Чанартай барилга барихад, урт насжилттай зам тавихад, бүс нутаг, хот тосгон, үйлдвэрлэлийн ерөнхий төлөвлөгөө гаргахад хөрсний шинжилгээ, судалгаа хамгийн чухал байдаг. Бүтээн байгуулалтын суурь чухал үзүүлэлт болох уг салбарыг хөгжүүлэх үйлсэд насаараа зүтгэж, Монголынхоо томоохон бүтээн байгуулалтад өөрийн хувь нэмрээ оруулан, хийж бүтээсэн бүхнээ төрдөө үнэлүүлэн Монгол Улсын Гавьяат барилгачин хэмээх эрхэм цолыг хүртээд байгаа “Таван үндэс” ХХК - ийн зөвлөх О.Балдорж гуайг урьж ярилцлаа.    

Юуны түрүүнд танд Монгол Улсын Гавьяат барилгачин болсонд халуун баярыг хүргэе! Та салбартаа хэдэн жил ажиллаж байна вэ? 

Маш их баярлалаа. Маш их гэдгийн учир нь өдий өндөр настай надад төр засгаас олгож байгаа энэ өндөр хүндтэй шагнал бол Монголын барилгын салбарын тэр дотроос барилгын зураг төслийн арын албаны үүргийг гүйцэтгэдэг “инженер-геологийн алба”-ыг, инженер-геологич мэргэжлийн улс нийгэмдээ гүйцэтгэдэг үүрэг хариуцлагыг үнэлж, төр засгийн нүд чихэнд туссанд л маш их баярлаж байгаа юм. Ерөнхиийлөгч энэ хүндтэй шагналыг гардуулж өгөхдөө “Балдорж гуай би инженерүүдийг маш их шагнаж байгаа. Тухайлбал өнөөдөр барилгын салбарын 6 инженерт шагнал гардуулж байгаа. Түүний нэг нь та юм шүү” гэж хэлсэнд үнэхээр баярласан. 

Би 1968 онд Улаанбаатар хотын Политехникумын геологийн ангийг дунд мэргэжлийн геологичоор, МУИС-ийг 1979 онд барилгын инженер-геологич, гидрогеологич мэргэжлээр төгсөж барилгын салбарт хөл тавьж байсан түүхтэй. Монголын барилгын инженер-геологийн албанд бага техникчээс нь эхлээд энэ байгууллагын удирдах албан тушаалд  хүртэл 42 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ 42 жилд инженер-геологийн албанд мөр зэрэгцэн ажиллаж удирдаж, удирдуулж явсан бүх инженер-геологичдод түүний дотроос инженер-геологийн албанд хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж ирсэн нэгэн үеийн ахмад геологичдодоо баярлаж явдгаа тусгайлан хэлмээр байна. 

Энэ хугацаанд өөрийн ажил мэргэжлийн ажлын хүрээнд эх орондоо оруулсан хувь нэмрээ хэрхэн үнэлж дүгнэдэг вэ?  

Монгол улсын үндсэн хуулийн Арван зургаадугаар зүйлийн 2-т “Монгол улсын иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” гэж заасан байдаг. Энэ хуулийн “аюулгүй орчин”, “байгалийн тэнцэл алдагдах” гэсэн заалтад Монгол орны нутаг дэвсгэрийн геологи орчин буюу газар хөдлөлт, уулын нуралт гулсалт, усанд авталт, газрын хөрсний суулт, цөмрөлт, мөнх цэвдэгийн гэсэлт зэрэг байгалийн хүчин зүйлүүд ордог юм. Манай инженер-геологийн алба бол энэхүү байгалийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх нөхцөлийг тогтоох, хот байгуулах ба барилга барих байгалийн таатай нөхцөл бүхий нутаг дэвсгэр, газрыг сонгох болон төлөвлөх, барьж байгуулахад зориулсан инженер-геологийн судалгаа явуулдаг хариуцлагатай ажил үүрэг гүйцэтгэдэг мэргэжлийн алба юм.  Миний эх орондоо оруулсан хувь нэмэр бол энэ үндсэн хууль болон барилгын тухай хуульд заасан үүрэг хариуцлагаа хэрхэн биелүүлж ирсэн гэдгээр дүгнэгдэх байх.  

