Монгол улс нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэн амьдарч байгаад ардын хувьсгал ялснаас хойш хот суурин газарт амьдрах шинэ хөгжлийн эрин үеийг эхлүүлсэн. Хот суурин газарт төрөл бүрийн орон сууц, олон нийт, үйлдвэрийн барилгуудыг олноор нь бүтээн байгуулсан. Эдгээр барилга байгууламжийн дулаан хангамж, халаалтын системийн хөгжлийн талаарх өөрийн сэтгэгдэлээ та бүхэнд толилуулж байна.

Монгол улсын хувьд барилгын халаалтын системийн хөгжлийг 3 үе шаттай хөгжиж ирсэн гэж бодож байна. 1-р үе шат нь ердийн галладаг пийшинтэй, нам даралтын халаалтын зуухтай, бие даасан халаалтын системтэй, хөгжлийн 2-р үе шат нь төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбогдсон хамаарах систем бүхий хөгжлийн үе, хөгжлийн  3-р үе шат нь одоогийн төвлөрсөн дулаан хангамжтай, үл хамаарах халаалтын системтэй, дээд зэргийн дулаалгатай, эрчим хүчний хэмнэлттэй, төрөл бүрийн халаалтын системүүдийг хэрэгжүүлж байгаа өнөөдрийн халаалтын системийн хөгжлийн үе шат гэж ангилж байна.

Хөгжлийн 4-р үе шат ирээдүйд байх бөгөөд одоогоор туршилт, судалгаа, бага багаар нэвтрүүлэх шатанд явагдаж  байна. Хөгжлийн 4-р үе нь бүх төрлийн сэргээгдэх эрчим хүчээр өөрийгөө дулаанаар хангадаг халаалтын системийн эрин үе болох байхаа. Олон нийтэд түгээмэл нийтийн хэрэглээ төгс болсны дараа хөгжлийн 4-р үе шат хэмээн тооцогдох байхаа.

Аливаа техник технологи  хөгжлийн тодорхой үе шатуудыг дамжин ирсээр байдаг бөгөөд манай орны хувьд халаалтын хөгжил маань 3-р үе шатандаа илүү боловсронгуй хөгжсөөр  бид бүхний амьдрал ахуйд ач тусаа өгсөөр байна.

Халаалтын хөгжил 1-р үе:

2000 оныг хүртэл Монгол улсын хөдөө сум суурин газруудын ихэнх нь төвийн цахилгаан хангамжийн сүлжээнд холбогдоогүй байсан. Энэ үед цахилгаан эх үүсвэр байхгүй сум орон нутгийн засаг захиргаа, сургууль, эмнэлгийн барилгуудын халаалтын системийг нам даралтын ердийн эргэлттэй усан халаалтын системээр төлөвлөж  ашигладаг байлаа.

Өнөөдөр харин цаг хугацааны эрхээр сум орон нутгууд ихэнх нь төвийн цахилгааны сүлжээнд холбогдсоноор халаалтын системийн нам даралтын ердийн эргэлттэй халаалтын системийн эрин үе дуусаж, механик эргэлттэй халаалтын системийг төлөвлөх аргаруу шилжсэн. Хөдөө сумууд байнгын цахилгаантай болсон тул эргэлтийн насосыг ашиглан халаалтын системээ ажиллуулдаг болсон нь хөдөө орон нутагт халаалтыг найдвартай нөхцөлийг сайжруулсан.

Ердийн нам даралтын халаалтын системийг  ахмад инженерүүд маш сайн мэднэ. Тэд хөдөө орон нутагт ердийн эргэлттэй  халаалтын системийг цаг үеийн нөхцөлтэй уялдуулан төлөвлөж байсан. Ердийн эргэлттэй халаалтын систем төлөвлөх арга намайг анх зураг төсөл хийж эхэлж байсан үеэс дуусгавар болсон.

