунадас болон бусад бохирдуулагч бодисуудыг  цуглуулдаг, бөглөрдөг учраас ойр ойрхон тогтмол цэвэрлэж байх шаардлагатай.

Гүний усны түвшин буурах - борооны усыг зайлуулах шугам, сувагт өгснөөр байгалийн гүний усны түвшинг бууруулж, хөрс хуурайшиж эхэлснээр барилга байшингийн суурийн хэсэгт хөрсний агшилт, хөдөлгөөн үүсэхэд хүргэдэг байна.

Хүрээлэн буй орчны бохирдол - аадар борооны үед ус зайлуулах суваг хальж, агуулагдаж буй хортой бодисыг хүрээлэн буй орчинд тарааж болно.

Зураг 2. Гүний усны нөөцөд хотжилтын үзүүлэх нөлөө

Ой хээрийн бүсэд бороо ороход нийт усны 80-90% нь газрын хөрсөнд шингэдэг байхад бетонон гадаргуу ихтэй хотод дөнгөж 10% хүртэлх хувь нь шингэдэг байна. Иймээс Английн нэг компани ус шингээдэг “Topmix Permeable” хэмээх бетон хольц гарган авчээ.  

Зураг 3. Ус нэвтрүүлдэг бетон

Тэгвэл энэ нь хэрхэн ажилладаг вэ?

Уламжлалт бетон нь усыг 300 мм/цаг-аас багагүй хурдтайгаар нэвчүүлж хөрсөнд шингээх чадвартай байх ёстой. Харин “Topmix Permeable” нь бетон нь ойролцоогоор 36,000 мм/цаг ус нэвтрүүлэх чадвартай ажээ.

Иймээс Тармак компанийн үйлдвэрлэсэн энэхүү шинэлэг материалын систем нь гадаргын усны үерийн тулгамдсан асуудлуудад бодитой хариулт өгөх чадвартай хотын ус зайлуулах тогтвортой системийг (SuDS) төлөвлөхөд асар их боломжийг санал болгож байна.

Ердийн бетоны дүүргэгч нь элс бол Тармак нь нарийн буталсан боржин чулууг ашигладаг байна. 

" No-Fines-Beton " буюу нарийн дүүргэгчгүй гэж нэрлэгддэг энэхүү бетон нь 20-35%-ийн сүвэрхэгжилттэй бөгөөд гадаргын байгалийн ус жамаараа урсаж, хөрсөнд нэвчдэг байна. Энэ нь үерийн ус халих болон гүний ус бохирдох эрсдэлийг бууруулахад тустай аж.

Зураг 4. “Topmix Permeable” бетонон зам

“Topmix Permeable” бетоныг практикт маш өргөн хүрээнд ашиглах боломжтой. Үүнд:  

●    Орон сууцны зам, машины зогсоол зэрэг замын хөдөлгөөн багатай зам талбайд;

●    Явган хүний зам, дугуйн зам;

●    Хувийн эзэмшил газар;

●    Теннисний талбай;

●    Хурдны замын хажуу талбай;

●    Усан бассейнын тавцан;

●    Нарийн гудамж;

●    Ус зайлуулах суваг, шуудуу;

●    Спортын талбайнууд гэх мэт багтдаг.

Харин “Topmix Permeable” бетоныг хэрэглэх боломжгүй доорх тохиолдлууд байдаг Үүнд:

●    Хүнд даацын машин явдаг газрууд;

●    Машины зогсоол руу орох хэсэг;

●    Үйлдвэрийн газрын хүнд даацын машин ордог хэсгүүд;

●    Шавар ихтэй хөрстэй хэсгүүд гэх мэт орно.

“Topmix Permeable” ус нэвчүүлдэг хатуу хучилтыг барихад ашиглах боломжтой гурван шийдлийг танилцуулж байна. 

Систем А-Бүрэн нэвчилттэй

Зураг 5. Бүрэн нэвчилттэй А-систем

Бүх ус нь зам талбайн хучилтын давхарга, хучилтын доод дүүргэгч чулуу дэвссэн давхарга болон хөрсөнд нэвчдэг. Ийм үеийг ашигласнаар уламжлалт ус зайлуулах системд өгдөггүй харин гүний усанд хүрэхээс өмнө замын байгууламжид хэсэг хугацаанд хуримтлагдан хадгалагдах боломжтой.

Систем В-Хагас нэвчилттэй

Зураг 6. Хагас нэвчилттэй В-систем

Суурь хөрс нь зөвхөн тодорхой хязгаарт ус нэвчүүлэх боломжтой тохиолдолд энэхүү системийг ашигладаг байна. Өөрөөр хэлбэл үерийн илүүдэл усыг ус зайлуулах суваг, шуудуу руу зайлуулахад зориулсан хоолойнуудыг дэд давхаргад суулгасан байна.

Систем-С-Бүрэн хамгаалалттай

Зураг 7. Систем-С-Бүрэн хамгаалалттай

Энэ системийг ихэвчлэн усыг дахин боловсруулах шаардлагатай, гүний усыг бохирдуулж болзошгүй, эсвэл доод давхарга нь ус үл нэвтрүүлдэг байх тохиолдолд ашигладаг. Дэд суурийн давхаргад ус зайлуулах хоолойнуудыг суурилуулсан бөгөөд үүний доод талд ус үл нэвтрэх мембраныг суурилуулсан байна. Ингэж хуримтлуулсан усыг ундны бус усны зориулалтаар ашиглах бөгөөд жишээ нь зүлэг услах, автомашины угаалга зэрэгт хэрэглэнэ. 

“Topmix Permeable” нь үрэлтэд тэсвэртэй, халуун цаг агаарт тэсвэртэй зөөлөрдөггүй зэрэг давуу талуудтай боловч хүнд даацын машин явдаг, эргэлттэй оролтын хэсэг зэрэгт ердийн бетон ашиглахыг зөвлөдөг байна.

Уг бетонд явган хүний зам болон асфальт бетонтой ижил хэмжээнд халтираа үүсдэг. Иймээс өвлийн цагт 30 км/ц-аас ихгүй хурдтай байхыг зөвлөж байгаа юм. Энэхүү гайхалтай бетоны шийдлийн цорын ганц дутагдал асуудал бол бетоны нүх сүвэнд устай шороо холилдсоноос үүссэн бөглөрлөөс болж хатуурч, нэвчих чадварыг бууруулж болзошгүйд оршиж байна. Харин энэ асуудлыг Тармак компани тусгай холих техник ашигласнаар шийдсэн хэмээжээ. 

Ус нэвчүүлэх чадвартай бетон хучилт нь хотод халуун өдрүүдэд "хотын дулааны арлын нөлөө"-г таслан зогсооход туслах болно. Мөн  их хэмжээний нүх сүвтэй учраас усыг өөртөө агуулснаар хучилтын үеийн температурыг бууруулдаг. Нүх сүв дэх ус мөн ууршиж, зам талбайн гадаргуугийн температурыг бууруулдаг байна. Нэмж дурдахад ус нэвчдэг бетон хучилт нь асфальт хучилттай харьцуулахад дулааныг илүү сайн ойлгож шингээдэггүй аж.