Би дээр тэмдэглэсэн, бага техникчээс нь эхлээд бүх албан тушаалыг хашиж ирсэн тухай. Энэ урт хугацаанд өөрийнхөө мэргэжилдээ чин үнэнчээр зүтгэж, эх орны их бүтээн байгуулалтын нэг тулгуур болсон бүс нутгийг хөгжүүлэх төсөл хөтөлбөр боловсруулах, хот суурин төлөвлөх, барилга байгууламж барихад зориулсан шат шатны инженер-геологийн судалгааны ажлыг хариуцан гүйцэтгэж, удирдан зохион байгуулж ирсэн нь миний улс орондоо оруулсан хувь нэмэр гэж бодож байна. Харин хувь нэмрээ хариуцлагатайгаар гүйцэтгэж ирсэн гэж бодож явдаг шүү. Тоогоор илэрхийлбэл зөндөө л юм ярих байх. 

“Таван үндэс” компаниа хэдэн онд, ямар зорилготойгоор байгуулж байсан бэ? 

Би инженер-геологийнхоо мэргэжлээс өөр мэргэжил буюу бизнес эрхлэх “авьяасгүй” гэдгийгээ зах зээлийн тогтолцооны эхний жилүүдэд сайн ойлгосон юм. Хүн өөрийн чадах зүйлээ тэр тусмаа өөрийн эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллах нь өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхэд хамгийн дөхөм юм билээ. Хүн чадах юмаа хийх ёстой гэдгийг л ойлгосны үндсэн дээр 1998 онд Барилгын инженер-геологийн судалгаа хийдэг “Таван үндэс” компаниа байгуулсан юм. 

Танай байгууллага ямар мэргэжлийн хүрээнд, ямар төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг вэ? Хэдэн төрлийн ямар ямар судалгаануудыг хийдэг вэ? 

Инженер-геологийн судалгааг нэг бүрчлэн барилгын норм дүрэм, стандартын дагуу гүйцэтгэдэг юм. Инженер-геологийн судалгааг хамгийн энгийнээр авч үзвэл  үндсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ. Нэгдүгээрт хээрийн судалгаа, хоёрдугаарт лабораторийн туршилт шинжилгээ, гуравдугаарт боловсруулалтын ажил орно. 

Хээрийн судалгаанд захиалагчаас инженер-геологийн судалгаа хийлгэх ажлын даалгавар авсан үеэс эхлэн бэлтгэл ажил, судалгааны төсөл хөтөлбөр боловсруулах ажил, судалгаанд хамрагдаж байгаа нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хүрээнд орчны геологийн тогтоц, газрын гадаргын өндөр нам, гуу жалга, хотойлт суулт, хагарал эвдрэл зэргийг судалдаг мэргэжлийн нэршлээр “маршрутын судалгаа, тухайн судалгааны талбай буюу барилга байгууламж барихаар төлөвлөж байгаа талбайд тархсан хөрс чулуулгаас байгалийнх нь бүтэц, тогтоц, чийгийг нь алдагдуулахгүйгээр дээж авах зориулалттай өрөмдлөг, малталтын ажил, мөн хөрс чулуулгийн ачаалал даах чадвар, бат бөх чанар, суулт хөөлт үүсгэх чанарын тоон үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох, хөрсний усны ундрагын хэмжээ, устай хөрсний ус шүүрүүлэх шинж чанар буюу мэргэжлийн нэршлээр гидрогеологийн үзүүлэлтүүдийг  тодорхойлох зориулалтаар явуулдаг төрөл бүрийн туршилтыг нийтэд нь “хээрийн судалгаа” гэж бий.

Лабораторийн туршилт шинжилгээгээр хөрсний хоёр үндсэн шинж чанарыг тодорхойлно. Нэгд физик-химийн шинж чанар, хоёр дахь нь механик буюу үндсэндээ барилга байгууламжаас үзүүлэх ачаалал буюу даралтыг даах чадварыг тодорхойлно. 

