Шулуун шугам, хурц өнцөг бол барилгын амин сүнс гэсэн уламжлалт ойлголтыг эвдэж, муруй, дүрмийн бус хэлбэрээр барилга бүрийг онцгой болгож буй Параметрик архитектур /Parametric design/ - ын талаарх мэдээллийг хүргэж байна. Энэхүү архитектурын хэв маягийн томоохон төлөөлөгчөөр алдарт архитектор Заха Хадидыг нэрлэж болох юм. 

Параметрик архитектурын талаар тодорхой тайлбарлахын тулд нэр томьёоны ялгаануудыг бичих нь зүй. Параметрик архитектур гэдэг нь үүсэж буй архитектурын хэв маяг бол Параметр гэдэг нь алгоритмын сэтгэлгээнд суурилсан тооцооны өгөгдөл юм. Харин Параметрик архитектурыг үүсгэж буй урсгал чиглэл, үзэл баримтлалыг Параметрикизм гэж нэрлэдэг. Үүний талаар судлахын тулд эхлээд Контемпорари архитектурын тухай ойлголтыг судлах шаардлагатай болно. Учир нь параметрикизм нь түүний нэг урсгал билээ. 

Контемпорари архитектурын тухай үндсэн ойлголт 

Контемпорари гэсэн үг нь одоо цагийн, өнөөгийн гэсэн утгыг илэрхийлэх бөгөөд бүхий л салбарт ашиглагддаг. Контемпорари урлаг нь 1960 оноос одоог хүртэл хөгжиж өнөө цаг үед бүтээгдэж байгаа визуал болон бусад урлагтай хамаарна. Истолэшн урлаг, видео урлаг, интернет урлаг зэрэг уран бүтээлчийн ашиглаж байгаа медиа хэрэгслээс хамаарсан контемпорари урлагийн чиглэл олон салж цаг хугацаа, орон зайд хязгаарлагдахгүй хөгжсөөр байна.

Контемпорари архитектурын онцлог

Контемпорари урлагтай харьцуулбал контемпорари архитектур хэд хэдэн чухал зүйлсийг агуулдаг. Модернизм болон олон улсын хэв маягт архитектурын гадаад орчин гэхээсээ дотоод орчинд илүү анхаардаг. Харин Контемпорари архитектурт гадна хэлбэр болон дотор агуулгыг чухалчлан үздэг бөгөөд энэ нь хүний сэтгэл зүйд эерэгээр нөлөөлдөг байна. Функцэд суурилсан анхдагч хэрэгцээнээс илүүтэй хэлбэр үүсэх гоо зүй эсвэл уран сайхныг гаргах шаардлага Контемпорари архитектурт давамгайлах болов. 

Параметрик үүсгэж буй хэлбэр нь хүний сэтгэл зүйд хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

Орон зайн тухай ойлголт нь хүмүүсийн хувьд хамгийн чухал зүйл юм. Архитектур харагдах дүр төрхөөрөө хэрхэн онцгойрч, ямар шалтгаанаар анхааралд өртөж байгаа нь чухал асуулт билээ. Хүн эхлээд тухайн барилгыг харахдаа харааны ойлголтоор хүлээн авч улмаар сэтгэл зүйд нөлөөлж, сэтгэл хөдлөлийг бий болгодог. Мөн барилгын хэлбэр хийц материалаас шалтгаалан гоо зүй, уран сайхны байдлыг хүлээн авдаг.