Ердийн нам даралттай халаалтын систем төлөвлөх арга нь үнэхээр амар хялбар ажил лав биш жинхэнэ инженер хүний ур чадварыг шалгасан ажил байсан. Үүнийг ахмад инженерүүд хэлэх байхаа. Маш нарийн гидравлик тооцоог хийж, зураг төслийг зөв төлөвлөх, угсралтыг зөв гүйцэтгэхийг шаарддаг.

Нам даралттай халаалтын системийн зуухыг галлаж халаалтын системийг жигдрүүлээд барилгыг дулаахан гоё болгосны дараах инженер хүний мэдрэмж тухайн үедээ үнэхээр гоё байдаг. Хөдөө алс тэртээд дэд бүтэцгүй газар бүхэл бүтэн  2-3 давхар аливаа нэг барилгыг дулаалуулна гэдэг тийм хүссэнээрээ хийх ажил биш гэдгийг шинэхэн инженер байхдаа мэдэрч байлаа.

Нам даралтын халаалтын системийг усаар дүүргэхээс авахуулаад ажлууд их ундарч гарна. . Одоо үе шиг дүүргэлтийн насосоор шахахгүй гар насосоор гараа ядартал дүүргэлт хийж системийг усаар дүүргэдэг байсан. Системийн дүүргэлт хийнэ,  хийгээ авна, зуухаа галлана гээд зэрэг зэрэг л ажлуудыг шат дараатай хийж гүйцэтгэдэг. 

Нам даралтын халаалтын системийн яндан хоолойн голч нь том байх шаардлагатай, налуу хэвгий зөв байх, аль болохоор эсэргүүцэл багатай байхаар угсрах шаардлагатай байдаг. Тэр бүр эргэлт хийж болохгүй, жигүүрүүд эн тэнцүү байх зэргийг хатуу чанд баримтлах хэрэгтэй байдаг.

Халаалтын хөгжил 2-р үе

Барилга байгууламжуудын хувьд дотор халаалтын систем нь ихэвчлэн 1 ба 2 хоолойтой дээгүүр болон доогуур түгээлттэй усан халаалтын системээр төлөвлөгдөж байсан. 1 хоолойт дээгүүр түгээлттэй усан халаалтын системийг тухайн үед өндөр барилгуудад өргөн хэрэглэж байсан. 2 хоолойт системийг 1-5 давхар бүхий бүхий барилгад өргөн хэрэглэдэг байсан. Тухай үед 5-аас дээш давхарт 2 хоолойт систем төлөвлөвөл зураг төслийн алдаанд тооцогдож байсан. Харин одоо 1 хоолойт халаалтын системийн эрин үе дууссан болно. Энэ нь дотор халаалтын системийн дулааны зангилаа үл хамаарах схемтэй болсноор энэхүү өөрчлөлтийг авчирсан.  

Социолизмийн нийгмийн үед нэг хоолойт систем нь төмрийн зарцуулалт багатай, гидравлик эсэргүүцэл багатай, эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй байдгаараа давуу талтай байсан. Гэвч амьдрал дээр 1 хоолойт систем нь маш их учир дутагдалтай өндөр хэмээр халаах шаардлагатай, тохиргоо хийх шаардлагатай, дээгүүр түгээлттэй бол дээд айлууд хэт халж, доод давхрын айлууд хүйтэн байх жишээний дутагдлууд гардаг.

2000 оноос өмнө  оршин суугчид хэр баргийн хүйтнийг ажрахгүй гэр нь +16 хэмээс бага байхад алзахгүй гомдол мэдүүлэхгүй нөхцөл байдалдаа дасан зохицож амьдарч байсан. Тэр цагийн хүүхдүүд ч өлчир чийрэг өссөн. Манай гэрийн угсармал 5 давхар орон сууц өвөлдөө тун хүйтэн, гадна хана булангаараа жилийн жилд мөстөж цантай өвөлждөг байсныг би санаж байна. Учир нь манай орон сууцны барилгыг дулаацуулах халаалтын зуухтай байсан бөгөөд зуухны галч муу галлах, галлагаа олигтой болохгүй, систем асуудалтай, нүүрс түлээ чанаргүй байсантай холбоотой.

