/Усан хангамжийн ажил/

Энэ ажилд ундны ус, халаалтын усны хангамжийн ажил орох ба үүнийг дагалдаад бохир усны шугам, дээврийн усны зайлуулах шугамууд хийгддэг. Энэ удаад Европын орнуудад өргөнөөр ашиглагддаг амины орон сууцны барилгуудын жишээн дээр авч үзнэ. 

Европод ундны усыг хүнсний бараанд оруулан тооцдог учир материалыг сонгох, шугам хоолойг хийхдээ DIN EN 806, ундны усны холболтын дүрэм, хүнсний бараа хэрэглээний хууль зэргийг дагаж мөрддөг байна. Ундны усны хоолойг цайрдсан  ган хоолой, зэвэрдэггүй ган хоолой, зэс хоолой, хуванцар хоолой, нийлмэл материалтай металл хоолой гэж ангилдаг ба эдгээр нь тус бүрдээ хэрэглээний нийцсэн холболтын техниктэй байдаг. Бүх төрлийн шугам хоолой, холбох хэрэгсэлүүд нь 10 бар ажлын даралтыг авах ёстой.

Хүснэгт 1. Ундны усны төхөөрөмжийн сүлжээний схем

Хаягдал усны холболтод бохир усны шугамыг DIN 1986-100 нормын дагуу холбох хур тундасны шугамын ажлуудыг барилгын гадна талд холбох ажлууд ордог. Ус зайлуулах төхөөрөмж нь ариун цэврийн өрөөний тоноглолуудын гаралтаас эхлэн нийтийн бохир усны шугамын холболтын сувагт төгсдөг. 

Зураг 1. Хаягдал усны төхөөрөмжийн сүлжээний схем

Хаягдал ус (бохир ус)-ны шугамыг ихэвчлэн хучилтад, хучилтын дээр, доор, хананд, хананд ховил ухаж гарган угсардаг. Бохир усны шугам хоолой нь химийн идэвхтэй хаягдал ус, халуун ус, зэврэлт, температурын өөрчлөлтөнд тэсвэртэй байх ёстой. Даралтгүй бохир усны шугамын угсралтыг DIN EN 12056 нормд зааснаар хийдэг байна. 

Ажлаа гүйцэтгэсний дараа бохир усны шугамд даралтны шалгалт хийж болсон гэж үзвэл битүүлэх, заслал чимэглэлийн ажлыг хийдэг. 

Халаалтын холболтын ажил

Халаалтын холболтын ажил гэдэгт дулаан үүсгэх, түлшээр хангах, дулаан хуваарилах болон тохируулах тоног төхөөрөмжүүдийг угсрах ажил ордог байна. Дулааны үүсгүүр нь төрөл бүрийн халаалтын зуух, төвлөрсөн халаалтын систем байж болно. Бие даасан халаалтын системтэй барилгад халаалтын орчноор нь ус халаах зуух, агаар халаагч, уурын эсвэл халуун усны зуух гэж ангилдаг байна. 

Ус халаах зуух нь илүү өргөн тархсан байдаг. Агаар халааж (кондиционер) өрөөг халаах мөн уурын болон халуун усны халаалт нь зайнаас зөөвөрлөн халаалт нийлүүлэх гэх мэт аргууд байдаг. Амины орон сууцтай айлууд тусгайлан халаалтын зуух (төхөөрөмж) суурилуулах ба хатуу, шингэн, хийн гэсэн түлшний төрлүүдтэй байдаг. 

Халаалтын ачааллын тооцооноос хамааран орон сууцны барилгын янз бүрийн өрөөнүүд ашиглалтын төрөлдөө нийцсэн дулаанаар хангагдах ёстой. Энд шаардлагатай дулааныг дулаан үүсгүүрээс насос ашиглан дамжуулах системээр дамжуулан халаалтын радиатор руу зөөвөрлөдөг. EN-оор хувийн орон сууцны халаалттай өрөөний температур (θ)-ийг дараах байдлаар нормчилдог. 

Хүснэгт 2. Хувийн орон сууцны халаалттай өрөөний температур

Дулаан хуваарилалтын системд нэг хоолойн эсвэл хоёр хоолойн системийг ашигладаг. Халаалтын зуухийг суурилуулсан байрлалаас хамааруулан доороос хуваарилах, дээрээс хуваарилах гэж хоёр ангилдаг. 

Зураг 2. Хоёр хоолойт даралт

Хоёр хоолойт халаалтад халаалтын ус хоёр салангид хоолойгоор дамжуулагддаг. Өгөх шугамаар халуун ус дулаан үүсгүүрээс халаалтын радиатор руу өгөгдөх ба буцах шугамаар хөрсөн ус халаалтын радиатораас дулаан үүсгүүр рүү буцдаг.

Бүх радиаторууд өгөх шугамдаа бараг адилхан усны температуртай байдаг учраас халаалтын ажил дундаж температуртай байдаг. Нэг хоолойт халаалтанд халаалтын ус нэг шугамаар нэг радиатороос дараагийн радиатор руу өгөгддөг. 

Зураг 3. Давхрын халаалт, нэг хоолойт систем

Халуун ус дулаан үүсгүүрээс халаалтын радиатороор дамжин урсаж хөрөөд буцахдаа үндсэн усны шугамд дахин холилдоно. Ингэснээр халаах хэрэгсэлийн өгөх шугамны температур бага байдаг. Дараагийн халаалтын халаах хэрэгсэлийн халаалтын чадлыг бууруулахгүйн тулд халаах талбайг томсгодог. 

