Өмнөх дугаартаа бид дэлхийн стандартад нийцсэн иж бүрэн цогцолбор, Монголын анхны өвлийн спортын ордон болох "Степпе арена" мөсөн өргөө төслийн архитектурын шийдлийн талаар танилцуулсан бол энэ удаагийн дугаартаа  инженерчлэлийн онцлогийн талаар танилцуулж байна. 

Уг төслийн ерөнхий гүйцэтгэгчээр “Улаанбаатар барилга” ХХК ажилласан юм. Тиймээс Мөсөн өргөө төслийн угсралт, инженерчлэлийн талаар тус компанийн ерөнхий инженер, МУ-ын Зөвлөх инженер Г. Чулуутаас тодруулсан юм. 

Тэрээр 1994 онд Техникийн их сургуулийн Барилгын инженерийн сургуулийг Иргэний ба Үйлдвэрийн барилгын инженер мэргэжлээр төгсөөд “Улаанбаатар барилга” компанид мастер /мастер нь үйлдвэрлэл дээр инженер болох бэлтгэлд бэлтгэгдэж буй ажил юм/ -аар ажилд орсон байна. Мастераар нэг жил ажиллаад талбайн инженер болдог бол Г.Чулуутын хувьд гурван сар мастер хийгээд л нисэхийн Буянт-Ухаагийн Олон улсын нисэх онгоцны буудлын төсөл дээр инженерээр томилогдон очиж байжээ. Тэр үеэс хойш одоог хүртэл 28 жил тус компанидаа мастераас Ерөнхий инженер болтлоо дэвшин ажиллажээ. Түүний өвөө нь мужаан, аав нь барилгын инженер хүн байсан учраас багаасаа л барилгын салбартай ойр өсөж, барилгын инженер болох хүсэл мөрөөдөлтэй өссөн гэдэг. 

Та ямар онцлог төслүүд дээр ажиллаж байв? 

Миний анхны төсөл болох Нисэх буудлын Ангаарын барилга л их онцлогтой байлаа. Анхны төсөл болоод ч тэр үү. Тэр барилгын зураг нь АНУ-ын American Buildings Company-д боловсруулсан, англи хэл дээр байсан юм. Хэмжээсүүд нь бүгд инч, фүүтээр илэрхийлэгдсэн байсан болохоор тэр үед инч, фүүттэй метр олдоц муу байсан тул тооны машинаар үржүүлж миллиметрт шилжүүлж тооцдог. Зураг дээрх хэмжээ нь аравтын бутархайгаар биш 5/32, 3/16 гэх мэт ердийн бутархайгаар өгөгдсөн байж билээ. Тухайн үедээ ABC компаниас Харолд Хайне гэж мэргэжилтэн ирж зөвлөдөг байсан. 

Барилгын хийцийн хувьд Монголын анхны хол алгасалтай аркийн систем байсан. Түүнд Боинг-727 онгоц нэг, АН-24 онгоц хоёр багтдаг том гарааш л юм даа. Хучилтын металл хийцийг угсрах үедээ 25 тонн даацтай 6 ширхэг хийн дугуйт өргүүр ашиглаж угсарч байлаа. Мөн энэхүү барилга дээр анх удаа “сэндвич” хана гэдгийг харж, угсарч үзсэн. Эхлээд уур, ус тусгаарлах даавуун үе, дараа нь дулаалгын хуйлмал эрдэс хөвөн үе, дараа нь дахин уур, ус тусгаарлах даавуун үе, тэгээд гадна металл хавтангаа угсарсан гээд бүх үеийг тус тусад нь угсарсан юм. Үе болгоны дараа заавал шалгалт хийдэг.

Бас нэг сонирхолтой зүйл гэвэл тэр барилгын хаалга нь 6 хавтастай ба гурав гурваараа хоёр тийш төмөр замаар гүйж эвхэгдэн ордог. Нэг хавтас нь 6 тонн хүнд жинтэй. Хаалганы доорх төмөр замтай төмөр бетон хийц нь маш их арматуртай, өндөр бат бэхтэй бетон зуурмагаар цутгаж хийсэн юмдаг. Тухайн үед одоогийнх шиг бетон зуурмаг шахдаг шахуурга гэж байхгүй байсан. Тэгээд өөрөө буулгагч тэвштэй машинаар зуурмагаа зөөдөг. Анхны өдөр өндөр бат бэхтэй зуурмаг ирэхэд зуурмаг нь тэвшнээсээ салахгүй их сандаргаж билээ. Энэ барилга минь анхных бас хамгийн онцлог ихтэй төсөл байсан гэж хэлнэ. 