Халаалтын хөгжлийн 2-р үед барилга тус бүр өөрийн гэсэн дулааны зангилаатай байсан бөгөөд энэ нь гадна сүлжээтэй хамаарах схемээр холбогдож байсан ба элеваторын зангилааг халаалтын системд холбож өгдөг байсан. Элеваторын зангилаанд сопло байх ба соплог хавар халаалт зогсохоор хурааж аваад намар халаалт эхлэхэд эргүүлэн соплогоо угсарч суурилуулдаг байлаа. Соплоны диаметрээр барилгын халаалтын зарцуулалтыг тохируулах гол аргачлалтай байсан.

Халаалтын хөгжил 3-р үе

2002 оноос өмнөх барилгуудын ихэнх нь гадна дулааны сүлжээтэй хамаарах схемээр холбогдож байсан.

Улаанбаатар хотын хуучны орон сууц, олон нийт, үйлдвэрийн барилгуудыг үл хамаарах схемд холбох Дулааны үр ашгийн төсөл 2002 оноос хэрэгжсэнээр барилга тус бүрт ялтсан дулаан солилцууртай дулааны цогц төхөөрөмж бүхий зангилаатай болсон түүхтэй. Энэ төслийг Солонгосын Самсунг Корпораци ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажилласан ба миний зүгээс зураг төслийн ажилд нь Солонгос инженерүүдийн хамтаар 2 жил хагас хамт ажиллаж энэ төслийг амжилттай  дуусгасан.

Дулааны үр ашгийн төсөл нь 3 багц төслөөс бүрдэж байсан бөгөөд үүнд ялтсан дулаан солилцуур угсрах багц, холигч насосын зангилаа угсрах багц, халаалтын системийн босоо шугамуудад баланслагч хаалт угсрах багц гэсэн ажлуудыг шат дараатай хийсэн болно.

Холигч насос угсрах багц нь хуучин барилга бүрт байсан элеваторын зангилааг холигч насосын зангилаа болгосноор барилга тус бүр дээр байрын тохируулга хийх, дулааны эрчим хүчийг хэмнэх боломжийг олгосноороо давуу талтай. Холигч насосын зангилаа нь өөртэй эргэлтийн насос, температур тохируулах автомат хаалт, гадна агаарын датчик, удирдлагын самбараар тоноглогдсон тухай үедээ цоо шинэ технологи болон Монголд нэвтрүүлсэн.

Халаалтын босоо шугам бүрт баланслагч хаалт угсрах багцад 1, 3, 10, 11, 13-р хорооллуудын орон сууцны 1 хоолойт системийн босоо шугамд нэг бүрчлэн баланслагч хаалт суурилуулах ажлуудыг хийсэн болно. Босоо шугамын баланслагч хаалтыг сонгохын тулд тухай барилгын халаалтын системийг Швед улсын Данфосс компанийн  Thermo-Danfoss программын  тусламжтай халаалтын системийг иж бүрэн програмаар зурж, тооцож гарган үр дүнгээр баланслагч хаалтыг сонгож байсан. Энэ халаалтын системийн программ нь маш сайн төлөвлөлтийн тооцооны программ байсан. Түүхэндээ анх удаа гаднын төслийн буянаар тус тооцооны программыг ашиглаж билээ.

Энэ төслийн үр нөлөөгөөр барилгын халаалтын системийн босоо шугамуудад баланслагч хаалтыг угсрах техникийн шийдлүүд гарсан болно.

Дулааны үр ашгийн төсөл хэрэгжих хугацаанд зураг төслийн хамт олон бид дулааны зангилааны хэмжилтийн ажил хийхээр Улаанбаатар хотын бүх орон сууц, үйлдвэрийн барилгаар явж хэмжилт хийн зураг гаргасаар байсан. Ингэж явахдаа Улаанбаатар хотын дулаан хангамжийн нөхцөл байдалтай газар дээр нь сайтар танилцаж, тус төслийн үр ашиг, үр нөлөөг мэдэж билээ.

