Манай орны байгаль цаг уурын эрс тэс уур амьсгалтай байдаг учраас хавар, намрын өглөө, орой сэрүүнд 10⁰C-с -15⁰C хүртэл температуртай болж бетоны хэвийн бэхжилтийг хангахын тулд хөлдөлтийн эсрэг химийн нэмэлт, бетон хольцыг бэлтгэх үед бүлээн усаар зуурах арга хэмжээг авч цутгамал бетон ба төмөр бетон бүтээцийг цутгахад ашигладаг. Харин өвлийн улиралд -15⁰C-с -35⁰C болон түүнээс дээш температурт цутгамал бетон ба төмөрбетон бүтээцийг цутгахад сэрүүн нөхцөлийн үед бэлтгэсэн бетон, халуун бетон хольц тээвэрлэх, цутгах, нягтаршуулах, хэвлэх үед хөрж хасах температуртай болж бетон огцом хөрж, түүний бэхжилт бүрэн зогсож хөлдөлт явагдах нөхцөл бүрдэнэ. 

Иймээс өвлийн нөхцөлд бетон ба төмөрбетон бүтээц эдлэлийг тасралтгүй технологиор бэлтгэхийн тулд барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх технологийн картыг урьдчилан боловсруулсан байх шаардлагатай. 

Барилгын салбарт 1990-ээд он хүртэл угсармал барилгын үйлдвэрлэлийн технологийг мөрдөж төвлөрсөн үйлдвэрт бэлтгэж барилга угсралтын талбайд цутгамал бүтээц ба ширхгийн материал эдлэлийг ашиглаж байсан бөгөөд зарим тохиолдолд барилга угсралтын ажлын төлөвлөгөөг биелүүлэхэд өвлийн нөхцөлд цутгамал бетоныг барилга угсралтын талбайд зөөврийн бууруулах трансформатор утсан арматураар халааж, тухайн температурт /үртэс, эсгий, эрдэс, хөвөн/ дулаалах арга ашиглаж бетоны хэвийн бэхжилтийг хангаж байсан. 

Өнөө үед цутгамал барилга угсралтын технологиор бетон ба төмөрбетон бүтээцийг бэлтгэж байгаа нөхцөлд өвлийн улиралд бетон хольцийн цутгалтын ажлыг тасралтгүй явуулахын тулд бетоныг хэвийн орчинд /18⁰C - 20⁰C/ бэхжүүлэх онцлог технологийг хангах аргуудаас сонголт хийж ашиглах боломжийг бүрдүүлнэ.

Өвлийн нөхцөлд цутгамал бетон төмөрбетон бүтээцийг хэвийн орчин бүрдүүлж бэхжүүлэх хэд хэдэн аргууд байдаг. Иймээс бетон бүтээцийг үйлдвэрлэх технологи горим, түүний нэр төрөл, овор хэмжээ, хийцлэлийн шаардлага, талбайн зохион байгуулалтыг шинээр боловсруулан мөрдөх технологийн карт, урьдчилан бэлтгэж ажилбарыг хангасан байх шаардлагатай.

• Термосын арга нь бетоны бэхжилтийг хурдасгах түргэн бэхжих портландцемент, бетон хольцыг цутгахын өмнө урьдчилж 40⁰C-ээс багагүй температуртай болтол халаах, цутгаж нягтаршуулж хэвлэсний дараа бүтээцийг хэвийн температурт барилт хийх үед бүтээц эдлэлийн цулжилт, хөрөх гадаргуугийн гадаргуу модуль, гадна агаарын температур, ажлын үргэлжлэх хугацаа бусад хүчин зүйлээс хамааруулан дулаалга хийж хэвийн орчинд бэхжүүлнэ.
• Цахилгаанаар халаах арга нь сэрүүн нөхцөлд бэлтгэсэн бетон хольц нь тээвэр, цутгалт, нягтаршуулалтын үед хасах температурт хүрсэн байх тул хольцийг урьдчилан дамжуулах хоолойгоор 2-4 минут халааж цутгалтын дараа дулаалах, мөн халдаг утас, хэвийн урьдчилан халаах аргыг ашиглана. Тухайлбал бетон ба төмөр бетон бүтээцийг хэвэнд цутгасны дараа электродоор халаана. Мөн хэвийн халаагч утас буюу халдаг хэвээр бетоны хэвийн бэхжилтийг хангана.

