Манай улсад саяхныг хүртэл хүйтний улиралд орон сууцны барилгуудыг халаахтай холбогдуулан агаарын бохирдол нь тулгамдсан асуудал байсаар ирсэн. Зөвхөн түүнд ач холбогдол өгсөн арга хэмжээ, үйл ажиллагаа явагдаж бусад орон сууцны барилга, байшин, амины сууцанд тулгамддаг хүндрэлүүдийг “үл үзэгдэгч асуудал” байгаа мэтээр хандсаар иржээ.

Үүний нэг тод жишээ нь орон сууцны дуу тусгаарлалтын асуудал юм.

Манай орны тэр дундаа Улаанбаатар хотын онцлог бол төмөр бетон хийц бүхий угсармал орон сууцны барилга ихтэй бөгөөд шинээр баригдаж байгаа  төмөр бетон каркас эсвэл төмөр бетон бүрэн цутгамал хийцийн барилгуудад оршин суугчдийн хувьд ч дуу чимээний бохирдол тулгамдсан асуудал болсон нь та бидэнд ил билээ.

Орчны төрөл бүрийн тээврийн хэрэгсэл, халаалт, агаар сэлгэлтийн төхөөрөмжүүд, цахилгаан хэрэгслүүд, төлөвлөлтийн буруу шийдэл, хүн амьтны хөдөлгөөн, оршин суугчдын зүй бус үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй дуу чимээний бохирдол нь үнэндээ зарим тохиолдолд агаарын бохирдлоос ч илүү хүнд ялангуяа хүний мэдрэлийн систем, тархины үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлдөг. 

Үнэргүй, амтгүй үл үзэгдэгч энэхүү бохирдол нь магадгүй бидний байнга стрессддэг, толгой өвддөг тэр байтугай зүрхний төрөл бүрийн хүндрэл, даралт ихсэх багасахтай ч холбоотой хүндрэл үүсгэж байхыг үгүйсгэхгүй бөгөөд энэ талаар даацтай судалгаа хийж түүндээ тулгуурласан арга хэмжээ авахыг цаг үе шаардаж байна.

Юуны өмнө дуу, дууны бохирдол гэж юу вэ?

Дууны долгион гэж агаар чичирхийлэх буюу өөрөөр хэлбэл хэлбэлзэх үед дуу авиа үүсч энэ нь хүний чихэнд сонсогдох хэмжээний авиа болохыг хэлэх ба үүсгүүр нь янз бүр байж болно. Хүний чихэнд 17-20 000 герц/сек –ийн долгион сонсогддог ба энэхүү хэмжээнээс бага давтамж бүхий долгионыг Инфра авиа, дээш хэмжээтэйг ультра авиа гэж тус тус нэрлэдэг. Дууны долгионы тархалтын хувьд сийрэг газар бага хурдтай , нягт орчинд дуу авиа хурдан тахдаг байна.

Түүний бас нэг онцлог нь давтамж их байх тусам нарийхан болж сонсогдох ба давтамж бага тусам дуу авиа бүдүүрч сонсогдоно. 

Дууны долгионыг судалдаг ухааныг Акустик гэх ба түүний тархалт, ойлт, нэвтрэлт, нөлөөллийг судалдаг шинжлэх ухаан юм.

Барилгад ультра дуу чимээг хорих асуудал нь дээр дурдсанаар түүний дотор байгаа амьд биест нөлөөл үүсгэж тохь тух, цаашлаад эрүүл мэндэд нь хор хохирол учрахаас сэргийлж буй юм.        

Манай улсад дараах норм, стандартуудыг мөрддөг. Үүнд:

1. БНбД 23-05-10 Дуу чимээ тусгаарлалт 
2. 2 БНбД 31-08-05 Дуу, дулаан тусгаарлалт 
3. 3 MNS 0012.1.009:1985, “Хөдөлмөр хамгаалал. Шуугиан Орон сууц, иргэний барилгын шуугианы байж болох түвшин” 
4. 4 MNS 17-5-1-21:1992, “Авто тээврийн хэрэгслийн дуу чимээ. Дуу чимээний хүлцэх түвшин, хэмжих арга” 
5. 5 MNS 4585: 2016 “Агаарын чанар. Техникийн ерөнхий шаардлага”          
6. БНбД 30-01-04. Хот, тосгоны төлөвлөлт, барилгажилт
7. MNS 0012-1-016:1988 ХХСС. Хэт өндөр дуу. Аюулгүй ажиллагааны ерөнхий шаардлага.
8. MNS 0012-4-005:1985 ХХСС. Шуугианаас хамгаалах хэрэгсэл ба аргууд. Ангилал.
9. MNS 0012-1-009:1985 ХХСС. Шуугиан. Орон сууц, иргэний барилгад байж болох шуугианы төвшин.
10. MNS 0012-1-0017:1988 ХХСС. Хэт өндөр дуу. Ажлын байранд дууны даралтыг хэмжих арга.
11. MNS 5002:2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй. Шуугианы норм, аюулгүй ажиллагааны ерөнхий шаардлага.
12. MNS 5003:2000 Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуй. Шуугиан хэмжихэд тавигдах ерөнхий шаардлага гэх мэт болно.