Физик шинж чанарт хөрсний ширхэглэгийн бүтэц бүрэлдэхүүн, байгалийн чийг, байгалийн нягт, хөрсийг бүрдүүлэгч эрдсийн нягт, хөрс ус чийгийн нөлөөгөөр барьцалдах чанараа алдаж урсах эсвэл ус чийгээ алдсанаас хуурайшиж хагарч бутрах ерөнхий үзүүлэлт буюу мэргэжлийн нэршлээр хөрсний уян налархайн үзүүлэлтийг тус тус тодорхойлдог. 

Үүнээс гадна хөрсний цахилгаан дамжуулах чанар, хөрсөн дэх давсны агуулга, ялзмагийн агуулга, хөрсний зэврүүлэх чанар, хөрс, усны идэмхий чанар, хүчиллэг болон шүлтлэг зэрэг шинж чанар буюу тэдгээрийн хувь хэмжээний тоон үзүүлэлтүүдийг тус тус тодорхойлно. 

Боловсруулалтын ажилд хээрийн судалгаа болон лабораторийн туршилт шинжилгээний үр дүнг нэгтгэн боловсруулж тайлан дүгнэлт бичих, зураг зүсэлт зохиох ажил буюу үүнийг ерөнхийд нь боловсруулалтын ажил гэж нэрлэнэ. 

Энэ бүгдийг манай компани, манай инженер техникийн ажилтнууд хийдэг юм. 

Энэ дашрамд онцлон тэмдэглэхэд манай компаниуд хээрийн судалгаа болон лабораторийн туршилт шинжилгээнд олон орны олон төрөл зориулалтын өрмийн машин техник, олон улсын стандартын хээрийн болон лабораторийн туршилт шинжилгээний багаж төхөөрөмж ашиглаж байгаа нь инженер-геологийн судалгааг аль ч улс орны стандартын түвшинд хийх боломжтой болсон байна. 

Тухайлбал ОХУ, БНХАУ, БНСУ, Япон, Америк, Канад улсын өрмийн машин техник, туршилт шинжилгээний багаж төхөөрөмж ашиглаж байна. Энэ бол ганц манай компани биш Монголын инженер-геологийн алба, аж ахуйн нэгжүүд гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай бүх төрлийн барилга байгууламжийн инженер-геологи, геотехникийн судалгааг олон улсын стандартын түвшинд гүйцэтгэх, хийж чадах боломжтой болсон гэсэн үг юм.

Манай компанийн зүгээс олон сайхан ажлыг хийж гүйцэтгэж, улсынхаа бүтээн байгуулалтад тодорхой хувь нэмрээ оруулсан. Нийслэлчүүдийн хамгийн сайн мэдэх төв талбайн зүүн урд байрлах тухайн үедээ монголын хамгийн өндөр, хамгийн орчин үеийн төлөвлөлттэй барилга “UBH центр” барилгын инженер-геологийн судалгааг хийсэн. Мөн Японы хөрөнгө оруулалттай “Суруга Монгол” компанийн “Дөрвөн улирлын цэцэрлэг” гээд том төсөл дээр ажилласан. Мөн манайхны мэдэх “Баянмонгол хороолол”-ын төсөл дээр ажиллаж геологийн судалгааг хийсэн байгаа. Эдгээрийг онцлож байгаа нь тухайн үедээ л хамгийн том ажлуудын эхлэл байсан юм. Түүнээс хойш барилгын давхар, хамрах талбай, зориулалтууд асар өргөжсөн шүү дээ. 

Зам гүүр, эрчим хүч, цахилгаан станц гээд бүгдэд нь л инженер-геологийн судалгаа хийдэг. Тэр дундаа төрөөс миний хөдөлмөрийг үнэлсэн гол ажлын нэг бол Алтанбулагаас Замын-Үүд хүртэлх 950 км хурдны авто замын төсөл, Тавантолгой-Гашуунсухайтын 240 гаруй км төмөр замын ажил байна. 