Зураг 1. Бетоныг цахилгаанаар халаах температурын горим

а – Түүний хөргөлтийн үед бетоны бат бэхийн өсөлтийг тооцоогүй горим,

б, в, г – хөргөлтийн үед бетоны бат бэхийн өсөлтийг тооцсон горим

t1 – Бетоны халаалтын үргэлжлэх хугацаа, цаг

t2 – Халаалтын изотермийн үргэлжлэл 

t3 – Хөргөлтийн үргэлжлэл

t4 – Цахилгаан халаалтын үргэлжлэл 

Энэ аргыг ашиглах үед хөдөлмөр хамгааллын шаардлага хангасан байхаас гадна цахилгааны мэргэжлийг инженерээр холболт угсралтын ажлыг хийлгэж хяналтыг тавиулах шаардлагатай.

Зураг 2. Бетон ба төмөрбетон бүтээцийг уурын цамцаар ба халуун агаараар халаах үеийн хэвний хицлэлийн схем.

Бетон эдлэлийн бүтээцийг хэвэнд цутгасны дараа халуун агаараар халааж бэхжүүлэх аргыг ашиглаж болно.

Зураг 3. Хавиргат хавтанг уур ба агаараар халаах хэвний хийцлэлийн схем.

1. Халаагдах бетон 
2. Дулаалга 
3. Фанер 
4. Козелки /саравч/
5. Хэв 
6. Уян шланг

Халуун хий ба уур дамжуулах цамцны завсар 100мм хүртэл байх бөгөөд чийгтэй уурын температур 85-95⁰C хүртэл халуун орчинд барилт хийж бэхжүүлнэ. Хэвний ил гадаргууг дулаан алдахаас хамгаалсан хучлага хийнэ. Бетон ба төмөр бетон бүтээцийн барилт хийж хэвийн бэхжилтийг хангахад бүтээцийн төрөл болон гадаргуугийн иоджуулсан халаагуураас бэхжүүлэх аргыг сонгоно.

Үүнд:

Бетон ба төмөрбетон бүтээцийн дулааны боловсруулалт өгөгдсөн температурт барилт хийхэд түүний бэхжилтийн горимыг төсөөлөхдөө хөлдөхийн өмнө бат бэхийнхээ 50кг/см²-аас багагүй бат бэхийг авсан байх ба химийн нэмэлттэй үед дээрх бат бэхийг хангах боловч R28 хоногийн бат бэхийнхээ 50%-ийг авсан байх ёстой. Өвлийн нөхцөлд цутгамал бетон ба төмөрбетон бүтээцийн хэвийн бэхжилтийг бүрэн хангаж барилга угсралтын ажлын тасралтгүй технологи ажиллагааг хангах ажилбар нь шинэ технологийг салбартаа нэвтрүүлэх нэг арга нь юм. Иймд өвлийн нөхцөлд цутгамал барилгын ажлыг тасралтгүй явуулахын тулд өмнө дурдсан аргуудаас сонголт хийж өөрийн мөрдөж буй технологи ажиллаагаатай уялдуулж бетон цутгалт ба түүний хэвийн бэхжилтийг хангах урьдчилсан арга хэмжээг авсан байх шаардлагатай. Уг харьцангуй шинэлэг арга технологийг өөрийн орны стандарт, норм дүрэм болон гадаад оронд мөрдөж буй техникийн баримт бичгийг /БНбД 52-02-05, барилгын талбайд цутгамал бетон, төмөр бүтээцийг өвлийн улиралд цутгах арга технологи –УБ2011, СНИП-87 гэх мэт/ харьцуулан зохистой горимыг өөрийн цаг уурын онцлог болон техник технологийн тавигдах шаардлагад нийцүүлж хэрэгжүүлэх бололцоотой.

ШУТИС-БАС Проф. Б. Батцагаан 

Зөвлөх инженер Н. Даваасамбуу