2022 оны Дэлхийн Усны өдрийг “Газар доорх ус: Далд баялгийн Ил үнэ цэнэ” (“Groundwater: Making the Invisible Visible”) сэдэв дор тэмдэглэн өнгөрүүлж байна.

Энэ жилийн усны сэдвийг Стокгольмд болсон НҮБ-ын Усны байгууллагын (UN-Water) хуралдаанд нийт 15 сэдэв хэлэлцсэнээс хамгийн их санал авсан “Groundwater: Making the Invisible Visible” сэдэв доорх тэмдэглэхээр болжээ. Энэ сэдвийн хувьд далд баялаг болох газар доорх усны ач холбогдол, үнэ цэнэ, үр нөлөө, хүртээмж үлэмж их бөгөөд энэхүү бидэнд ил харагддаггүй баялгаа хамгаалж, сэргээж, судалж, илүү их таньж мэдрэх гэсэн санаа юм (“Газар доорх ус: Далд баялгийн Ил үнэ цэнэ” ). Энэ жилийн усны өдрийг дэлхийн  хэмжээнд Газар доорх усны нөөцийн Үнэлгээний Олон улсын Төв  (IGRAC, the International Groundwater Resources Assessment Centre) ДЦУБ, ЮНЕСКО-той хамтран зохион байгуулж байна.

Газар доорх усыг агуулж буй орчинг уст давхарга гэх ба газар доорх ус хур бороо, хайлсан цас мөс, нуур, цөөрмийн голын гулдрил, ёроолын шүүрлээр (гидравлик холбоогоор) тэжээлээ авч сэлбэгдэнэ.

Ус агуулагч давхаргад байрлах газар доорх ус хоногтоо 8-60см хурдтай янз бүрийн чиглэлд урсаж, хөдлөх зүй тогтолтой тул газар доорх ус 10, 100 болон 1000 мянган жилээр уст давхаргад агуулагдана. Газрын доорх усны нас буюу түүний сэлбэгдэх хугацаа нь газрын доорх ус анх хур борооноос тэжээлээ авсан өдрөөс өнөөг хүртэлх хугацаа болно.   

Дэлхийн газар доорх усны нөөцийг 31,244,000 км3  гэдэг бөгөөд авч ашиглаж буй газар доорх усны 67 хувийг усалгаанд буюу хүнсний үйлдвэрлэлд  хэрэглэж байна. Мөн ашиглаж буй нийт газар доорх усны 22 хувийг унд ахуйн зориулалтаар хэрэглэнэ. Харин 11 хувийг нь янз бүрийн үйлдвэрлэлийн зориулалтаар хэрэглэдэг байна.

Газар доорх ус экосистемийг бүхэлд тэтгэж, голын урсацыг гачиг үед буюу суурь урсацыг тэжээж, газар, хөрсний суулт, нуралтаас сэргийлэн хамгаалж улмаар уур амьсгалын өөрчлөлтийн дасан зохицлын арга, технологи, үйл явцын салшгүй нэг хэсэг газар доорх усны нөөц, түүний хэрэглээ байж, унд усны хүрэлцээгүй нутаг оронд найдвартай эх үүсвэр, оновчтой шийдэл болсон байдаг. 

Орон зай, цаг хугацааны хувьд газар доорх ус хаа сайгүй олдох тул эцсийн хэрэглэгчдэд ойрхон байж, түүнийг олборлох зардал харьцангуй хямд байдаг бас нэг онцлогтой.

Газар доорх ус нь Монгол орны хамгийн чухал усны нөөц юм.

Газар доорх усны судлаачид (Н.А Маринов, Г.Цэрэнжав,Н.Жадамбаа) манай орны газрын доорх усны байгалийн баялгийн нийт хэмжээг тооцоолсон байдаг бөгөөд түүний хэмжээ 10.9-16.0 шоо км/жил байна гэжээ. Жилд унах хур тунадасны тодорхой хэсэг хөрс, газар доорх усны тэжээгдэлд зарцуулагдана. Ажиглалт тооцооны үр дүнгээр авч үзвэл, 100мм орчим түүнээс бага тунадас унадаг говьд 0.1-0.9 мм/жил, тал хээрт 8-14, голын хөндийн нэвчилт сайтай уст үед 44 мм/жил байна. Түүнчлэн Монгол гол мөрний урсацын 15-40 хувийг ул хөрсний буюу газар доорх усны тэжээл эзэлнэ гэж тодорхойлсон байдаг.

Өнөөдрийн байдлаар УЦУ-ын албаны гадаргын усны ажиглалт хэмжилтийн улсын сүлжээнд 40 орчим цэгт газар доорх усны түвшинг хэмжиж, мэдээллийн сан үүсгэж, жил бүрийн эмхтгэлд дээрх цэгүүдээр газар доорх усны түвшинг нэгтгэж байна.

Олон жилийн хэлбэлзэл өөрчлөлтийн хувьд сүүлийн 20 гаруй жилд бага гүний уст давхарга дахь газрын доорх усны түвшин гадаргын урсацын буурсан хандлагатай уялдан мөн доошолсон хандлага ажиглагдав. 

Цаг уур орчны шинжилгээний газар