 Контемпорари архитектурын элементүүд /Эх сурвалж : rethinkingthefuture.com/

Контемпорари архитектур дахь урсгал Параметрикизм (Parametricism)

Энэхүү нэршлийг алдарт архитектор Заха Хадидын хамтрагч Патрик Шумахер 2008 онд гаргасан юм. Параметрикизм урсгал нь параметр /өгөгдөл,үзүүлэлт/-ын дизайнаас үүсэлтэй бөгөөд энэ нь өгөгдлийн функционал тэгшитгэлээс хамаарсан сонирхолтой үр дүн гарахад чиглэнэ. Параметрикизм нь дизайны зорилгод нийцсэн программ, алгоритм сонгон авч компьютераар тооцоолон бодолт хийлгэх арга бөгөөд дараалласан тоо болон хамааралгүй элементийг сонгохгүй харин дифферценциалчлал, корреляцчлалын хосолмол утгаар тооцох нь сайн үр дүнд нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл бид ямар нэгэн геометр дүрсийн талбай эзлэхүүнийг олоход өндөр, өргөн, уртыг нь үржүүлээд л олчихно. Гэтэл параметр архитектурын үүсгэж буй хэлбэрийн талбай, эзлэхүүнийг олох хэцүү учраас дээр дурдсан аргуудыг ашигладаг. Энэ хандлага нь урбан дизайн, архитектур дизайн, тавилгын дизайнд ашиглагдаж байна.

Параметрикизм нь чөлөөт хэлбэрийн архитектурын үзэл баримтлалд төвлөрдөг бөгөөд архитектурын хуучин хэв маягийг зөрчдөг гэж хэлж болох юм. Өөрөөр хэлбэл муруй гадаргуу, жигд бус хэлбэр нь барилга тус бүрийн шинж чанарыг гаргаж өгдөг төдийгүй архитектурыг байгальтайгаа илүү ойртуулж байгаа ирээдүйн чиг хандлага болж байна. 

Параметрийн үүсгэж буй  хэлбэр 

Энэ хэв маягийн танигдах хэлбэр нь хайлмал мэт, гоёмсгоор гажуудсан, цэвэр геометрийн бус хэлбэрийн илэрхийлэл юм. 

Параметр Дизайны үүсгэж буй хэлбэрүүд

Параметрикизм урсгал чиглэлийг гаргаж ирсэн Патрик Шумахер гэж хэн бэ?

Шумахер 1996 оноос хойш архитектурын сэтгүүл, антологи дээр онолын нийтлэлүүд хэвлүүлж, фордизмээс пост фордизм руу шилжсэн нийгэм, эдийн засгийн шилжилтээс үүдэлтэй нийгэмд үүсэж буй асуудал, үүнд холбогдож буй архитектурын нөхцөл байдалд хэрхэн арга хэмжээ авах тал дээр өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлсээр байсан юм. 

Шумахер нь орон сууц, орон сууцны төлөвлөлт, хот төлөвлөлтийн төвлөрсөн тогтолцооны эсрэг чөлөөт зах зээлийн үзэл санааг сурталчлах  замаар маргаан үүсгэсэн. Шумахерын үзэл бодол нь анархо-капитализмтай уялдаж, төвлөрлийг сааруулах, архитектур, төлөвлөлт, хөгжлийн бүх талыг эрс хувьчлахыг илүүд үздэг байна. Тэрээр философийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан.

Заха Хадид Арчитектс фермийн архитектороор ажилладаг байсан бөгөөд тэдний гол зорилго шинэ хэлбэр, хэв маяг үүсгэх байсан юм.  2016 онд Заха Хадид архитекторыг тэнгэрт хальсны дараа тэрээр уг компанийг удирдах болсон. 

Патерик Шумахер, Заха Хадид нар 

Архитектурын бүтээл нь материалаар танигдан үлддэг нь хүний сэтгэл зүйтэй холбогддог. Сэтгэл судлалд “талстжуулсан дүр төрх” (crystallization charm) гэсэн ойлголт байдаг нь хэлбэрийг энгийн болгох үйл ажиллагаа бөгөөд үргэлж ямар нэгэн онцгой бүтээцийн хувьд ашиглагддаг. Архитектурын бүтээл өөрийн гэсэн шинж чанаргүй, дурсагдах хүрэлцэхүйц элемент үгүй бол амархан мартагдана. Бүх объектууд ойлгогдох, дурсагдах шалтгаанаар элемент бүрийг агуулж байх шаардлагагүй боловч архитектурын бүтээлийн чанар нь эдгээр элементийн оролцоотойгоор тодорхойлогддог байна. 