Мөн Баян-Өлгий аймгийн Цагааннуурын Шалган нэвтрүүлэх цогцолбор барилга дээр төслийн техникийн асуудлыг хариуцан ажиллаж байлаа. Энэ нь МУ-ын баруун хил дээр юм. Тэр төслийн хувьд мөнх цэвдэг дээр барилга барьсан миний анхны тохиолдол. Мөнх цэвдэг гэдгийг хичээл, сурах бичгээр үзэж байснаас биш яг бодитоор нь үзээгүй байсан. Мөнх цэвдэг хөрсийг гэсгээхгүйн тулд өвлийн хүйтэнд суурийн ажлыг хийж дуусгасан. Тухайн үед бид ОХУ-д төмөр бетон сууриа захиалж, орос барилгачдаар угсруулж бид хянасан юм. 

Бас нэг сонирхолтой төсөл бол ОХУ-ын Улаан-Үд  хотод хүүхдийн эмнэлгийн барилга дээр 50 монгол мэргэжлийн ажилчид авч очиж ажилласан юм. Манай барилгачид ур чадвараараа оросын барилгачдыг бишрүүлснээр барахгүй дөрвөн сар ажиллах байсан ажлаа шахаж гурван сар л болсон. Би үүгээр бахархаж явдаг юм.

Архитекторын зурсан зургийг амьлуулна гэдэг инженерээс ихээхэн чадвар шаарддаг болов уу?  

Архитекторуудын зургийг амилуулна гэж үнэн л дээ. Гэхдээ манай орны онцлог, технологи зэргийг бүтээцийн зургийн инженерүүд маань мэддэг учир бага зэрэг засвар хийнэ, тооцно. Тэгээд тэр зургаар нь бид барьдаг. Манай инженерүүдийн чадвар сайн, мундаг залуучууд нэмэгдсээр байна. Тэд байнга мэдлэгээ дээшлүүлж, сургалтад хамрагдаж, хоорондоо нэрэлхэлгүй асууж, лавлаж, шинээр бий болж буй шинэ технологийг байнга эрэлхийлж байгаасай гэж хүсдэг.

“Мөсөн өргөө” спорт ордон нь шинэ технологитой, гоё, уран хийцтэй, барилгын инженерийг сорьсон, бүтээн байгуулалт болсон. Тиймээс төслөөс маш олон зүйлд суралцаж, туршгажсан болов уу? 

Энэ төсөл дээр 20 гаруй компани ажиллаж, өөр өөрсдийн чиглэлийн ажлыг хийж гүйцэтгэсэн бөгөөд нэгдсэн удирдлагаар Эс Ди Инженеринг энд Констракшн компани ажилласан. Энэ олон компаниудыг хооронд нь уялдаа холбоотой ажиллуулах, ажил давхцахгүй байх, ажлын дэс дарааллыг баримтлуулах гээд маш их ажилтай байлаа. 

Металл хийцийг төслийн байранд нь угсарч буй байдал 

Яг мөсөн талбайн нарийн технологитой ажлуудыг шууд онлайнаар Австрийн “AST Eis-und Solartechnik” гэдэг компанийн инженерүүд хяналтын камераар хянадаг байсан. Харин үндсэн төмөр бетон хийц, металл хийцийг манай “НБИК” компани угсарч, “Анаграм” зургийн компани хяналт хийж байсан юм. “НБИК” компани нь металл хийц угсралтаар   мэргэшсэн компани. Мөсөн өргөө төслийн огторгуйн шилбэн системийг угсрахдаа “НБИК” компани уг хийцийг үйлдвэрлэсэн үйлдвэрээс нь гурван хятад мэргэжилтэнг авчирч ажиллуулсан. Бид ажлаа түргэтгэх талаасаа ажлын дараалал гарган төлөвлөж, бие биендээ саад учруулахгүйгээр зохицон ажилладаг байв. Жишээ нь бид үзэгчдийн суудлыг цутгаж байх үед металл хийцийг барилгын гадна талаас нь угсрах, мужаан арматурын ажил хийх үед металл хийцээ дотор талаас нь угсрах гэх мэт.

Анх удаа том, хол алгасалтай огторгуйн шилбэн системийг угсарсан учраас суралцах зүйл их байсан. Үндсэн технологи нь харин миний анхны төсөлтэй ижил байсан.