Дээрх стандарт норм дүрмүүдэд зааснаар дуу авиа, чимээний зөвшөөрөгдөх түвшинг dBa /децибел/ нэгжээр илэрхийлдэг ба орон сууцны барилгад гэхэд 45-60 децибелээр хэмждэг байна. Харин хүний чихэнд таагүй нөлөө үзүүлдэг дууны хязгаар нь 140 дибель байдаг. Стандартаар дуу чимээний бохирдлыг гаргаж буй эх үүсвэрээс нь шалтгаалж хүний хүлээж авах мэдрэх түвшинг доорх зураг үзүүлэв.

Зураг 1. Дуу чимээний даралтын түвшин (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи, арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Манай улсад дуу чимээний бохирдлын талаар тоймтой судалгаа хийгдээгүй ч дуу чимээний бохирдлын ерөнхий нөхцөл байдлын талаар хотын стандартын газраас хийгдсэн судалгааг та бүхэнд сонирхуулъя.

Зураг 2. Дуу чимээний хэмжилт (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи,арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Зураг 3. Дуу чимээний хэмжилт (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи,арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Дээрх судалгаанаас үндэслэн Улаанбаатар хотын дуу чимээний хэмжээ нь хүлцэх хэмжээнээс бага зэрэг өндөр төдийгүй дуу чимээ ялгаруулах хугацаа нь байнгын бус тодорхой үечлэлийн хугацаанд их гэж тодорхойлогдсон. Үүнээс үзэхүл манай улсад дуу чимээний бохирдол түүнтэй холбоотой стандарт, норм дүрэмүүд бий ч түүнийг хэрэгжүүлэх шатанд дутагдалтай байгаа нь харагдаж байна.

Цаашид дуу чимээний бохирдол нь гадаад болон дотоод шалтгаантай гэж хоёр хувааж үзэж болох ба гадаад шалтгаант дуу чимээний бохирдолыг төлөвлөлтийн аргаар дотоод шалтгаант дуу чимээний бохирдлыг төрөл бүрийн барилгын технологийн тусламжтайгаар арилгах боломжтой юм.

Гадаад шалтгаант дуу чимээний бохирдлыг арилгахын тулд хот суурин газарт дараах төлөвлөлтүүдийг хийдэг байна.

Үүнд:

Дуу чимээний хортой үүсгэгч бүхий зам тээврийн хөдөлгөөн, урсгалаас барилга байгууламжийг ногоон байгууламжаар тусгаарлах, шороон далан хийж өгөх, инженерийн хийцлэлтэй хаалт, хашлага хийж өгөх, тээврийн хэрэгсэл, явган хүний хөдөлгөөнийг нүхэн гарцаар өнгөрүүлэх, барилга хоорондын зай хэмжээг зөв төлөвлөх, дуу чимээнээс тусгаарлах шаардлагатай барилга байгууламжууд, зориулалтын өрөө, танхимуудыг дуу чимээ шуугианаас тусгаарлах шаардлагагүй зориулалт бүхий барилга байгууламж, өрөө тасалгаануудаар хааж өгч төлөвлөх, салхины урсгалын дор эсвэл зайлуулж төлөвлөх гэх мэт арга хэмжээнүүдийг авч болдог байх нь.

Жишээ нь: Хэрэв танай амьдарч буй орон сууцны барилга дуу чимээ, авиа бүхий хэсэгт байрладаг бол зочны өрөө, гал тогоог тус хэсэг рүү төлөвлүүлж унтлагын өрөө болон амралтын өрөө, ажлын өрөөг эсрэг талд нь төлөвлүүлбэл дуу чимээг зөвшөөрөгдөх түвшинд аваачих бололцоотой юм.