Энэ бол Монголын хамгийн том бүтээн байгуулалтад ордог. Уг төмөр замын инженер-геологий судалгаа, төмөр замд ашиглах хайрга, чулуун материалын судалгааг манай компани хийсэн. Хамгийн сүүлд Зүүнбаян Тавантолгойн 416 км төмөр замын судалгааг хоёр жилийн өмнө манай компани хийж дуусгаад бүтээн байгуулалтын ажил хийгдээд одоо ашиглалтад орох гэж байна.

Тусгай зөвшөөрөлтэй Инженер-геологийн 30 гаруй компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэсэн судалгаа байдаг. Тэдгээр байгууллагуудаас танай компанийн ялгарах давуу тал нь юу вэ? 

Бүх компани ижил байхгүй. Компаниуд өөр өөрийн гэсэн онцлох зүйлстэй. Зарим компанид олон жил ажилласан туршлагатай ахмад инженерүүд олон байхад заримд нь сургууль төгсөөд удаагүй  залуу мэргэжилтүүд олон байх жишээтэй. Өрмийн машин техник, багаж төхөөрөмжийн хангалт ч өөр өөр байна. Би манай компанид бусдаас ялгараад байх нэг их гоц гойд зүйл үгүй л болов уу гэж бодож байна. Ямар ч байсан дундаас арай дээгүүр явж байгаа байх. 

Харин манай компани ч гэх юм уу миний хувьд бусад компаниудаас ялгарах нэг зүйл бий. Энэ бол залуусыг оюутан байхаас нь эхлээд олноор нь авч дадлага хийлгэдэг, дадлага хийсэн оюутнууддаа төгсөөд манайд ирж ажиллах урилга, тодорхойлолт хийж өгдөг, нэг төгсөлтөөс олон инженер ажилд авдаг, дадлагын оюутан ч бай, төгсөөд ирсэн инженер ч бай манай хамт олон элэгсэг дотноор хүлээж авдаг нэн ялангуяа миний бие энэ залуусыг сайн мэргэжилтэн болоход нь өөрийн чадах мэдэх бүх зүйлээ хэлж өгч, зөвлөж, зааж сургахыг зорьдог. Ганц жишээ хэлэхэд Оюутолгой компани анх удаа 2000 онд манай улсаас ижненер-геологийн мэргэжлийн хүн геотехникийн инженерээр авах сонгон шалгаруулалт явуулахад дадлага туршлагатай олон мэргэжилтэн орсны дотроос сургуулиа төгсөөд манайд ажиллаад жил гаруйхан болж байсан хамгийн залуу инженер тэнцэж Оюунтолгойд анхны монгол геотехникийн инженерээр ажилласан түүхтэй. Үүнээс хойш манай команиас олон инженерүүд Оюутолгойд ажилласан юм. Манай компани нэг удаа нэг ангийн 7 залуу инженерийг ажилд авч байлаа. Үүнээс гурван залуу инженер бие даан компани байгуулан амжилттай сайн ажиллаж байна. 

Манай компани байгуудагдсанаас хойш 25 оюутныг дадлага хийлгэж, 22 залуу инженер хүлээж авч тодорхой хугацаанд ажиллуулсан байна. Өнөөдрийн байдлаар зөвлөх инженер 2, мэргэшсэн инженер 2 ажиллаж байгаа нь манай компаний онцлог юмуу даа. 

Энэ бол бусдад үлгэр дуурайл болж миний бие залууст инженер-геологийн мэргэжлийн талаар мэддэг чаддаг бүхнээ сэтгэл харамгүй хэлж зааж, сургаж өгсний үр дүн болов уу гэж бодож явдаг юм. Мөн миний инженер-геологийн албанд 40 гаруй жил зүтгэсний ач тус, инженер-геологийн мэргэжлийн зөвлөх инженер болсны үүрэг, хариуцлага гэж ойлгож явдаг юм.   

Барилгын насжилт хөрстэйгээ ихээхэн хамааралтай. Тиймээс энэ судалгааг хийсний ач холбогдол нь юу вэ? Хэрвээ хөрсөө судлаагүйгээс үүссэн барилгын эвдрэл, хэв гажсан тохиолдолд танайхаас ямар судалгаа, үйлчилгээг үзүүлэх вэ?