Энэ төрлийн барилга нь Монголд анх удаа баригдсан. Инженерчлэлийн хувьд ямар  онцлогтой вэ? 

Анх удаа гэдэг нь өөрөө хамгийн том онцлог. Энэ барилга жилийн дөрвөн улиралд мөстэйгээ байх буюу мөсөн спортын тамирчид өвөл, зунгүй бэлтгэлээ хийх боломжтой тийм сайхан барилга юм. Энэхүү төслийг Монголчууд өөрсдөө барьж бүтээсэн тул манай инженерүүд чадварлаг гэдгээ энэ барилгаар харуулж чадсан гэж би үздэг. Уг барилгыг барихад хүндрэл, бэрхшээл гэж байсангүй. Сайн зургийн дагуу, сайн инженерүүд л технологийн горимоо зөв баримтлаад барьсан. 

Металл хийцийг угсарч байхад зэрэгцэн үзэгчдийн суудлын угсралт хийгдэж буй байдал-1 

Барилгын хувьд 7800 мкв талбайтай, 2600 хүний суудалтай маш том заал. Харин барилгын ажлын явц нь хэрхэн явагдаж байсныг хүмүүс тэр бүр мэдэхгүй байгаа. Барилгад захиалагчийн хяналт хийх зөвлөх үйлчилгээний компани ажиллаж бид тэдний инженерүүдтэй байнга санал солилцох, шийдэл гаргах зэргээр хамтран ажилласан.

Газар шорооны ажлыг л гэхэд бид бүтэн сарын турш 1.5 м³ шанагатай 3 ширхэг экскаватор, 15 ширхэг 20 тонн даацтай өөрөө буулгагч тэвштэй автомашинтай тасралтгүйгээр өглөөнөөс орой нар жаргатал ажиллаж байж дуусгаж байлаа.

Үндсэн даацын төмөр бетон хийцийн хувьд цутгамал төмөр бетон баганан суурьтай, тэднийг холбосон суурийн дам нуруутай, цутгамал диафрагма (өрц хана) ханатай, цутгамал хучилттай юм. Хийц нь 8-13 метрийн хэд хэдэн урт дам нуруутай, 2 метрийн өнгийлт бүхий 45 метр урт консоль хучилттай байсан нь үндсэн хийцийн онцлог тал юм. 

Бетон зуурмаг чинь цутгах үедээ шингэн төлөвт байдаг учир хэвэн дотроо хаашаа л бол хаашаа урсаж, хашсан хэв хашмалд өндөр даралт үзүүлдэг. Тийм учир хаанаас нь эхэлж цутгаж хэвэнд анхны ачааллыг үүсгэх вэ, аль чигт ямар үеэр цутгах вэ, хэдий хугацааны дараагаар дараагийн үеийг цутгах вэ зэргийг зөвхөн талбайн инженерүүд шийддэг онцлогтой юм. Цутгамал төмөр бетон бүтээцийг цутгасны дараа бат бэхийг нь авахуулахын тулд арчилгаа маш их шаардагддаг. Арчилгааг амралт, баяр ёслолоос хамаарахгүйгээр заавал хийгддэг, бүр хийх ёстой ажил юм.

Мөн металл хийцийг угсрахын өмнө хийцээс анкер боолт гаргах ажил маш чухал нарийн ажил байлаа. Энэ ажил маань хэв хашмал бэлэн болсны дараагаар бетон зуурмаг цутгахын өмнө хийгддэг нарийн ажилбар юм. Боолтын байрлал бүрийн геодезийн нарийн хэмжин шалгах багажаар шалгаж байрлуулахгүй бол металл хийц маань буруу суух болон засварлах зэрэг маш хүнд ажлууд гарах эрсдэлтэй. 

Талбайн хэмжээ том барилга учир барилга дотор хоёр ширхэг цамхагт өргүүрийг байрлуулж угсралтын ажлыг гүйцэтгэсэн. Хучилтын металл хийц хийгдэхээс өмнө өргүүрүүдээ буулган жижиглээд үзэгчдийн суудалд цутгаагүй байсан хэсэгхэн газар ажлын заагаар гаргасан юм. 

Дээвэр болон хучилтын металл хийцийн угсралт

Хучилт буюу дээвэр нь уртаашаа нэг ч залгаасгүй шууд 70 метрээр нь хийсэн. Мөн уг дээврийг бэхлэхдээ нэг ч хадаас, шургаар цоолоогүй бэхэлсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл нэг ч нүх гаргаагүй битүү болсон. Үүнийг ЗИП дээвэр гэж нэрлээд байгаа юм. 