Мөн үүний хажуугаар барилгуудын дулааны зангилаа нь хөөрхий барилгын подвальд нэг өрөөнд байрлах ба тэр өрөөний нөхцөл байдал тун өрөвдөлтэй нь аргагүй байсныг нуух юун. Маш их аалзны шүлш, хог шороогоор дүүрсэн, агаар сэлгэлт байхгүй, халуун бүгчим, зэвэнд идэгдсэн хаалт арматур, яндан хоолой ус шүүрсэн, гэрэл гэгээ байхгүй, муур нохой холхисон тийм л орчныг биеэр мэдэрч билээ.

Монгол улсад 1998 оноос Халаалтын системийн зураг төсөлд цоо шинэ шинэчлэлт өөрчлөлт орсон. Энэ нь юу вэ гэвэл халаалтын системд хэрэглэх хуванцар хоолойг Монголд анх удаагаа Мягмар захиралтай  “Зуун Найман Суврага” ХХК Герман улсын Овентроп брэндийн маш сайн чанартай хуванцар хоолойг оруулж ирснээр халаалтын системд цоо шинэ дэвшил хөгжлийг авчирсан.  Мөн түүнчлэн бидний хэрэглэж заншсан ширмэн халаах хэрэгслийн эрин үе дуусаж, орчин үеийн цэвэр өнгө үзэмж сайтай хавтгай ган радиаторыг хэрэглэх эхлэл тавигдсан билээ.

Халаалтын системд хуванцар хоолойг хэрэглэхийн тулд хуваарилах коллекторийг ашиглана. Хуваарилах коллектороос халаах хэрэгсэл рүү хуванцар хоолойг шалны бэлтгэлд дулаалгатай угсрах цоо шинэ технологийн ачаар барилгын халаалтын систем маань орчин цагийн барилга төлөвлөлтийн хөгжлөө даган өнгө зүс сайжрахын хажуугаар халаалтын найдвартай ажиллагаа хангагдсан болно.

Халаалтын системд урьд өмнө бид хэзээ ч тохируулах хаалтыг хэрэглэдэггүй байсан бөгөөд 1998 оноос халаах хэрэгсэлд өрөөний  дулаан тохируулах термостат хаалтыг хэрэглэж эхэлсэн түүхтэй. Энэ нь тухай үедээ бас л гоё санагдаж байсан. Гоё халаах хэрэгсэл, гоё термостать, гоё коллектор, гоё хуванцар хоолой бүхий халаалтын системтэй барилга тухайн үедээ өнгө үзэмж нэмж, халаалтын системийн технологийн хөгжлийг илтгэдэг байлаа. Одоо харин эдгээр нь бидний амьдралд өдөр тутмын байдаг л нэг зүйл болжээ.

Ийм орчин үеийн хуванцар хоолой, ган халаах хэрэгсэлтэй, термостат хаалттай, хуваарилах коллектортой халаалтын системийн зураг төслийг хийх нь үнэхээр аз жаргалтай, урам зоригтой байсныг онцлон дурдмаар байна. Хуучны халаалтын системийн 1 ба 2 хоолойт уламжлалт ган яндантай системийн хэрэглээ өдрөөс өдөрт шахагдсаар эрин үе нь дуусаж, цоо шинэ халаалтын системийн төлөвлөлтийн эрин үеийг эхлүүлсэн.

Дэлхийн алдартай үйлдвэрлэгч Герман улсын Овентроп брэндийн каталогийг оригоор нь надад 1998 онд Мягмар захирал өөрийн гараар анх удаа өгч би түүнийг гарын авлага болгон ашиглаж байлаа. Одоогоос 23-н жилийн өмнө ийм сайхан оригнал материал катологийг гар дээр авах нь битгий хэл онлайнаар олдохгүй байсан цаг. Тэр үеийн интернэт вэбсайтууд өнөөдрийнх шиг ийм  байгаагүй. Миний номын санд 1998 оны Овентроп бүтээгдэхүүний катологи хадгалаастай хэвээр байгаа нь сайхан санагддаг.