Манайд иймэрхүү арга хэмжээний тод жишээ нь Баянгол дүүргийн 3 дугаар хороонд байрших Нарны хорооллыг дэргэд нь байх төмөр замын дуу чимээнээс хамгаалж дуу чимээний бохирдол хаах хаалт барьсан тохиолдол юм.

Зураг 4. Нарны хорооллын дуу чимээ тусгаарлах хаалт (Google earth)

Барилгын дотоод шалтгаант дуу чимээний бохирдлын тухайд барилгын өөрийн хийц бүтээцүүдийг дуу чимээ тусгаарлах материалаар бүрэх, нүх элдэв цоорхойг бөглөж хаах нь барилгыг дуу чимээнээс тусгаарлах, шингээх гол үйл ажиллагааны үндэс бөгөөд эдгээр материалд дулаалгын материал буюу хөөсөнцөр, шилэн хөвөн, төрөл бүрийн сийрэг бүтэц бүхий агаарын үетэй материалууд орох ба харин эсрэгээрээ нягт сайтай гөлгөр гадаргуу бүхий бетон болон тоосгон хана, төмөр хана, гипсэн хана, плита, чулуун хана зэрэг нь нь дуу чимээг ойлгох, дамжуулах үзэгдэл их болгоно.

Зураг 5. Дуу чимээ барилгын дотоод орчин руу нэвтрэх боломжтой цэгүүд (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи,арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Тиймээс ямарваа нэгэн тээврийн хэрэгсэлтэй ойр байдаг байшин барилга байгууламжийн хувьд үндсэн дулаалгын материалыг орчны цаг агаарт тааруулан сонгохоос гадна дуу чимээний эрсдэлийг тооцож гадна ханыг бүрж, дулаалан хамгаалах шаардлагатай байгаа юм. Мөн тоног төхөөрөмжийн дуу чимээ дамжуулдаг шугам хоолойн хувьд гадуур нь эсвэл дотор талд нь дуу чимээ тусгаарлагч, шингээгч материалуудыг хийж өгөх, тоног төхөөрөмжид дуу чимээ шингээх суурь хийж өгөх гэх мэт шаардлагатай байдаг.

Барилгын дотоод шалтгаант дуу чимээг багасгах боломжуудын тухайд зөвхөн цонхны хавтсыг нэгээр нэмэгдүүлэхэд 30 дБА-аар дуу чимээний бохирдлыг бууруулдаг. 

Зураг 6. Цонхны хавтсыг нэмэгдүүлэх (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи,арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Орон сууцны гадна орцын хаалгыг дотроо дулаалга бүхий эсвэл сайжруулсан ган өнгөлгөөтэй дотор талдаа битүүмж сайтай хаалгаар сольж эргэн тойрны хүрээний дагуу битүүмж, дулаалгыг сайтар хийхэд л цонхыг гурван хавтас болгосон хэмжээний дуу чимээний бохирдлыг мөн бууруулна. 

Зураг 7. Хаалга (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи,арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Дотоод шалтгаанд дуу чимээний бохирдлын ихэнх хувийг агааржуулалтын тоног төхөөрөмж эсвэл дотор талд байрласан цахилгаан тоног төхөөрөмж түүнийг дагалдах шугам хоолой байдаг байна.

Иймд дээрх төхөөрөмжүүд, тоног хэрэгслийг акустик хавтангаар бүрэх, хоорондын холхиог бууруулах, дулаалгын материалаар бүрэх, тэдгээрийг суулгахтай холбоотойгоор гаргасан нүх сүвийг битүүлэх зэрэг арга хэмжээг авснаар дуу чимээний дотоод бохирдлыг 50 болон түүнээс дээш хувиар бууруулах боломжтой.

Зураг 8. Тоног төхөөрөмж, нүх сүвийг битүүлэх (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи,арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Манай нөхцөлд орон сууцны шал нь төмөр бетон болон бетон шалан дээр шууд зөөлөвч хальс дэвсэн төрөл бүрийн паркетан шал шахах эсвэл хулдаасаар өнгөлөх арга хэмжээ авдаг. Харин барууны орнуудад хивс, дрож дэвссэн байхтай та их таарах болно. Энэхүү арга хэмжээ нь нэг талаасаа үзэмж тохь тухтай юм шиг боловч дуу чимээний бохирдлыг ихээхэн багасгадаг үр дүнтэй арга юм. 

