“Барилгачны алдар” ярилцлагын булангийн энэ удаагийн зочноор “Гавьяат барилгачин”, “Жигүүр гранд” группийн Арматурын бригадын дарга Л.Эрдэнэчимэгийг урилаа. Тэрээр 19 наснаасаа эхлэн хөдөлмөрийн анхны алхмаа хийж, өдгөө 43 дахь жилдээ барилгын салбартаа ажиллаж яваа эгэл жирийн эмэгтэй юм. Ингээд түүний ажил, амьдралын талаарх ярилцлагыг хүргэж байна.   

Увс нутгийнхныг ажил, амьдрал аль ч талдаа ихэд хичээнгүй хүмүүс байдаг гэлцдэг. Та сүүлд хэзээ нутгаа зорив?

Би Увс аймгийн Сагил сумын уугуул. Манай суманд Үүрэг гээд маш сайхан нуур байдгийг хүн бүр л мэдэх байх. Аав, ээж хоёр минь Сагил сумын Үүрэг нуурын бригадын малчин. Би нэг эгч, зургаан дүүтэй өнөр өтгөн айлын хүүхэд, одоо ээж, дүү нар минь төрж өссөн нутагтаа амьдардаг. Ажлын онцлогоос шалтгаалан зуны цагт байнгын ажилтай байдаг тул сүүлийн хэдэн жилүүдэд нутагруугаа явж чадаагүй байтал өнгөрсөн онд “Гавьяат барилгачин” болж, 86 настай ээж минь цолыг минь угаана гээд өнгөрсөн зун оччихоод ирсэн. Нутгийн олон түмэн, хамаатан садан цолыг минь угаалцан, халуун хошуут хониноос эхлээд бод мал хүртэл амьдаар нь хүзүүнд нь хадаг уяад бэлэглэж байлаа. Нутгийнхан минь энгийн, эгэл жирийн, илүү дутуу гоёо чамирхалгүй сайхан ард түмэн. Хүүхэд насандаа нутгаасаа, гэрийнхнээсээ ганцаараа Улаанбаатарыг зорьсон би одоо нэг хүү, хоёр охин, есөн ач, зээтэй өнөр өтгөн болсон байна. 

Тухайн үед Улаанбаатарыг зорих болсон шалтгаан юу байв?   

10 жилийн наймдугаар ангиа нутагтаа төгсөөд анх удаа сумаасаа гарч Улаанбаатарт ирсэн. Тухайн үед хотод хамаатан садан байхгүй, ганц байдаг авга эгчийндээ зуны амралтаараа хот үзэх гэж ирсэн нь тэр. 10 жилээ төгсчихсөн учир хүргэн ах маань Барилгын Политехник коллеж буюу хуучнаар “Барилгын ТМС-ийн Өрлөгчний ангид орох уу?” гэхэд нь мэргэжлийнхээ сайхан, муухай би өөрөө түүндээ дуртай, дургүй байгаагаа ч үл анзааран шууд зөвшөөрөөд л сургуульд орчихсон. 

Гэнтийн шийдвэрээр барилгын салбарлуу оржээ. Оюутан байхдаа ямар сурагч байв? 

Суралцаж байх явцын дадлагын үед барилгын салбарын Хөдөлмөрийн баатар С.Хэрлэн гуай намайг “Ажилдаа дуртай хичээнгүй сурагч тул төгсөхөд чинь ажилд авна аа” гэхэд нь “төгсөөд энэ даргын удирдлагад л ажиллах юм байна даа” гэж бодож явтал манай ангийнхныг төгсөнгүүт илгээлтийн эздээр Хотын барилга трестрүү шилжүүлэн ажиллуулсан. Бид 25-уулаа бөгөөд 13 нь охидууд, тэднээс одоо мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа нь бараг би л байх. 

Сурч байх үедээ “хичээл хүнд хэцүү байна, гаръя, болъё” гэж бодож байсангүй. Харин нэг удаа дадлага хийж байгаад “өрлөгөө чухам гоё өрчихлөө” гэж бодоод байж байтал хянаж байсан багш маань ирээд “шаардлага хангахгүй байна” гээд өшиглөөд хаячхаж билээ. Тэр үед багшдаа гомдоогүй өөрийгөө шаардлага хангахгүй, хэмжээс алдсан өрлөг хийснээ бодоод шарандаа уйлж байсандаа. Түүнээс хойш нэг ч удаа алдаа гаргаж байгаагүй юм байна. 

Манай ангийнхан 1978 онд Нийслэлийн Нэгдүгээр амаржих газрын өргөтгөлийн барилга буюу төрөх эмнэлэгтэй залгаа урд нь байдаг төв зам руу харсан таван давхар ногоон байшинг барьж байсан. Анхны ажил байсан учир хажуугаар нь явах бүрд л сайхан санагддаг.

