Амины орон сууцны бүтээн байгуулалтанд төрийн байгууллагын хяналтын тогтолцоо байдаггүй учраас чанаргүй барилга босч, иргэд эд хөрөнгө, санхүүгээрээ хохирох тохиолдол маш их гардаг. Хэн дуртай нь барилга барих нэрийн доор залилан луйвар хийх, хямд чанаргүй, эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй материалаар барьж иргэдийг хохироох үзэгдэл түгээмэл гардаг. Тийм учраас иргэд маань зураг төслийн дагуу барилгын суурь тавихаас эхлэн ажлын явц, чанарын хяналтыг хөндлөнгийн мэргэжлийн экспертүүдээр хянуулж, оношлуулж, зааварчилгаа зөвлөгөө авах нь таныг эрсдэлээс хамгаалдаг. 

Олон улсын туршлага 

Гадны улсын туршлагаас харахад АНУ-ын Квинслэнд мужид байрлах “House Doctor PHD” компани нь 20 гаруй жилийн туршлагатай, QBCC олон улсын лицензтэй барилгын компани юм. Энэхүү компани нь зөвхөн барилгыг түлхүүр гардуулах гүйцэтгэл гэхээсээ илүүтэйгээр барилгын нарийн мэргэжлийн ажлуудыг төрөлжүүлж, иргэдэд тулгамдсан засвар үйлчилгээ, хаус оношилгоог мэргэжлийн экспертүүдийн ур чадвар дээр тулгуурлаж онош тогтоон завсар үйлчилгээ, шинэчлэн сайжруулах, зөвлөх үйлчилгээ зэрэг олон талт мэргэжлийн үйлчилгээг үзүүлдэг. 

Хаусанд нь асуудал гарсан иргэд дуудлага өгч тэр дор нь сервис үйлчилгээгээ түргэн шуурхай авдаг байна.  

Үйлчилгээний төрөл зүйлийг нэрлэвэл, дээврийн эмч, дулаалгын эмч гэх мэтчилэн мэргэжлийн зөвлөхүүд үзлэг оношилгоо хийж, зөвлөгөө өгдөг. Энэ мэтчилэн АНУ, ОХУ, КАНАД, европын орнуудад энэ төрлийн сервис хэрэглээ болтлоо хөгжсөн байдаг байна. 

Манай улсад орон сууцанд амьдарч байгаа иргэдийн үл хөдлөх хөрөнгийг ашиглалтын алба /контор/, сөх нь арчилгаа засвар үйлчилгээг хариуцдаг бол амины орон сууцны хотхон, хувийн сууцнуудад засвар үйлчилгээ, эрсдэлээс хамгаалах үйлчилгээ нь хаягдаад удаж байна. Хаус ч гэсэн хүн шиг жилдээ дор хаяж нэг удаа оношилгоонд ордог, 3-5 жилдээ сэргээн засварлаж, орчин үеийн хэв маягаар сайжруулан шинэ мэт болгосноор  эдийн засгийн хувьд үр өгөөжтэй, жилээс жилд үнэ цэнэ нь өсөн нэмэгдсээр байдаг.

Гэвч үл хөдлөх хөрөнгөө асуудал гарч байж л нэг юм засаж сайжруулдаг нийтлэг алдаа бидэнд бий. Өөрөөр хэлбэл, үхмэл үл хөдлөх хөрөнгийг бий болгож, үл хөдлөх хөрөнгийхөө боол нь болдог гэж хэлж болох юм. 

Хаус оношилгооны явцад тулгардаг асуудлууд: 

2020 оны байдлаар 2000 оноос хойшхи уламжлалт арга, технологиор баригдсан амины орон сууцууд зуслангийн бүсэд 39501 гэр хорооллын бүсэд 107,415 мянга байна. Иргэдийн хандлага жилээс жилд амины орон сууцанд амьдрахыг илүүд үзэж байна. 

-    Хуучин баригдсан амины орон сууцнууд дээр түгээмэл гарч буй эвдрэл гэмтэл нь хөрсөө сайн судлаагүй, технологийн дагуу сууриа хийгээгүйгээс болж барилгад тэр чигтээ эвдрэл гардаг. Зарим хүмүүс хамгийн чухал хийцлэл болох сууриндаа  зардлаа хэмнэх зорилгоор арматурчлалгүй шууд цутгачихаар гажилт, хагаралт, цууралт өгсөн тохиолдлууд гарсаар байна. 