Металл хийцийг угсарч буй байдал 

Хучилтын хийцлэл нь хол алгасалтай буюу 67х85 метр хэмжээтэй огторгуйн шилбэн систем. Энэ хийц нь манай улсад цөөхөн байдаг боловч ийм том, хол алгасалтай хийц нь Монголд анхных юм.

Хучилтын тооцоо, зургийг н.Пүрэвдорж инженер хийж, гаргасан ба угсралтын явцад зөвлөгөөг тогтмол өгөн ажилладаг байсан. Угсралтыг барилга угсралтын “НБИК” компани гүйцэтгэсэн нь яг л бидний хичээл дээр үздэг байсан тэр л технологиор угсарсан. 

Миний харж байснаар угсралт хийх үед өвлийн хүйтэн нөхцөлд зузаан хувцастай, хөдөлгөөн бага зэрэг хоригдсон, хүйтэн төмөр барих зэрэг нь хэцүү байсан ч монгол залуучууд тэсвэр, тэвчээр, ур чадвар гарган маш хурдан угсарсанд баярлаж явдаг. 

Мөсөн талбайн угсралт 

Мөсөн талбайн хийцийн онцлог нь олон үетэй сэндвич шал юм. Тэгшилж нягтруулсан буурь хөрсөн дээр шилэн мяндсан арматуран давхар тор бүхий 30 см зузаан бэлтгэл бетон шал, халаалтын хоолой бүхий 6 см зузаан бетон шал, уур тусгаарлагч 2 үетэй, дулаан тусгаарлах 10 см XPS хөөсөн хавтан үетэй, ус тусгаарлах 2 үе полиэтиленэн гялгар цаастай, хөргөлтийн хоолой бүхий давхар арматуран тортой 13 см зузаан шалтай зэрэг 6 үе бүхий 60 см зузаан шалтай. 

Мөсөн талбайн үндсэн суурийн үеийг цутгаж буй байдал

Энэ бүгд өөр өөрийн үүрэгтэй. Үндсэн буурь хөрсөндөө 4 газар дулаан мэдрэгч байрлуулсан. Энэ нь хөрсөө хөлдөхөөс сэргийлж байгаа юм. Хөрс хөлдвөл шал овойх аюултай. Иймээс мэдрэгч   нь буурь хөрсний температур хөрж +5^оС хэмд ирмэгц халаалтын хоолойг ажиллуулан халааж хөрсийг хөлдөхөөс сэргийлнэ. 

10 см XPS хөөсөн хавтан бол доор буй халаалтаас дулаан тусгаарлаж мөсөн бүрхүүлийг гэсэхээс хамгаалж байгаа хийцлэл юм. Энэ бүх ажлыг гүйцэтгэхэд ямар ч том техник оруулах боломжгүй байсан тул бүгдийг гар аргаар хийж гүйцэтгэсэн. 

Мөсөн талбайн үндсэн суурийн шилэн мяндас 2 давхар торон арматурчлал

Бас нэг том онцлог бол тэр том заалны дотор агаар сэлгэлт юм. Манай орон бол хэт хуурай халуун цаг агаартай. Иймээс мөсөн талбайн харьцангуй чийгшлийг тогтмол хэмжээнд барих, мөсөн талбайг гэсгээхгүй байх, үзэгчдийг дааруулахгүй байх нь халаалт, агаар сэлгэлтийн нарийн тооцоо юм. Үүнийг манай халаалт агаар сэлгэлтийн инженерүүд маш сайн тооцож, хийж чадсан гэж би боддог.

Сүүлийн үед эрчим хүч хэмнэх талаар их яригддаг болсон. Мөсөн өргөө төсөл нарны сэргээгдэх эрчим хүч ашиглан дотор гэрэлтүүлгийнхээ 70 хувийг цахилгаанаар тэжээдэг нь маш том шинэлэг хэлбэр юм. Өөрөөр хэлбэл нарны эрчим хүчээр. 

Цаашдаа энэ үзүүлэлтээ нэмж, улмаар зөвхөн дотор гэрэл биш технологийн тоног төхөөрөмжүүдээ, гадна гэрэлтүүлгүүдээ сэргээгдэх эрчим хүчний цахилгаанаар хангахаар ажиллаж байна.