Тиймээс дамжуулан холбосон халаах хэрэгсэлийн тоог 7-оор хязгаарладаг байна. Орон сууцны дотор талд хуваарилах хайрцаг (хуваарилах щит)-наас гарах халаалтын шугамуудыг шалны өнгөлгөө үеийн дотор тавьж халаах хэрэгсэлүүд рүү өгдөг. 

Зураг 4. Халаалтын хэлхээний холболт 

Хуваарилах хайрцагт халаалтын зардлыг нарийн тооцоход шаардагдах дулааны тоолуур хаалтын болон тохируулгын хэрэгсэл (арматур)-үүдийг угсардаг байна. Дулааны хуваарилалтыг сайжруулахын тулд радиатор ба хавтгай халаах хэрэгсэлүүдийг ихэвчлэн цонхон доор байрлуулдаг. Дулаан тусгаарлалт сайн хийгдсэн барилгуудад халаалтын ачаалал байнга буурч байдаг учраас голдуу хавтан буюу хавтгай халаах хэрэгсэлийг ашигладаг.

Ариун цэврийн өрөө, ванн, коридор зэрэгт тусгай хэлбэрт халаах хэрэгсэлүүд  угсрах ба энэ нь алчуур хатаагч, мөн ванн шүршүүрийн өрөөг усанд орохоос өмнө халаах цахилгаан халаагуураар тоноглогдсон байдаг. Конвектор маягийн халаалтыг том өрөө, тасалгаа шалны гадаргуугаас эхлэх цонхтой өрөөнд шалны хэсгээс халаах хэлбэрээр хийдэг. Өрөөний хана, шал, хучилтыг талбайн халаах хэрэгсэл болгон ашигладаг. 

Орон сууц, биеийн тамирийн заал, бассейн гэх мэт барилгуудад шалны халаалтын систем өргөнөөр ашигладаг. Хананд болон таазанд бүтцээрээ шалны халаалттай ижил дулааныг цацраг хэлбэрээр тараадаг систем тавьдаг. Хучилтын халаалтыг өндөр тааз бүхий үйлдвэрийн барилгад ихэвчлэн хийдэг ба халаалтын хоолойнуудыг дүүжилж тогтоодог ба доогуур нь хөнгөн цагаан нүхтэй хавтангаар хааж өгдөг. 

Зураг 5. Халаалтын хоолойн угсралт

Зураг 6. Хуурай угсралтын шалны бүтэц

Зураг 7. Хучилтын халаалт 

Манай улс нь удахгүй ОХУ-аас Хятад улс руу тавигдах Сибирьсила-2 хийн шугамнаас томоохон хотуудаа хийгээр хангах тул хийн түлшний сүлжээний талаар олон жилийн турш хэрэглэсэн Европын орнуудын нормоос оруулав. 

Барилгын хийн түлшний хангамж нь гадна болон дотор шугамуудаар явагддаг. Гадна шугамыг сүлжээ хариуцсан хийн шугамын компани хариуцдаг байна. Төвийн шугамын үйл ажиллагаа, аюулгүй байдал, барилгын доторх ерөнхий хаах төхөөрөмж хүртэлх хангамжийн шугамуудыг сүлжээ хариуцагч компани хариуцна гэсэн үг юм. 

Ерөнхий хаах төхөөрөмжийн дараах барилгын доторх хийн шугамын болон тоноглол угсралтын ажлын тусгай зөвшөөрөлтэй, гэрээ бүхий угсралтын компани хийнэ. Хий дамжуулах шугаманд хийгдэх ажлыг хийн түлшний угсралтын техникийн дүрмийг үндэслэн хийдэг байна. Хийн дотор шугамын материалаар зөвхөн DIN EN 10255 стандартын эрээстэй хоолой, DIN EN 1057 стандартын зэс хоолой, ган хоолой, нарийн хэмжээстэй ган хоолойнуудыг хэрэглэх ба холбохдоо зөвшөөрөгдсөн холболтын техник (журам, дүрэм)-ыг ашигладаг. Тооцоо хийхдээ хийн төхөөрөмжийг шугамын хэсгүүдэд хуваадаг. 

Зураг 8. Хийн түлшний төхөөрөмжийн сүлжээний схем

Зураг дээр доорх таних тэмдэг, тэмдэглээгээр дүрсэлдэг. 

Хүснэгт 2. Хийн төхөөрөмжийн таних тэмдэг 

Хийн шугамыг угсрах, далд угсрах журам гэж байдаг: 

• Лифт, агааржуулалтын суваг, худагт эсвэл яндангийн сувагт угсарч болохгүй
• Аврах гарцын үүрэгтэй шатны хонгил ба коридорт зөвхөн шавардлагын цаана эсвэл зориулалтын хаалттай ховил (худагт) угсарна
• Дусаал ус, хөлрөх уснаас хамгаална
• Хийн шугамыг өөр шугаманд бэхлэж болохгүй ба өөр шугамыг хийн шугамд бэхлэж болохгүй
• Шугамын бэхэлгээг галд тэсвэртэй байхаар хийх ба зөвхөн металл тэлэгч боолт ашиглана
• Хучилтанд угсрах бол зөвхөн ховил дотор, хучилт дээр бол хөлийн чимээ тусгаарлагч дотор угсарна. Эстрих бетон дотор угсарч болохгүй
• Зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ авна

Хийн шугамыг шавардах, будах эсвэл тусгаарлах арга хэмжээ авахын өмнө ачааллын болон битүүмжийн шалгалт хийдэг. Урьдчилсан шалгалт хийлгүйгээр хийн шугамыг хэзээ ч ажиллагаанд оруулж болохгүй гэжээ. 

Эх сурвалж: Барилгын үйлдвэрлэлийн талбайн ажлын удирдагчийн гарын авлага "Барилгын заслалын ажил" номноос