Таны үндсэн мэргэжил өрлөгчин. Харин хэзээнээс арматурын бригадын даргаар ажиллах болов? 

1980 оноос хойш 20 жил буюу 2000 он хүртэл Улаанбаатар хотын барилга трестэд ажилласан. 2000 онд хувиараа бригад байгуулан “Жигүүр гранд групп”-д гэрээгээр ажиллаж байх үед миний хийсэн ажил сайнаар үнэлэгдэж “манай байгууллагад тогтвор суурьшилтай ажиллах уу? гэсэн санал тавьсныг хүлээн авч байгууллагадаа арматурын бригадын даргаар одоог хүртэл ажиллаж байна.   

Өрлөгчнөөр ажиллаж байсан хамгийн анхны барилга бол Политехникийн дээд сургууль буюу одоогийн ШУТИС-ийн өргөтгөл, дараа нь Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төв /ЭХЭМҮТ/-ийн 500 хүүхдийн амбулатори, Улаанбаатар хотын банкны шилэн фасадтай барилга, “Чингис” зочид буудал гээд олон арван сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, орон сууцны барилгын арматурын ажлыг хийж гүйцэтгэлцэж ирлээ. 1987 онд буюу Хотын барилга трестэд байхдаа “Чингис” зочид буудлыг Югославтай хамтарч барих үед намайг 25 хүнтэй бригад ахлуулж, арматурчнаар ажил гэж даалгасны үндсэн дээр арматурын бригадын даргаар тэр үеэс ажиллаж эхэлсэн. 

Ажиллаж байсан барилгуудаас хамгийн анхны онцлог, шинж чанартай барилгыг “Чингис” зочид буудлын барилга болон Улаанбаатар шилэн банкны барилга гэж боддог. Яагаад гэхээр дан тоосгон өрөгтэй барилга барьдаг байсан бол энэ зочид буудлын барилга нь анхны гэх тодотголтой цутгамал барилга байсан. Шилэн банкны тухайд мөн л анхны шилэн фасадтай барилга гэх мэт тэр үедээ онцгой гэж хэлж болохоор шинж чанартай барилгууд байсан юм. 

Таныг арматур зангидах тэр ажлыг хийдэг гэж бодсон үгүй юм билээ?    

Барилгын суурийг цутгасны дараа баганаа хийхээс арматурын ажил эхэлдэг. Бидэнд тухайн барилгын даацыг тооцоолсон маш нарийн зураг ирдэг. Тэр зураг дээр хаана нь хэдэн диаметртэй арматур хэдэн ширхэг орохыг хараад хүмүүсээрээ бэлдүүлж шалгаад, барилга дээр гардаг. Арматур баганыг хөндлөн бэхэлж зангиддаг төмөр дороосоо тийм зай, хэмжээтэй байна гээд барилгын зураг дээрээ тодорхой заасан байдаг. Энэ нь багана дээр ирэх ачаа даацыг зөв хуваарилах үүрэгтэй юм. Арматурын төмөр зориулалтаасаа шалтгаалж бүдүүн нарийн гээд олон янз. Түүнийг заасан хэмжээгээр нь тайрах машин мөн бий. Харин яг арматур зангидах ажлыг бол гараар хийдэг. Миний хувьд арматур зангидах биш сая хэлсэнчлэн арматурын бэлдцийн зураг уншиж, хүмүүсээр бэлдүүлж, хийх явцыг хянах үүрэгтэй. 

Бэлдцийн хэмжээ алдахгүй байх нь маш чухал тул энэ ажил асар их хариуцлага байх?  

Мэдээж тэгэлгүй яахав. Гэхдээ энэ хугацаанд хэмжээсийг алдаж байсан удаа байгаагүй. Заримдаа санаандгүй байдлаар ганц нэг алдаатай зураг ирдэг. Түүнийг алдаатай байна гэж цааш нь буцаан засуулна. Харин арматур тайрах болон зангидах үед яг хажууд нь байж хянаж шалгадаг. Арматур зангидах нь барилгын тулгуурыг босгож байгаа бөгөөд хүнээр бол бидний гар, хөл л гэсэн үг. Харин энэхүү гол тулгуур болох арматурыг зангидахдаа барилгын хийц, даац, нормд анхаарч зураг төсөл, тооцоолол дээр огтхон ч алдаа гаргаж болохгүйг маш сайн анхаарах хэрэгтэй.    

Залуу насаа зориулсан энэхүү салбараас та маш их туршлага хуримтлуулсан байж таараа. Шинэ залуу ажилтнуудаа хэрхэн сургаж, юуг зөвлөдөг вэ?