Барилгын насжилт гэснээс би эхлээд Монгол орны инженер-геологийн нөхцөлийн талаар товчхон дурьдмаар санагдлаа. Монгол орны нутаг дэвсгэр нь геологи орчин ба инженер-геологийн нөхцөлийн хувьд төдийлөн тааламжтай бус гэдгийг олон  эрдэмтэн судлаачид үнэлж дүгнэсэн байдаг. 

Манай улсын томоохон хот суурин газар, сумдын төв байрлаж болох нутаг дэвсгэрийн 40 шахам хувь нь газар хөдлөлтийн 6-7 баллын, 60 орчим хувь нь 8-9 баллын, 1 хувь нь 10 баллын бүсэд хамрагддаг. Түүний зэрэгцээ овойдог, суулт үүсгэдэг, хөөдөг ул хөрс нутаг дэвсгэрийн 40 орчим хувьд тархсан байна. Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 62,7 хувь нь цэвдэг тархсан бүсэд хамрагддаг бөгөөд түүнээс 17 хувьд нь цэвдэг үргэлжилсэн тархалттай тохиолддог. Эдгээр нөхцөлүүд нь Монгол орны нутаг дэвсгэрийн геологи орчин нь инженер-геологийн төвөгтэй нөхцөлтэй бөгөөд хүн ажиллаж амьдрах аюулгүй нөхцөлийг бүрдүүлэхэд бид бүхний оршин амьдарч буй геологи орчныг зайлшгүй судлах шаардлагатай юм гэдэг нь үүнээс тодорхой харагдаж байна.

Энэ бүгдээс үзэхэд барилга олон жил хагарал, эвдрэл, суулт хазаалтанд орохгүй бат бэх тогтвортой байх одоогийн хэллэгээр “урт насжилттай” байх нь тухайн барилгын буурь хөрсний шинж чанар, төлөв байдал нөлөөлөх нь тодорхой хамааралтай юм. Тиймээс бат бөх урт насжилттай барилга барихад нэгдүгээрт хөрс усны шинж чанар буюу инженер-геологийн нөхцөлийг баталгаатай, найдвартай үнэн зөв тогтоох нь чухал, хоёрт уг инженер-геологийн нөхцөлийг барилгын буурь суурийн төлөвлөлт буюу зураг төсөлд зохих норм дүрмийн дагуу тооцож тусгах маш чухал үүний дараа уг зураг төслийн дагуу барилгаа барих нь барилга “урт наслах” үндэс болох юм. 

Харин инженер-геологийн судалгаа хийлгээгүй барилга барина гэдэг их бага гэлтгүй эд хөрөнгийн эрсдэлд орох нөхцөлтэй юм. Барилга байгууламж том жижиг, их бага гэхгүй янз бүрийн шалтгаанаар хагарал, эвдрэл, хазайлт суултанд орж болно. Инженер-геологийн судалгаа хийлгээгүй барилга байгууламжид ийм тохиолдол гарвал бид уг хагарал, эвдрэл, суулт, хазаайлтад хөрсний талаас нөлөөлөх нөхцөлтэй байсан эсэхэд инженер-геологийн судалгаа хийж дүгнэлт гаргаж өгч болно. Хоёрт уг хагарал, эвдрэл, хазайлт, суултыг засах зураг төсөл зохиох, цаашид засвар хийх шийдлийг тогтооход энэ судалгааны ажлыг үндэслэл болгож болно. 

Усны нөөц багасаж байгаа гэж яригдаж байгаа. Манайхан бохирын усаа хүртэл гүний худгаасаа татаж байна. Энэ талаар судлаач хүний хувьд юу гэж харж байна вэ? Нөөц үнэхээр багасаж байна уу? 