Халаалтын хөгжлийн манлайлагчид:

Хөдөө орон нутагт барилга тус бүр бие даасан усан халаалтын тогоотой байсан. 2000 оны эхэн үед Даваасүрэн захиралтай “ААББ”  ХХК нь Чех улсаас Дакон Дор брэндийн ширмэн халаах гадаргуутай усан халаалтын тогоо оруулж ирснээр орчин үеийн халаалтын тогоо анх Монголд оруулж ирсэн түүхтэй. Тус Дакон дор халаалтын тогоог Монголын ихэнх сум хөдөө орон нутагт тухайн үедээ ашигласан ба өнөөдөр ч тус тогоог ашигласаар байгаа.

Хөдөө орон нутагт халаалтын зуухны зураг төсөл хийж байх үедээ Даваасүрэн захиралтай ажил дээр нь очин уулзаж үнэтэй зөвөлгөө авч байсан бөгөөд зуухны катологийг оригоор нь авч баярлаж билээ.  Халаалтын тогоог зургийн инженерүүд Чехийн Дакон Дор тогоог сонгож хэрэглэдэг байлаа. “ААББ” ХХК нь халаалтын тогоогоо гадаадаас оруулж ирээд зөвлөгөө, угсралт, суурилуулалтыг хийгээд, зуухны ашиглалтыг галч нарт зааж өгч байлаа.  Тухайн үедээ халаалтын тогооны шинэчлэлт, хөгжлийг ААББ ХХК-ны үйл ажиллагаанаас харж билээ. Тус компани нь Монголын улсын бүх аймаг сум хөдөө орон нутагт нам даралттай н усан халаалтын зуухны хөгжлийг түүчээлж илч дулаан түгээсэн сайхан ажлыг хийж гүйцэтгэсэн.

Монгол улсын Халаалтын системийн хөгжилд “Зуун найман суврага” ХХК Герман улсаас анх удаагаа шинэ технологи, шинэ ноу хоу нэвтрүүлж барилгын салбартаа үнэ цэнэтэй хувь нэмрээ оруулсан бөгөөд зураг төслийн инженерүүд бидэнд их зүйлээр тусалж дэмжсэнд баярлаж явдгаа илэрхийлье.

Сантехникийн материал, тоног төхөөрөмжийг гадаадаас оруулж ирдэг албан ёсны борлуулагч байгууллагын материалыг зураг төсөлдөө тусгаж ажиллах нь хэн хэндээ амар хялбар байх болно. Хэний ч мэдэхгүй сураггүй бараа бүтээгдэхүүнийг зураг төсөлд тусгах нь тийм ч зөв сонголт биш байх. Тиймээс Монголдоо сантехникийн бараа бүтээгдэхүүнийг гадаадаас оруулж ирж Монголын зах зээлд танилцуулж нийтлэг хэрэглээ болгосон Зуун Найман Суврага ХХК-ийн хамт олонд талархал дэвшүүлье.

Дэлхийн дэвшилт техник технологийг Монголын хөрсөнд буулгах нь инженерүүд бидний эрхэм зорилго, ажил үйлс байхаар болно. Ингэж байж бид алхам тутамдаа хөгжсөөр байх болно.

2002 онд Дулааны үр ашгийн төслийн угсралтын ажлын ерөнхий гүйцэтгэгчээр “Одкон Холдинг” компани ажиллаж тус төслийг амжилттай сайн дуусгасан. Тухай үед “Одкон Холдинг” компани хамгийн чадварлаг баг хамт олонтой байсан. “Одкон Холдинг” ХХК нь Монголын гадна дулаан хангамж, барилгын халаалтын системийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмрээ оруулсан,орчин цагийн халаалтын системийн суурийг тавьсан гэхэд буруутгах зүйлгүй үндэсний шилдэг аж ахуйн нэгж юм.

