МезоАмерикийн /Mesoamerica/ иргэншил нь МЭӨ 7-р зуунаас 15-р зуун хүртэл оршин тогтносон ба хойд болон өмнөд Америкийн зарим бүс нутаг буюу одоогийн төв Америкийг хамарч байсан иргэншлүүдийн /Олмек, Маяа, Азтек, Инк/соёл юм. Нам дор ба өндөрлөг газар хосолсон учир байгаль, цаг уурын нөхцөл архитектурт харилцан адилгүй нөлөөлсөн байна. 

Шүтээний, мөргөлийн, тахилгын гэх мэт зан үйлийн холбогдолтой байгууламж, гурвалжин ба шаталсан хэлбэр бүхий пирамидууд, сууцууд, спорт тоглоом, нийтийн болон тахилгын талбай зэргийг чулуу, шавар хослуулан хийсэн байдаг. Энэ бүсэд үүсч хөгжин, ээлж дарааллан хүчирхэгжиж байсан олон иргэншил дотор нэрд гараагүй овог аймгууд байсаар ирсэн бөгөөд шашин шүтлэг, соёл, хэл, шинжлэх ухаан-одон орон судлалын хувьд зарим талаараа ижил төстэй байсан нь нэг бүс болгон МезоАмерика буюу дундад Америк хэмээн нэрлэх боломжтой болгосон байна.

Эрдэнэ шишийг тариалж, хэрэглэх болсон нь тухайн үеийн гол ололт бөгөөд хүнсний хамгийн өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүн нь болсон байна. Одон орон, цаг тооны ухаан өндөр хөгжиж байсан нь нар сарыг шүтэх, байгаль дэлхийгээ аргадах зан үйлийг бий болгож архитектурын байгууламжид шууд тусгалаа олж байв. Тухайлбал нар, сарны пирамид байгуулах, бороог зохистой хэмжээгээр оруулж ургацаа сайн авахын тулд цусан тахилга өргөж борооны бурханг аргадах, тухайн зан үйлээ гүйцэлдүүлэх шаталсан пирамид хүртэл барьж байжээ.  

МезоАмерикийн газар нутгийн хамрах хязгаар

МезоАмерикийн нутаг дахь томоохон иргэншлүүд

Соёл иргэншлийн ерөнхий тойм буюу цаг хугацааны үечлэл

Ламанай хот

МЭӨ 1600 онд Ольмекийн иргэншлийн үед байгуулагдсан тухайн үеийн МезоАмерикийн гол хот байв. Одоогийн Белизе улсад байх  ба гол сүмүүд нь Ягуар сүм /цоохор ирвэсийн чимэглэл бүхий/, Багтай сүм /чулуугаар эртний Маяагийн хааны дүрийг багтайгаар дүрсэлсэн/, Өндөр сүм /эргэн тойрон алсыг харах зориулалт бүхий/ зэрэг байв.

Ягуар сүм

Багтай сүм

Өндөр сүм

Паленке хот

МЭӨ 226-МЭ 799 он хүртэл оршин тогтносон дунд зэрэг хэмжээтэй хот юм. Талбайн хэмжээгээр Чичен Ица, Тикал зэрэг хотуудаас бага ч архитектурын болон уран баримлын хосгүй олон дурсгалаараа алдартай.

Паленке хотын агаарын зураг /Одоогийн Мексик улсын зүүн хэсэг/

Паленке хот дахь Бичээсийн сүм

Энэхүү сүмийг МЭ 675 онд баригдаж эхэлсэн гэж үздэг бөгөөд тухайн үеийн Маяагийн нэрт захирагч Ханаб Пакалийн бунхны зориулалтаар баригдсан байх магадлал өндөр гэж тооцдог. 

Энэ сүмийн дотор хананд тухайн хотод болж байсан 200 жилийн үйл явдлуудын талаар маш тодорхой бичсэнийг тайлж уншсан нь түүхийн том баримт болсон байна. 60*42,5 метрийн хэмжээтэй бөгөөд өндөр нь 27,2 метр /Египетийн Кайр дахь алдарт Гизагийн пирамидаас 5 дахин бага/ юм. Шохойн чулуу, гантиг чулуу болон орон нутгийн чулуун материалаар байгууламжаа барьж байсан ба хамгийн том чулуу нь 12-15 тн жинтэй.

1952 онд судлаачдын баг санаандгүй байдлаар шалны чулуун хавтанг зөөвөрлөх үед газрын төвшнөөс доошоо орох хонгил олсон бөгөөд түүгээр нэвтэрч захирагч Пакалийн оршуулгын танхимыг олсон байна. Он цагийн явцад араг яс эмтэрч, хувцас элэгдсэн ч үнэт эдлэлүүд нь хэвээрээ байжээ. Шарилын чулуун хайрцагны ханан дээр эрдэнэ шишийн бурхан газар доорх ертөнцөөс гарч ирж байгааг мөн дүрсэлжээ. Энэ танхимд Маяагийн захирагч нар зан үйл хийдэг байв. 

Чичен Ица хот

Энэ хот нь Маяагийн иргэншлийн хамгийн том хот байсан ба МЭ 600-1200 оны үед хамаарна. Мексикийн Юкатан мужид байх ба Маяагийн хотуудаас хамгийн олон төрлийн архитектурын байгууламж бүхий хот байжээ.

Чичен Ица хотын агаарын зураглал

Чичен Ица дахь Кукулкан сүм

Энэхүү шаталсан сүмийн газар доорх хэсгийг 600-800 оны үед барьсан бол газраас дээших хэсгийг 900-1000 онд барьжээ. Суурийн хэмжээ 55,3*55,3м бөгөөд өндөр нь 30м байна. 4 талын тэгш хэмтэй ба тал тус бүрдээ 91 гишгүүр бүхий шаттай нь хамгийн дээд тавцантай нийлээд 365 болж  жилийн 365 хоногийг илэрхийлнэ. Энэ сүмд мөн тахилгын зан үйл явагддаг байсан байна.

Дэлхийн долоон гайхамшгийн нэг юм