Монгол орныг “дэлхийн зулай” дээр байрладаг, дэлхийн усны хагалбар гэж ярьдаг юм. Манай орны гол мөрөн бараг бүгдээрээ гадагшаа урсдагийг хүн бүхэн мэднэ. Их далайн тэжээмж болдог олон гол манай алтай, хангайн уулсаас эх авдаг. Байдраг, Түйн голоос бусад нь. Гадагшаа урсаж гараад буцаж орж ирээд Увс нуурт цутгадаг ганц гол байдаг нь “Тэсийн гол”. Үүнийг манайх нь ”Эх оронч” гол гэдэг. Харин гадаадаас урсаж орж ирдэг нэг томоохон гол байдгийг манай ихэнх хүмүүс мэддэггүй байх. ОХУ-ын Тува улсын нутагт манай улсын хилээс 160км-ийн цаана байдаг  “Тэндэгт” гэдэг нуураас эх авч Увс аймгийн Бөхмөрөн сумын нутагт орж ирэн Ачит нуурт цутгадаг “Бөхмөрөний гол” гэдэг ганц гол байдаг юм. Бөхмөрөний гол Ачит нуураас цааш гарч Ховдын голд нийлж Хар-Ус нуурт цутгадаг жинхэнэ “Ачтай” гол байдаг юм. 

Үүнийг дурдаад байгаагийн учир нь гүний ус газар дороо байж байдаг их хэмжээгээр авбал дундардаг бол нуур цөөрмийн ус, гол мөрний ус, булаг шандын ус урсаад явчихдаг, ууршаад замхардаг онцлогтой байдаг. Тэгвэл гүний усаа хамгаалъя, хайрлая гэвэл гадаргын усаа хамгаалах, хайрлах нь онцгой ач холбогдолтой дундрашгүй баялаг юм. Монгол орны гадаргын ус хайрлаж хамгаалах нь өргөн хүрээнд авч үзвэл ганц Монгол улсын ч асуудал биш байх гэж би боддог. Үүнийг манай төр засаг, эрдэмтэд судлаачид арай өргөн хүрээнд авч үзэж анхаарал хандуулаасай гэж би бодож явдаг юм. 

Бороо хур ихтэй жил хөрсөнд ямар нөлөө үзүүлж, өөрчлөлт бий болдог вэ? Барилгын мэргэжилтнүүдэд мэдээлэл, зөвлөгөө өгвөл? 

Өнгөрсөн 3 жилд Улаанбаатар хотод болон хөдөө орон нутагт хур бороо ихтэй байснаас олон арван барилга байгууламж хөрсний болон гадаргын усанд автсан, өвөл нь олон газар хөрсний ус гарч мөсөн халиа үүссэн асуудал олонтой гарлаа. Одоо ч гарсаар байна. Үүнийг дээр доргүй шуугиж ярьсан боловч энэ асуудлын гол үндэс болох гидрогеологийн горимын судалгаа /ул хөрсний болон газрын гүний усны тэжээгдлийн эх үүсвэр, түүний нөхцөлтэй холбоотой усны түвшний олон жилийн дээшлэлт доошлолтын судалгаа/, гидрологийн /голын болон түр зуурын үерлэлтийн усны судалгаа/ судалгааны талаар хэн ч ярихгүй байна. Ул хөрсний болон газрын дорх усны гидрогеологийн горим буюу ул хөрсний болон усны түвшний дээшлэлт, голын болон хур борооны үерлэлт түүний горим, олон жилийн нөхцөлийн судалгаа хийхгүйгээр хот суурин, барилга байгууламжийг усанд авталтаас урьдчилан сэргиийлэх, хамгаалах боломжгүй юм.

Иймээс барилгыг том жижиг, их бага, ач холбогдолтой, холбогдолгүй гэж ялгахгүйгээр хөрсний усны буюу гидрогеологийн болон гадаргын усны буюу гидрологийн нарийвчилсан судалгаа хийлгэж уг судалгааны үр дүнгээр тогтоосон гидрогеологийн ба гидрологийн үзүүлэлтээр барилгын буурь суурийг уснаас найдвартай хамгаалах зураг төсөл боловсруулж түүний дагуу уснаас хамгаалах найдвартай арга хэмжээ авч барих нь чухал юм. Хөрсний ч бай гадаргын ч бай ус бол ус. Барилга байгууламжийг барих болон ашиглах явцад хамгийн их хүндрэл үзүүлдэг байгалийн хүчин зүйл юм. 

Геофизикийн судалгаа түүний ач холбогдлын талаар тайлбарлаж өгнө үү? 

Геофизикийн судалгаа гэдэг нь хөрс чулуулаг, тэдгээрийн геологийн тогтоц (унал, сунал, хагарал ан цав), түүнд агуулагдаж байгаа ус, мөс, хий шингэн гэх мэт  байгалийн онцгой тогтоц буюу инженер-геологи, гидрогеологи, геотехникийн онцлог нөхцөл, шинжийг тодорхойлоход хөрс чулуулгийн цахилгаан дамжуулах шинж чанар мөн төрөл бүрийн чичиргээ доргио, долгион, хий шингэн дамжуулах шинж чанарыг ашигладаг судалгааны нэг төрөл юм.  

Манай компани буюу мэргэжилтнүүд геофизикийн судалгааг хадан ул хөрс, мөнх цэвдэг хөрс, хөрсний усны дээд доод хил, хадан чулуулгийн өгөршсөн хэсэг, мөнх цэвдэг болон устай үеийн зузааныг тодорхойлоход туслах чанараар ашиглана.

Манай замууд тавигдаад богино хугацаанд эвдэрч байна. Энэ нь хөрстэйгээ хамаатай байдаг уу? Энэ тал дээр манайд ямар судалгаа хийгддэг вэ? 

Авто зам ч төмөр зам ч ялгаагүй. Хөрсний судалгааг хэдэн арван километр трассын дагуу хийнэ. Энэ хооронд намагтай, устай, чийгтэй, суудаг, овоодог, хөөдөг,  шахагддаг, хадтай, мөнх цэвдэг гэх мэт олон төрлийн, олон өөр шинж чанар, тогтоц нөхцөлтэй хөрс чулуулаг тархана. Замын хамгийн гол асуудал бол байгалийн буурь ул хөрс. Тиймээс буурь хөрсний судалгааг маш сайн хийж, замын төлөвлөлтийг зөв тооцож зураг төсөл гаргаж замыг барьж байгуулахас  замын чанар хамаарна. Нөгөө тал нь замын суурь бүтцийн  далангийн материалыг маш сайн судалж байж далангийн бат бөх байх, тогтвортой байх тооцоог маш сайн хийсний үндсэн дээр зохих технологийн дагуу нягтруулсан суурь бүтэц дээр хучилтуудыг хийх, барьж байгуулахаас  хамаарна. 

Мөнхцэвдэгтэй газар цэвдэгийн үзүүлэлтийг бүрэн дүүрэн тогтоож тооцоогүйгээс хагарна, овойлттой, намаг устай газар хөрсийг солихгүй, сайжруулахгүй тавьчихвал бас л хагарна. Энэ мэтчилэн нөлөөлөх хүчин зүйл олон бий. Зам хэдэн арав, зуу, мянган километр үргэлжилдэг учраас энэ хооронд олон төрлийн, олон өөр шинж чанар, тогтоц нөхцөлтэй хөрс чулуулаг таарах учир судалгааг маш нарийн хийх шаардлагатай байдаг. 

Бүс нутаг, хот тосгон, үйлдвэрлэлийн ерөнхий төлөвлөгөө гаргахад анхаарах чухал зүйл юу вэ? Танай зүгээс энэ тал дээр ямар ажлуудыг хийж байгаа вэ? 

Бүтээн байгуулалтын бүх салбарт техник эдийн засгийн судалгаа /ТЭЗҮ/ гэдэг нэг үе шатны судалгаа онцгой ач холбогдолтой тухай бид хангалттай сонсож, хэлэлцэж бас шүүмжилж байна. Инженер геологийн судалгааны ажил зөвхөн барилгын зураг төсөл боловсруулахад зориулсан судалгаа хийж дүгнэлт гаргахаас гадна бүс нутгийн төсөл, хөтөлбөр, хот байгуулалт, сум суурин газрын төлөвлөлт, томоохон бүтээн байгуулалтын төлөвлөлтөд зориулсан өргөн нутаг дэвсгэр, талбайг хамарсан инженер-геологийн зураглал судалгааны ажил хийдэг юм. 

Энэ зураглал судалгааны ажлын эхний шат нь ТЭЗҮ боловсруулахад зориулан явуулах судалгаа юм. Өөрөөр хэлбэл нутаг дэвсгэрийг бүтээн байгуулалтын зориулалтаар эзэмшихийн тулд нэгдүгээрт сонголт хийх ёстой. Энэ сонголтын нэг үндсэн үзүүлэлт тухайн нутаг дэвсгэр талбай, зурвасын дагуух газрын доорх геологийн тогтоц /ашигт малтмал, эрдэс баялаг, газар хөдлөлт гэх мэт/, газрын гадаргын тогтоц /өндөр нам, бартаа саад, хотгор гүдгэр, налуу хажуу гэх мэт/ болон  инженер-геологи, геотехникийн нөхцөл /суулттай, хөөлттэй, овойлттой, мөнх цэвдэг хөрстэй эсэх, гулсалт нуралттай эсэх, намагтай устай эсэх гэх мэт/ зэргийг судалж зохих үнэлэлт дүгнэлт гаргасны үндсэн дээр ТЭЗҮ боловсруулах ёстой. Энэ дашрамд онцолж тэмдэглэхэд алив нэг бүтээн байгуулалтын эхэнд бүрэн судалгаан дээр үндэслэн ТЭЗҮ маш чухал юм. 

Зах зээлийн тогтолцоонд шилжсэнээс хойш байгалийн бэрхшээл, мөнх цэвдэгээс шалтгаалж хоёр сумыг нүүлгэсэн. Нэг нь Өвөрхангай аймгийн Уянга сум мөнх цэвдэг хөрсний гэсэлтээс сумын барилгын 70 орчим хувь нь хагаралт үүссэн, эвдэрсэн, суусан, цуурсан ашиглах боломжгүй болсон. Тиймээс сумын төвийг нүүлгэх газар эрж хайсан. Энэ ажлыг тухайн Дэд бүтцийн хөгжлийн яамнаас надад ерөнхийд нь хариуцуулсан юм. Тухайн үеийн сумын удирдлагууд нутгийн ахмадуудтай хамтран сумын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд боломжтой гэсэн 7 байрлал сонгож өрөмдлөг судалгаа хийж үзсэн. 

Эцэст нь тухайн үед байсан сумын төвөөс хоёр километрийн зайд мөнх цэвдэг багатай, сум байгуулах тохиромжтой газрыг сонгож ТЭЗҮ боловсруулах шатны урьдчилсан дүгнэлт гаргасан. Тухайн үеийн Дэд бүтцийн хөгжлийн Яамны дэргэдэх Шинжлэх ухаан, техник, эдийн засгийн зөвлөлөөр хэлэлцээд Ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны судалгаа хийх шийдвэр гарч Засгийн газрын тогтоолоор одоогийн байршилд шилжүүлэн нүүлгэсэн түүхтэй. Ийм үе шаттайгаар судалгаа хийсний үндсэн дээр бүс нутаг, хот суурингийн төлөвлөлт, төрөл бүрийн шугаман байгууламжийн /эрчим хүчний шугам, олон улсын болон орон нутгийн авто, төмөр замын трасс гэх мэт/ байршлыг олон сонголттойгоор тооцох, сонгох, ТЭЗҮ, ерөнхий болон нарийвчилсан төлөвлөгөө  боловсруулах нь олон талын ач холбогдолтой гэж боддог. Манайд энэ үе шатны судалгаа, төлөвлөлтийн ач холбогдлыг дутуу үнэлж хэт шуурхайлж түргэвчлэх гээд байгаа харагдах юм. Манай гүн ухааны сургаалд  Долоо хэмжиж Нэг огтол гэж заасан нь үүнийг л хэлээд байна уу даа гэж би боддог юм.   

Танд маш их баярлалаа.