-    Зарим гүйцэтгэгчид технологийн жижиг алдаанууд ихээр гаргадаг. Тэр нь эцэстээ том алдаа болдог. Хөрсний устай цэвдэгтэй газар ус чийг тусгаарлагчыг сууринд хийхгүй орхигдуулдаг. Цэвдэгтэй газар зайлшгүй сууриндаа ус чийг тусгаарлагч хийх ёстой. 

-    Агаар сэлгэлт, салхивч маш чухал. Манайхан энэ төрлийн деталь хийцлэлүүддээ төдийлөн анхаардаггүй. Хүйтэрхээр байшин хөлрөх, цана цохих, дээврээс ус гоожих гэх мэт олон асуудлууд гарч нэмэлт зардал гардаг. 

-    Зуслангийн бүс, гэр хороололд амины орон сууцны цахилгаанаас үүдэлтэй гал түймрийн осол аваар ихээр гардаг. Иргэдийн зүгээс байшингийхаа цахилгааны монтажны ачаалал, хүчин чадлын тооцоололгүй, чанаргүй цахилгааны материал ашиглах, технологийн дагуу хамгаалалт хийгдээгүйгээс болж, байшингийн модон материал галд өртөж, иргэд үнэ цэнэтэй эд хөрөнгөөрөө хохирдог. Мөн галын дохиоллын хамгаалалтын системийг орхигдуулдаг бөгөөд шатсаных нь  дараа л арга хэмжээ авдаг. Ил харагдахуйц цахилгаан монтажыг жилдээ дор хаяж нэг удаа оношлуулах нь эрсдэлээс хамгаална. 

-    Стандартын бус хямд материал сонголт нь барилгын насжилтанд шууд нөлөөлдөг. Барилгын чухал үндсэн хийцлэлүүдийн материалууд дээр онцгой анхаарах хэрэгтэй. Жишээ нь: Үнэ хямд, чанаргүй дээвэр сонгосоноор салхи шуурганд эвдэрч элэгдэх, борооны ус нэвчих гэх мэтчилэн барилгыг гэмтээдэг. Энэ мэтчилэн чанаргүй материалтай байшинд асуудал ар араасаа гарсаар байдаг. Материалыхаа насжилтыг оношлуулж, засаж сайжруулалт хийн шаардлагатай бол шинэчлэх хэрэгтэй. 

-    Хүйтний улирал эхлэхээр л манай байшин дулаан алдаад ерөөсөө халахгүй байна гэдэг. Хичнээн сайн халаалтын систем байгаад ч дулааны алдагдалтай бол ямарч нэмэргүй. Иймд барилгын үндсэн хийцлэлүүд болох дулаалгаа стандартын дагуу оношлуулах шаардлагатай. Хүйтэрхээр хананаас нь цана цохиж, зөвхөн зуны зориулалтаар л ашиглах үл хөдлөх болон хувирдаг. Ялангуяа амины орон сууц худалдан авч буй иргэд мэргэжлийн оношилгоо хийлгэх зайлгүй шаардлагатай. Үл хөдлөх худалдан авахад тавигддаг олон арван шаардлага байдаг ч ихэвчлэн байршлаас нь шалтгаалж сонгодог. Мэдээж чанар болоод байршил аль аль нь чухал асуудал юм. Амины орон сууцны чанарыг барилгын гүйцэтгэгч компани, захиалагч талд даатгаад орхиж байгаа нь нууц биш. Бид хувцас худалдаж авахдаа чанар чансааг нь харж авдгийн адил, насан туршдаа амьдрах орон байраа сонгохдоо зөвхөн гадна үзэмж байршил зэргийг онцлолгүйгээр чанарын асуудлыг нэн түрүүнд харах нь чухал юм. 

Өөрөө байшин барьж буй хүмүүс болон бригадаар хувь хүмүүсээр барилгын гүйцэтгэлээ хийлгэж байгаа бол зайлшгүй мэргэжлийн хүнээр хяналт тавиулах шаардлагатай. Ялангуяа барилгын ажлын суурь, өрлөг, дээвэр болон бусад нарийн мэргэжил шаардсан ажлууд дээр чанар стандартын дагуу ажлын явцыг хянах, зааварчилгаа авч, сайтар хяналттай байх нь таны барилгын чанарын баталгаа болно. 

Эцэст нь өөрийн эд хөрөнгөө даатгуулан аливаа эрсдэлийг хохирол багатай туулах арга зам байдаг.