Дэлхийн дулаарал, цаг уурын өөрчлөлт нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой нь тогтоогдоод байгаа билээ. Ялангуяа барилгын салбар түүний дотор гангийн үйлдвэрлэл, цементийн үйлдвэрлэл зэрэг нь хүлэмжийн хийн ялгаруулалтад ихээхэн хувь нэмэр оруулж байгаа тулаар олон тооны судалгаа байдаг. Иймд дэлхий даяар эрдэмтэд барилгын хаягдлыг дахин боловсруулан материал үйлдвэрлэлд ашиглах талаар олон тооны ажил хийгдэж байгаа аж.

Зураг 1. Urban Mining буюу барилгын хаягдлыг дахин боловсруулан ашигласнаар эрдэс түүхий эд болон СО₂ хэмнэх боломжтой

Үүний нэг жишээ нь Швейцар улсад жилд 7.5 сая тонн барилгын хаягдал гардаг бөгөөд үүний 5 сая тонн нь цэвэр бетон эзэлдэг байна. Хуучин барилгын бетоныг нурааж аваад дахин боловсруулж өндөр чанарын материал гарган авах технологи нь бэлэн болсон байна. Харин үлдсэн 2.5 сая тонн холимог хаягдлыг дахин боловсруулан чанар багатай дүүргэгч материал болон бусад зорилгоор ашигладаг ажээ. Холимог хаягдлыг 100% боловсруулж дахин ашиглаж хараахан чадахгүй байгаа боловч ухаалаг роботуудыг ашиглан бүрэн боловсруулан дахин эргэлтэд оруулах шийдлийг санал болгож байгаа бөгөөд металл илрүүлэгч, өнгө танигч лазер сканер бүхий мэдрэгчтэй гарууд нь туузан дамжуулагч дээр барилгын материалыг нэг бүрчлэн тодорхойлж ялгах юм байна. Энэхүү систем нь цагт 20кг-с багагүй жинтэй 10.800 объектыг ангилж чадна гэсэн үг юм.

Зураг 2. Барилгын холимог хаягдлыг бүрэн ангилах чадвартай ухаалаг роботтой төхөөрөмж

Бетоныг дахин боловсруулан ашиглаж буй экологийн шинэ хэлбэрийг “circular буюу эргэлт” гэж нэрлэдэг бөгөөд энэхүү бетонд байж болох хамгийн их хэмжээгээр хоёрдогч түүхий эд ашигласнаар бетоныг бүрэн дахин ашиглах боломжийг бүрдүүлдэг байна.

Зураг 3. Дахин боловсруулсан бетон

Байгалийн нөөцийг ихээхэн хэмнэж байгаа хэдий ч “zirkulit” бетон нь шинэ бетонтой ижил статик шинж чанартай бөгөөд байшинд бүхэлд нь ашиглах боломжтой ажээ. Мөн цементийн хэрэгцээг стандартад зөвшөөрөгдсөн хамгийн бага хэмжээнд хүртэл бууруулах боломжтой болсон байна. Үүний зэрэгцээ тусгай технологийн тусламжтайгаар СО₂-ыг агаараас өөртөө хуримтлуулдаг байна. 

Ер нь бол цементийн үйлдвэрлэлийн үед хүлэмжийн хийн ялгарал маш их байдаг боловч бетон эдлэл нь гадаргуугийн хэсэгтээ агаараас СО₂-ыг шингээдэг байна. Гэхдээ СО₂ нь бетоны бат бэхийг нэмэгдүүлдэг боловч арматурыг зэврэлд оруулах эрсдэлтэй байдаг. 

Иймээс арматурыг элэгдлээс хамгаалах бодисоор шүршихээс гадна ган туйванг илүү гүнд суулгах зэрэг арга хэмжээг авдаг аж. Харин хаягдал бетон нь өөрөө хүлэмжийн хийг шингээсэн байдаг бөгөөд энэ шингэсэн СО₂ нь арматурт нөлөөлөх чадваргүй байдаг учраас хаягдал бетоныг ашигласнаар хүлэмжийн хийг үлэмж бууруулах боломжтой болж байна. 

Үүний зэрэгцээ хаягдал бетоныг 40°С-ийн температурт концентрацтай СО₂-р үйлчлэхэд түүнийг хуримтлуулах чадвар нь өссөн байна. Өөрөөр хэлбэл хүлэмжийн хийн хэр их шингээсэн байна тэр чинээгээр уг хийг хуримтлуулах чадвар нь өсдөг байна. Тусгай аргын тусламжтайгаар хэдэн жилээр хуримтлуулах хийг хэдхэн цагийн дотор хуримтлуулах чадвартай болгон өсгөдөг аж. Энэхүү туршилтад аж үйлдвэрийн хаягдал хийг ашиглажээ. 