Халаалтын хөгжлийн 3-р үе шат руу оруулах томоохон зорилго зорилтыг санаачлан хэрэгжүүлсэн Улаанбаатар Дулааны Сүлжээ ХК-ны Дулааны Үр ашгийн төсөл хэрэгжүүлэх алба маш том үүрэг биелүүлсэн. Тус төсөл хэрэгжүүлэх нэгжийн захиалгын дагуу Улаанбаатар хот өнөөдрийн энэхүү дулаан хангамжийн шинэчлэлт өөрчлөлтүүд бий болсон түүхтэй. Тус төслийг санхүүжүүлсэн Азийн хөгжлийн банк мөн томоохон тусламж үзүүлсэн болно.

Улаанбаатар хот маань жил ирэх тусам өргөжин тэлж байна. Сүүлийн 10 аад жилийн хугацаанд Орон сууцны барилгууд дангаараа болон хотхоны хэмжээнд хаа сайгүй баригдсаар хот маань маш шигүү нягтралтай, зам харгуй асуудалтай болжээ. Мөн хөдөө орон нутгаас хүмүүс хот бараадан амьдрах нь ихэсч улмаар хуучин цагийн цөөн хэдэн гэр хороололууд өргөжин тоймгүй их болжээ.

Манай орны хувьд өнөөдөр маш их гэр хорооллын айлууд энгийн галладаг зуух, нам даралтын халаалтын системийг хэрэглэсээр байгаа. Орон сууцны барилгууд нь төвийн дулаан хангамжийн системтэй холбогдсон. Улаанбаатар хотын маань агаарын бохирдлын зэрэг харьцангуй өндөр хэмжээнд байгаа тул төрөл бүрийн дулааны эх үүсвэрээр шийдсээр  дорвитой далайцтай үр дүнд хүрэхгүй байна.

Бид урьд өмнө халаалтын системд ихэвчлэн ган хоолой, ширмэн халаах хэрэгсэл, ган регистер хэрэглэдэг байсан бол өнөөдөр хуванцар хоолой болон ган халаах хэрэгслийг өргөн дэлгэр хэрэглэдэг болсон нь харагдаж байна.

Халаалтын системийн дулаан зөөгчийн температурыг багасгах нам температураар халаах техникийн шийдлийг аль хэдийн гаднын өндөр хөгжилтэй орнууд  хэрэгжүүлсээр байна. Энэ нь төрөл бүрийн дулаан эх үүсвэр нарны эрчим хүч, дулааны насосуудыг ашиглах боломжийг олгож байна.

Халаалтын систем нь хүйтний улиралд барилга байгууламжийг дулаанаар хангах бие даасан инженерийн цогц систем бөгөөд бүх төрлийн эрчим хүчний эх үүсвэрээр халаалтаа шийддэг болсон байна. Манай орны хувьд хөдөө орон нутагт хатуу түлш нүүрс, модыг өргөн хэрэглэсээр байна. Харин сүүлийн жилүүдэд хот суурин газарт жижиг амины орон сууцнууд, жижиг аж ахуйн нэгжүүд халаалтандаа цахилгаан эх үүсвэрийг өргөн хэрэглэж байна. Мөн байгалийн хийгээр ажиллах халаалтын тогоог оруулж ирэн ашиглах явдал нэмэгдэж байна.

Одоо цагт түүхий нүүрснээс эрс татгалзаж боловсруулсан төрөл бүрийн шахмал түлш, байгалийн хий, сэргээгдэх эрчим хүч, газрын гүний дулаан, агаарын дулаан насосуудыг ашиглах шинэ шинэ орчин үеийн технологиуд дэлгэрчээ. Эдгээр дулааны эх үүсвэрүүдээс хамгийн нийтлэг хэрэглэж байгаа нь сайжруулсан түлшээр ажиллах халаалтын тогоог айл өрхүүд хэрэглэж байна.