Би одоо байгууллагадаа хамгийн ахмадын нэг нь болчхоод л явж байна. Тэтгэвэртэй гарсан ч ажилласаар байна. Байгууллага, хамт олон минь намайг явуулах дургүй байх шиг. Анх нэг барилгыг 3-4 жил барьдаг байсан бол сүүлийн жилүүдэд жилийн дотор барьдаг болсон байна. Техник, технологи хөгжөөд хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилсөн олон сайхан зүйл нэвтэрч байна. Барилгын салбар хөгжихийн хэрээр л ажиллах хүчин хэрэгтэй болж байна. “Үнэхээр ажил хийе, юм суръя, мөнгө олъё” гэж ирсэн хүн бол хараад л андашгүй байдаг даа. Тийм хүмүүсийг сургаж авах, урамшуулах дуртай. Харин зарим залуучууд залхуу хойрго байдгийг нуух юун. Залхуураагүй хүнийг л ирээдүй нь шагнадаг. Зарим нь цалиндаа сэтгэл хангалуун бус, заримд нь ажил нь хүндэднэ, зарим нь халуунд халж, хүйтэнд хөрж, шороо тоостой зууралдахаас ичнэ гээд хүн бүр адилгүй л шалтгаантай байдаг л даа. 

Шинээр ажилд орж байгаа хүмүүстэй эхний хэдэн сар ажлыг нь ян тан зааг зөвлөж, сургадаг. Зөвлөж зөв бурууг зааж байж тэр хүн учраа олно, ажлаа мэддэг болно, ажлаа мэдээд ирэхээр түүндээ дуртай, сонирхолтой болдог. Харин тэр хугацаанд хангалттай заагаад өөрийг нь бие даан ажиллуулахад алдаа гаргах юм бол харин ч нэг загнаж өгнө. Учир нь сурчихсан байх ёстой хугацаа өнгөрчхөөд байхад алдаа гаргана, дутуу дулимаг хийнэ, залхуурна гэдэг бол байж боломгүй зүйл. Ингэж загнадаг маань зарим нэгэн хүнд их эмзэг тусдаг байж магадгүй тул сүүлийн үед энэ ширүүн зангаа засаад байгаа. Гэхдээ хүн юу гэж хүлээж авна түүгээрээ л боддог. Өөрийнх нь төлөө төлж байна гэж бодсон хүн бол алдаагаа маш амархан засаад л явдаг.  Дээрээс нь барилгын салбарт ажиллахын давуу тал олон гэж хардаг. Адаглаад л амьдрах байр, байшингаа ямар материалаар хэрхэн яаж баригдсан, чанартай юу, үгүй юу гэдгийг мэдчихнэ. Өөрөө байшингаа барьсан ч наад захын мэдлэгтэй болчихсон байдаг. 

Барилгын салбар таны хөдөлмөрийг хэрхэн үнэлсэн бол?  

“Хөдөлмөр хүнийг бүтээнэ” гэдэг үгийг л санаж, бодож явдаг. Миний ажил тийм ч амар биш. Гэхдээ “ажил минь үнэхээр хүнд, хэцүү байна” гэж нэг ч удаа бодож байгаагүй юм байна. Дандаа “болгоно, бүтээнэ, ард нь гарна, бусад нь чадаад байхад би ч чадна” л гэж бодож энэ хүртэл явсан байна. Үүний хүчинд төрөөс болон хамт олноосоо олон ч удаа шагнал хүртсэн. Хотын барилга трестэд ажиллаж байхад байр бэлэглэж байлаа. Одоо тэр голомтод хүү минь гэр бүлээрээ амьдарч байна. “Жигүүр гранд” группээс ч мөн хөдөлмөрийг минь үнэлж хоёр өрөө орон сууцаар шагнаж байсан, тэр байрандаа би өөрөө амьдардаг. Хоёр ч удаа Хайнань аралд аялуулж, амруулсан. Мөн жил бүр эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулж, анхаарал тавьдаг манай компанийн Грандмед эмнэлгийн хамт олон, байгууллагын удирдлагууддаа талархахгүй байхын аргагүй. 

Таны мэргэжлийн хамгийн сайхан зүйлийн талаарх бодлыг тань сонсож ярилцлагаа өндөрлөе? 

Барилгагүй хот суурин гэж одоо үгүй. Хүний амьдралын ихэнх цаг хугацаа барилга дотор өрнөж, түүнд хүмүүс ажиллаж, амьдарч, суралцаж тэр ч бүү хэл барьсан барилга дотор минь шинээр хүүхэд мэндэлж байдаг гэж бодохоор өөрөөрөө болон хамт олон, мэргэжил нэгт хүмүүсээр бахархдаг.  Бидний хамтдаа барьсан барилга тухайн хүний хэдэн үеэрээ амьдарч, ажиллах өмч хөрөнгө болдог тул үүнээс сайхан хөдөлмөр гэж үгүй мэт л санагддаг даа.

Ц.СОЛОНГО