Зураг 4. Бетонон блокийг концентрацтай СО₂-р боловсруулж буй байдал

Мэдээж хэрэг бетоны СО₂-ын ялгаруулалтыг ихэсгэж байгаа гол хэсэг нь цементийн үйлдвэрлэл юм. Иймээс цементийн агуулгыг байж болох хамгийн бага хэмжээнд барьсан бөгөөд СО₂ багатай цемент ашигласан байна.

Зураг 5. “Zitkulit” бетоны орц найрлага

Бетоны үндсэн түүхий эд дүүргэгч материал байгалийн элс, хайрга дайргыг карьер дээр олборлон барилгад ашиглаад тухайн барилгыг нураахад зөвхөн хогийн цэг дээр булж хаядаг бол өндөр чанарын боловсруулалт хийснээр олон дахин ашилах боломжтой материалууд юм.

Зураг 6. Барилгын хаягдлаас гарган авсан дүүргэгч материал

Барилгын хаягдлаас өндөр чанарын түүхий эд гарган авахын тулд эхлээд сул шорооноос салгаад дараа нь бутална. Үүний дараа металл илрүүлэгч соронзон ашиглаж металлын хог хаягдлаас салгана. Дүүргэгч материалыг төрөл бүрийн ангиллаар гарган авахын тулд 16 мм-ийн шигшүүрээр нэвтэрсэн хэсгийг 8мм ба 4мм-ийн шигшүүрт өгдөг бол том ширхэглэлтэй хэсгийг 63мм болон 32мм-ийн шигшүүрт өгч ангилдаг байна.

Зураг 7. Барилгын хаягдлыг ангилан хоёрдогч түүхий эд гарган авч буй бүдүүвч

Нарийн болон том шигшүүрүүдээр нэвтэрсэн хэсгийг агаарын ангилагч ашиглан 63 мм-с том ширхэглэлтэй, 32-63 мм, 16-32 мм, 8-16 мм, 4-8 мм болон 0-4 мм гэсэн ширхэглэлтэйгээр савлана. Ингэж бэлтгэсэн дүүргэгчийг бетон зуурмагийн үйлдвэрт нийлүүлнэ. 

Зураг 8. Хоёрдогч түүхий эдээс бетон эдлэл гарган авах бүдүүвч

Зураг 9. Барилгын хаягдлаас гарган авсан бетон

Ийнхүү барилгын хаягдлыг олон дахин ашиглах технологийг Швейцарын “Еберхард” компани зах зээлд нийлүүлээд байгаа ажээ. Өөрөөр хэлбэл “zirkulit” бетон нь барилгын салбарт хаягдалгүй тогтвортой хөгжлийг авчирч байна гэсэн үг юм. 

Тэгвэл ХБНГУ-ын Риннбетон-Натурштайн ХХК нь өөрийн явган замын бетонон хавтандаа байгаль орчинд ээлтэй ногоон бүтээгдэхүүний “Blaue Engel буюу хөх сахиусан тэнгэр” сертификатыг анх удаа авчээ. Энэхүү сертификат авахын тулд тус компани нь дараах үндсэн нөхцөлүүдийг хангах шаардлагатай болсон байна. Үүнд:

• Явган хүний замын 2 төрлийн хавтангийн 25%-с багагүй хэсгийг дахин боловсруулсан түүхий эд эзэлдэг,
• Явган хүний замын нэг төрлийн хавтангийн 40%-с багагүй хэсгийг дахин боловсруулсан түүхий эд эзэлдэг бөгөөд ус нэвтрүүлэх чанартай ажээ.

Зураг 10. Риннбетон-Натурштайн ХХК-ны 40%-ийн дахин боловсруулсан материал ашигласан явган замын хавтан

Энэхүү сертифкат нь гадна орчинд хэрэглэдэг бетонон хавтангуудыг байгаль орчинд ээлтэй өөрөөр хэлбэл эдгээр материалыг томоохон хэмжээтэй талбайд ашигладаг тул хорт бодис ялгаруулдаггүй байх жишээ нь   биоцид гэх мэт. Мөн борооны усыг нэвтрүүлдэг буюу байгалийн усны эргэлтийг дэмждэг байх, дахин боловсруулж ашиглах боломжтой байх шаардлагуудыг тавьдаг байна.

Риннбетон-Натурштайн ХХК нь өөрийн бүтээгдэхүүндээ барилгын хаягдал бүтээгдэхүүнээс гарган авсан дүүргэгчийг ашигласнаар байгалийн гаралтай түүхий эдийг хэмнэх, тогтвортой хөгжлийн зарчмыг хангаснаар тухайн салбарын түүхэнд анхдагч болон энэхүү сертификатыг авчээ.

Ийнхүү байгалийн гаралтай түүхий эдийг хэмнэх, хоёрдогч түүхий эдийг дахин ашигласнаар барилгын салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах, хүрээлэн буй орчин болон хүний эрүүл мэндэд ээлтэй бүтээгдэхүүн гаргах чиглэлээр олон төрлийн судалгаа шинжилгээний ажил хийгдэж үйлдвэрлэлд нэвтэрсээр байна.