Сэргээгдэх эрчим хүчээр барилгыг халаах аргуудыг сонгох нь анхны хөрөнгө оруулалтаас шалтгаалан өргөн дэлгэр хэрэглэх боломж бололцоо тааруу зөвхөн санхүүгийн боломжтой хэрэглэгчид ашиглаж олон нийтэд танилцуулж байна.

Халаалтын системийн хэтийн ирээдүй нь дулааны эрчим хүчийг хэмнэх, сэргээгдэх эрчим хүчээр халдаг, байгаль орчинд ээлтэй ногоон, эрүүл амьдралын хэв маягийг бүрдүүлэхэд оршиж байна. Энэ ч чиглэлээр гадны хөгжилтэй орнууд байгальд ялгарч буй нүүрсхүчлийн хүлэмжийн хийг бууруулах 20-30 жилийн төлөвлөгөө гарган ажиллаж төрөл бүрийн ногоон технологийг бүтээсээр байна.

Гадаадын орнуудтай харьцуулахад манай орны хувьд цаг агаарын эрс тэс уур амьсгалтай бүсэд оршдог тул халаалтын системийн төлөвлөлт, дулаан хангамжийн найдвартай байдал нь илүү их хөрөнгө оруулалт, материалыг зарцуулахыг шаардана.

Халаалтын системийн ашиглалтын зардал нь барилгын дулаан тусгаарлалтаас шууд хамааралтай тул хэдий чинээ дулаалга сайтай барилга байна төдий чинээ халаалтын ашиглалтын зардлыг бууруулах үндэслэл болж өгнө. Тиймээс барилгаа дулаахан байлгая гэвэл дулаалгын ажлаа сайн чанартай материалаар чанартай сайн хийж өгөх хэрэгтэй. Ингэснээр таны халаалтын системийн хүчин чадал эрс багасч, танд санхүүгийн хэмнэлтийг олгох бөгөөд ая тухтай дулаахан комфортын нөхцөлийг танд бэлэглэнэ.

Улаанбаатар хотод сүүлийн жилүүдэд олон давхар орон сууц, оффис, зочид буудлын өндөр өндөр барилгууд ихээр баригдаж байна. Өндөр барилгын халаалтын системийг 2 хоолойт системээр төлөвлөж байгаа бөгөөд өндрийн дагуу бүс болгон тусдаа бие даасан халаалтын системтэй төлөвлөх шаардлагатай.

Орон сууцны барилгын хувьд давхардаа   4-ээс дээш айлтай орон сууцнуудын хувьд айл болгонд халаалтын 2 босоо шугам төлөвлөх арга нь зохимжгүй байдаг. Тиймээс нийтийн эзэмшлийн коридорт халаалтын ерөнхий босоо шугам төлөвлөх, давхрын ерөнхий коллектороос тухайн давхрын айлуудруу хос хуванцар шугам шалны бэлтгэлээр оруулж айлд тус бүрт хувиарлах коллекторыг төлөвлөх аргачлал руу орох нь зөв шийдэл гэж харагдаж байгаа. Тиймээс энэ аргаар төлөвлөхийн тулд нийтийн эзэмшилд халаалтын босоо шугам, хувиарлах коллекторыг угсрах орон зай төлөвлөлийг барилгад архитекторууд төлөвлөж өгөх шаардлагатай байна. ОХУ-д өндөр олон давхар орон сууцны барилгуудын халаалтын системийг энэ аргачлалаар аль хэдийн төлөвлөөд угсраад, ашиглаад явж байгаа болно. Мөн айл бүрт зориулсан дулааны тоолуурыг суурилуулж айл өрхүүд дулаанаа өөрийнхөө тоолуураар тооцох системд орсон байна. Манайх ирээдүйд айл бүр дулаанаа бодитоор тоолуураар төлж байх системрүү орох нь зүйтэй. Ингэж байж айл өрх бүр дулаанаа хэмнэх хэмнэлтийг хийж эхлэх болно.