Зураг 9. Шалны өнгөлгөөг хивс, дрож гэх мэт зөөлөн хийцээр солих (Дуу чимээний бохирдлыг бууруулах технологи, арга зүйн удирдамж UCS 2003A : 2020)

Харин олон улсад дуу чимээний бохирдлыг дотор нь хувааж түүнийг ангилан шал хана таазны дуу чимээ болон дулаан тусгаарлах зэрэг гэж хувааж үзэн тус тусад нь арга хэмжээ авдаг байна.

Ханыг дуу дулаан тусгаарлалтын зэргээр (sound transmissions class-STC), шал –таазыг дуу тусгаарлалтын зэрэг болон дулаан тусгаарлах зэргээр (impact insulation class- IIC) ангилах ба шалан дээр эд зүйл унагаахад үүсэх дууг цааш нь хэрхэн дамжуулсан хэмжээгээр үнэлж тоон утгаар илэрхийлдэг. Энэ нь дуу чимээний бохирдол болон (decibels) дуу чимээний давтамж (frequency) хоёрын харьцаагаар үнэлдэг хэмжигдэхүүн юм.

Хувийн сууцнууд хамгийн багадаа дуу тусгаарлалтын зэрэг 45 STC, дулаан тусгаарлалтын зэрэг 45 IIC –тай байх ёстой байдаг байна. Материал бүр өөр өөр онцлогтой дуу тусгаарлалттай боловч ханын нийт дулаан нь тусгаарлалт нь түүний STC байдаггүй байна. Тиймээс энэ төрлийн материалуудын дуу тусгаарлах зэргийг мэргэжлийн хүн мэргэжлийн багажаар л олж тогтооно. 

Сонирхуулахад нэг ширхэг 1 STC байдаг бол стандартын дагуу гүйцэтгэсэн гадна хана 48 STC байна. Дан цонхны шил 26 STC байдаг бол хоёр давхар шил 28-29 STC байдаг байна.

            STC болон ICC ихэсгэх олон хувилбарууд байдаг ба үүнд:

1. Ханын зузааныг нэмэгдүүлэх
2. Модон болон төмөр каркасан хана бол түүний босоо тулгуурыг зиг заг байдлаар хийх
3. Дуу шингээх материал буюу шилэн хөвөн, шүршдэг хөөс, базальтан хөвөн зэргийг ашиглах. Дуу шингээх материалд илүү утаслаг буюу дээрх материалууд илүү тохирно. 

Эцэст нь давтан хэлэхэд барилгад ультра дуу чимээ их нэвтэрч орох нь дотор байгаа амьд биет, хүнд ихээхэн хор хохиролтой, стресс үүсгэдэг гол хүчин зүйлсийн нэг бөгөөд үүнийг олон улсад ч ихээхэн нухацтай авч үзэж түүний эсрэг чиглэсэн сөрөг арга хэмжээнүүдийг заавал авсан байхыг шаарддаг аж.

Дуу чимээний бохирдлын улмаас хүмүүс бухимдуу, мартамхай, эд зүйлсээ хаяж гээх нь их болж, эрүүл мэндийн хувьд зүрх муутай, сонсголын эрхтэн муудах, нойр муутай хэт ядарснаас үүдэлтэй бусад дагалдах шинж тэмдэгтүүдийг ч үүсдэгийг тогтоосон судалгааг та интернетээс хайж олж уншиж болно..

Цаашлаад дуу чимээний ийм бохирдолд амьдардаг хүмүүс бохирдолд амьдардаггүй хүнээс 10-20 жилээр бага амьдарч байгааг ч баталсан тохиолдол байна.

Эдгээр дуу чимээний бохирдлын үндсэн шалтгаан нь ерөөсөө л тээврийн хэрэгслийн хэт их хэмжээ, ногоон байгууламжгүй хот, чанар муутай барилга гэсэн үндсэн гурван шалтгаан юм.

Тиймээс эрхэм уншигч та барилга байгууламж төлөвлөх, барих, худалдан авахдаа дээрх зөвлөгөөг дагаж аль болох замаас хол эсвэл ногоон байгууламжаар халхлагдсан, дуу чимээний тусгаарлалтыг тооцсон эсвэл амрах болон унтлагын өрөөнүүд эсрэг талд нь төлөвлөгдсөн үл хөдлөх хөрөнгө авах нь таны мөн гэр бүлд тань амгалан тайван амьдрах нэг үндсэн нөхцөл болох тул энэхүү зөвлөгөөг товчхон сийрүүллээ.