Параметрик архитектурын шилдэг таван барилгыг танилцуулж байна. 

1. Сумаяа музей /Архитектор Фернандо Ромеро, 2014 он/

Шинэ поланко нь нэгэн цагт Мехико хотын захад аж үйлдвэрийн бүс байсан хэдий ч тухайн газар сүүлийн жилүүдэд эрс өөрчлөгдөн суурьшлын бүс, холимог хэрэглээний бүс болсон ч хуучин үйлдвэр, агуулахууд нь тэнд хадгалан үлджээ. 

Эмх замбараагүй төлөвлөлтүүд дунд нэгэн гайхамшигтай барилга баригдсан юм. Энэ барилгын тухай дэлгэрүүлбэл Параметрик архитектурын гол төлөөлөх барилгуудын нэг бөгөөд хөнгөн цагаан фасадтай, нарийн харвал талстан хэлбэртэй. Барилга нь тэгш бус хэмтэй, уламжлалт архитектурын үзэл санааг зөрчихүйц, ямар ч цонхгүй, ямар нэгэн нүхгүй тул хүнд нууцлаг мэдрэмж төрүүлнэ. 

Барилгын дээд хэсгээр орж ирэх байгалийн гэрэлтүүлгээр өдрийн туршид доторх орон зайг гэрэлтүүлэх боломжтой юм. Барилгын дотор 6 өөр төвшинтэй. Барилгын муруй араг бүтээц нь нийт 28 ган баганаас бүрдсэн. Нийт талбай нь 60,000 метр квадрат бөгөөд  үзэсгэлэнгийн талбайг илүү тав тухтай, доторх орон зайг сонирхолтой байдлаар төлөвлөсөн. 

2. Уолт Диснейн концертын танхим /Архитектор Франк О Гери 2003 он/ 

Лос Анжелес дахь Уолт Диснейн концертын танхим нь Параметрик хэлбэрээр хийгдсэн анхны барилгуудын нэг юм.

Тэрбээр базсан ноорог цааснаас концепц санаагаа авсан бөгөөд тэгш бус хэлбэрийн янз бүрийн хувилбаруудыг нэгтгэн төсөөлжээ. Ерөнхий санаагаа бодит болгохын тулд параметрийг ашигласан. Улмаах Компьютерын загварчлалын ачаар бүтээцийн тогтвортой байдлыг үүсгэж чадсан. 

Энэхүү үүсгэсэн хэлбэр нь дотоод засал чимэглэлд онцгой ач холбогдолтой байв. Франк О Гери их танхимын акустикийг нэмэгдүүлэхийн тулд хамгийн өндөр нэр хүндтэй акустик инженер Минору Нагататай хамтран ажилласан.

Тэд хоёулаа эхлээд шаардлагатай акустик суурийг засахын тулд танхимын 1:10 масштабтай загварыг бүтээжээ. Дараа нь тэд орон зай, материалын аль алиныг нь тохируулан хэмжиж эхлэв.  Параметр нь акустик тодорхой байдлыг олж авахад тусалсан. Нугалсан тааз ба ерөнхий муруй хийц нь хамгийн сайн акустик хариу үйлдэл үзүүлдэг.

3. Бээжингийн усан спортын үндэсний төв / Архитектор PTW Architects, 2008 он / 

Энэхүү барилгад 2008 оны Бээжингийн зуны олимпын үеэр  усан спортын тэмцээн зохион байгуулагдаж байсан. Өвөрмөц параметрик хэв маягтай. Ерөнхий концепц санаа нь Хятадын уламжлалт архитектурын дөрвөлжин хэлбэр мөн орчин үеийн архитектурыг илэрхийлсэн гаднах фасадны талсажсан хэлбэртэй усны бөмбөлгүүдээс бүрдэнэ. Энэ санаа нь усан спортын үндэсний төв гэдэг нэртэйгээ зохицож байгаа юм. Бээжингийн үндэсний цэнгэлдэх хүрээлэн усан спортын төвийн хажууд байрладаг бөгөөд хүмүүсийн анхаарлыг нэлээдгүй татдаг. Уламжлалт хэлбэр, орчин үеийн хэв маягийг хослуулсан нь барилгыг илүү шинэлэг болгосон. 

4. Кантон цамхаг /Архитектор Марк Хемел, Барбара Куйт,  2010 он / 

Гуанжоу дахь Кантон цамхаг бол дэлхийн хамгийн анхны параметрик архитектуртай, 604м өндөртэй телевизийн цамхаг юм. 2010 оны Азийн наадамтай давхцуулан барилга барих төлөвлөгөөтэй байсан бөгөөд цамхаг нь хотын ирээдүйн чиг хандлагыг харуулах ёстой байв.  Мөн уг барилга нь  олон функцийг үүсгэх ерөнхий концепц санаатай байсан ба Хурлын танхим, үзэсгэлэнгийн танхим, кинотеатр, жуулчдад зориулсан хотыг тэр чигт нь харах сонирхолтой хэсгүүдээс бүрдэнэ. 

5. Бернхэмийн павильон / Архитектор Заха Хадид, 2009 он/  

Бернхэмийн павильон нь жагсаалтад орсон бусад барилгуудаас  хамаагүй бага хэмжээтэй барилга хэдий ч үүсгэж буй хэлбэрээрээ яалт ч үгүй энд байх ёстой билээ.

Чикаго дахь хүр хорхойн хэлбэр бүхий энэхүү жижигхэн барилга нь өвөрмөц байдлаараа шүүмжлэлд өртсөн. Алдарт архитектор Заха Хадид параметрийг ашиглан хүр хорхойн гадна хэсгийг үүсгэж буй ороосон мэт хэсгүүдийг хийхдээ  давхарга бүр нь өмнөхөөсөө арай том хэмжээтэй байхаар хийжээ.

Доторх орон зайн хувьд агуйд орж байгаа юм шиг мэдрэмж төрүүлэх бөгөөд үүнээс үүдэн зарим зочид үүнийг ирээдүйн аяллын павильон гэж тодорхойлсон байдаг.

Барилгын гадна хийц болох хөнгөн цагаан цагираг хавтан нь олон давтамжтай орсноор барилгыг хөдөлгөөнтэй харагдуулдаг. . Шөнийн цагт дотор интерьерийн шийдлийг тод өнгийн гэрлүүдээр шийдсэн. Архитектурын хэв маягийг үүсгэж буй хэлбэрийг  урьдчилан таамаглах аргагүйг нотолж  ирээдүйг харуулсан сайхан бүтээл юм.

Параметрик архитектур нь бидний ирээдүйн чиг хандлага болж асар хурдтайгаар хөгжсөөр байна. Техник, технологийн хөгжил биднийг илүү өндөр төвшинд хүргэх нь гарцаагүй. Бид хөгжлийн замаар  хол хүрэх тусам байгальтайгаа илүү ойр байх, байгалийн унаган төрхөө хадгалж авч үлдэх, байгаль экологид эерэгээр нөлөөлөх  материал, хэлбэр, сэргээгдэх эрчим хүчийг ашигласаар байх нь гарцаагүй юм.   Архитекторуудыг ганц орлож чадахгүй зүйл бол тухайн архитектурын хэв маягийг илэрхийлэхийн тулд архитектураас үүсэх сэтгэл зүй, хүнд нөлөөлөх мэдрэмжийг тооцоолох юм. Философи, постсруктурализм соёлын онол дээр суурилсан өөр давамгайлал хэлбэршиж байна. 

Орчуулсан Б.Аззаяа