Мөн сүүлийн жилүүдэд бүх төрлийн барилга байгууламжийг халаах өөр нэг гоё арга байна. Энэ арга нь шалны халаалтын систем юм. Манай оронд шалны халаалтын системийг 2005 оноос нэвтрүүлж эхэлсэн. Шалны халаалт нь нам температураар халдаг ба өрөөний нийт талбайгаар жигд халж байдгаараа халаах хэрэгсэлтэй халаалтаас илүү үр дүнтэй. Шалны халаалтын системийн хөгжил улам боловсронгуй болсон бөгөөд минийхээр бол усаар халдаг шалны халаалтын систем нь илүү эрүүл мэндэд ач тустай ямар нэгэн гаж нөлөөгүй гэж үздэг. Цахилгаан төрөл бүрийн шалны халаалт байдаг тэр бүрийг тийм сайн дэмждэггүй талтай.

Өндөр орон зайтай үйлдвэрийн барилгуудад анхнаас нь шалны халаалт төлөвлөвөл маш гоё болно. 2012 онд агаар дамжуулах хоолойн үйлдвэрийн барилгаа шалны халаалтаар хийж одоо хүртэл ашиглаж байгаа. Өвөлдөө маш дулаахан сайн халаалт болсон. Шалны халаалтын материал тоног төхөөрөмжүүд их сайжирсан өрөө бүр тохируулгатай, хувиарлах коллектор нь зориулалтын эргэлтийн насосуудаар тоноглогдсон байдаг. Халаалтын техник технологийн хувьсал нь ногоон барилга, пассив барилгын инженерингийн шийдлийг цогцоор нь харуулах болно. Ногоон барилгын хувьсгалд халаалт, агаар сэлгэлт, халуун ус хангамжийн системийн үүрэг роль ихэнх хувийг эзлэх тул энэ салбарын мэргэжилтнүүд шинэ инноваци хөгжүүлэлтийг хийхийг хүссэн хүсээгүй цаг хугацаа харуулж байна.

Өнөө цагт барилгын бүх төрлийн хашлага хийцийн дулаан дамжуулалтын итгэлцүүр эрс сайжирсан, барилгын ажлын технологи чанаржсан тул халаалтын системийг барилгын зориулалтаас хамааруулан хүссэнээрээ удирдах боломжтой ухаалаг халаалтын системийг гар утаснаас удирдах цаг хаяанд ирсэн зарим байгууллагууд хэрэгжүүлээд явж байна.

Төгсгөлд нь халаалтын хөгжлийн 4-р үе болох бүх төрлийн сэргээгдэх эрчим хүчээр барилга байгууламжуудын халаалтыг  төгс, найдвартай хангах шинэ технологиуд урган гарах нь дамжиггүй. Хөгжлийн 4-р үе ойрын 10-20 жилдээ биелэлээ олох байхаа. Барилгын халаалтын систем нь барилга байгууламжийг дулаанаар хангах инженерийн цогц систем тул дулааны хэмнэлтийг хийх үндсэн гол цөм нь байх болно. Барилгын халаалт, дулаан хангамжийн инженерийн системийн хөгжил нь барилгын материал үйлдвэрлэлийн хөгжлийн даган өөрчлөгдсөөр байх болно. Ирээдүйд халаалтын систем хэрхэн өөрчлөгдөж хувьсан өөрчлөгдөхийг хэлж мэдэхгүй байна. Ямартаа ч улам их эрчим хүчний хэмнэлттэй ухаалаг системтэй байх бөгөөд, жавартай өвлийн хүйтэнд халуун зун мэт байх тийм нөхцлийг асуудлыг хангана гэдэгт итгэлтэй байна.

Халаалтын техникийн хөгжлийн тухай нийтлэл энэ хүрээд өндөрлөлөө. Өөрийн инженерийн халаалтын тухай бодол эргэцүүллээ та бүхэнтэй хуваалцлаа.  

Анхааралтай уншиж танилцсан танд баярлалаа.

Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай.