Энэ удаагийн зөвлөгөө мэдээллээр барилгын чанарын гол үзүүлэлт болох ОХУ-д амины орон сууцад өргөн хэрэглэдэг ТИСЭ суурийг хэрхэн хийх талаар “Амины орон сууцны инновац хөгжлийн төвийн зөвлөх,Монгол улсын зөвлөх инженер Б.Баярхүүгийн бэлтгэсэн зөвлөгөөг хүргэлээ.

Монгол орны нөхцөлд АОС барих газар нь барилга барихад тэр бүр тохиромжтой бус намгархаг, овойлт, суулт өгдөг, цэвдэгтэй гэх мэт инженер-геологийн хүндрэлтэй нөхцөлд байх нь элбэгээсгадна эдийн засгийн хямралыг даган хүмүүс санхүүгийн боломж муудсанаас хэмнэлтийг алхам тутамдаа тууштай хэрэгжүүлэх шаардлага тулгарч байна.

Гэвч барилгын суурь нь хэр найдвартай хийгдсэнээс уг барилгын удаан эдэлгээ, бат бөх, тав тухтай байдал шууд хамаардаг хамгийн хариуцлагатай, чухал хийц тул хэмнэлт хийх, чанарыг хангах зорилтыг зэрэг шийдвэрлэх шаардлага тулгарч байгааг суурийн уламжлалт хийцүүд хангахгүй болж ирлээ. Жишээлбэл, манай оронд өргөн тааралддаг овойлттой хөрсөн дээр барилга барихдаа суурийн улыг улирлын хөлдөлтийн гүнээс ( 2,5-3,5 метрээс) доош суулгах шаардлагатай. Баганан буюу шугаман суурийг ийм гүнд суулгахын тулд байгаль орчинд халтай, тусгай механизм, ажиллах хүч, цаг хугацаа ихээр шаардсан асар их газар шорооны ажлаас гадна материал зарцуулалт ихтэй нүсэр, үнэтэй суурь хийх болдог.

Тэгвэл эдгээр асуудлыг амжилттай шийдвэрлэсэн хийц бол “ТИСЭ”суурь бөгөөд 1997 онд Р.Н.Яковлев боловсруулж зохиогчийн гэрчилгээ авснаас хойш ОХУ-д АОС-ны барилгад маш өргөнөөр хэрэглэж байна. 

“ТИСЭ” (Технология индивидуального строительства и экологии буюуҮл давтагдах барилга, экологийн технологи) суурь гэдэг нь дам нуруугаар холбогдсон өргөтгөсөн ултай цутгамал гадсан сууриуд юм. Гадсан суурийн ул хэсгийг өргөтгөж ухсанаар суурийн даацыг 3-6 дахин ихэсгэснээс гадна овойлттой хөрснөөс гадсан суурийг өргөгдөж сугарахаас сэргийлнэ. Энэ технологийн гол онцлог нь хөдөлмөр, материалын зардал бага, хэрэгжүүлэхэд энгийн, найдвартай байдал өндөр, намгархагаас бусад бүх төрлийн хөрсөнд, аль ч зориулалтын, ямар ч материалаар барьсан барилгад өргөн ашиглах боломжтойд оршино.

1. “ТИСЭ” (өргөсгөгч хутгыг авна) болон энгийн хийцийн гар өрмөөр, эсвэл цахилгаан, мото өрмийн аль нэгээр гадсан суурийн нүхийг улны түвшин хүртэл ухна. 

Ухах явцад гарах гол хүндрэл нь том чулуу таарах бөгөөд түүнийгөөр багажаар авах буюу өөр газарт шинээр өрөмдөх аргаар шийднэ. Шавар ихтэй зууранги хөрсийг урьдчилж төмрийн өрмөөр хэд хэд өрөмдөж сийрэгжүүлээд дээр ньбага зэрэг ус нэмж зөөлрүүлнэ. 

Р.Н.Яковлевын зохиосон “ТИСЭ” өрөм

  2. “ТИСЭ” өрөмд өргөгсөгч хутгыг угсарч, гадасны доод хэсгийг хагас бөмбөрцөг хэлбэртэй болгон өргөсгөж ухан таваг гаргаснаар гадсан суурийн газарбэлэн болно.

3. Гадсан суурийн тавгийг цутгасны дараакаркасан арматур, хуйлсан хар цаасан ус тусгаарлагч цамцыг нүхэнд байрлуулаадгадсыг тооцоот төвшинд хүртэлгүйцээж цутган, бетоныг гүний доргиураар нягтруулна. 

   Гадсан суурийг заавал арматурлаж, ус тусгаарлагч хийхийн зорилго нь гадсан суурийн даацыг нэмэгдүүлэхээс гадна хөрсний овойлтын  үед үүсэх шүргэгчхүчийг багасгах, уг хүчний улмаас үүсэх суналтын хүчний үйлчлэлээр гадасны таваг тасрахаас сэргийлнэ. 10-12 мм голчтой 3-4 ширхэг арматурыг хөндлөн хомоор багцлан боож, суурийг голлуулан байрлуулна. Арматурын үзүүрүүдийг сууриас дээш 30 см гаргах бөгөөд дараа нь холбоос дам нуруунд оруулан цутгаснаар 2 элементийн холбоос найдвартай болно.

Хөрсний ус ойрхон, сул хөрстэй газарт нүх ухсаны дараа түүнийг нурахаас өмнө амжиж аль болох хурдан цутгах хэрэгтэй.

2. Холбогч дам нуруу (ХДН) цутгах

Технологи ажиллагаа нэг бүрийг тоочилгүйгээр анхаарах зарчмын гол  асуудлыг дурдвал:

А.  ХДН-г доорх хөрс нь хөлдөж овойхдоо өргөхөөс сэргийлж тэдгээрийн хооронд 10 см-аас багагүйзайг үлдээх буюу зөөлөн материал (ихэвчлэн бага нягттай полистирол хавтан)-аартэлэлтийн заадас гаргана.

 ХДН-г газраас 10 см-ээс багагүй хөндий цутгана

Б. Холбоосыг илүү найдвартай болгох зорилгоор гадсан суурийн оройг ХДН-руу 5-7 см оруулж цутгана

ХДН, газрын хооронд полистирол хавтангаар тэлэлтийн заадас хийсэн нь

     В.   ХДН-уудын уулзварыг аль болохоор гадсансуурийн дээр тааруулна.

    Г.  ХДН-г Ф10 мм - 8 ширхэг, Ф12 мм- 6 ширхэг, Ф14 мм- 4 ширхэг арматурын аль нэгийг дээд, доод ирмэгээс 2-3 см зайд байрлуулан, Ф8 мм хөндлөн хомыг 25-30 см зайтай уяж каркас болгон арматурлана. Каркас, хэвний хооронд 2-3 см зузаан чулуу, бетон ивж арматурын хамгаалалтын үеийг гаргаж өгнө.

ХДН-уудын уулзварт арматурыг 20-30 см зөрүүлж нугалах буюу 40-60см арматурыг нугалж, давхарлаж боон хүчитгэнэ.

Д.   ХДН-ын өндрийг модон ханатай барилгад 20 см,тоосго, блокон ханатайд 40-60 см хийнэ. Өргөнийг ханын зузаанаас хамааруулж сонгоно.

Е.     ХДН-ыг М250-300 бетоноор сайтар нягтруулж, таслалгүй цутгана. Бетоны чийгийг хадгалах, хасах хэмтэй үед хөлдөлтөөс хамгаалах арга хэмжээг авна.

3.  “ТИСЭ” суурийн давуу болон сул талууд

1. Давуу талууд:

●      Материалын зардал уламжлалтхийцийнхээс 3-4 дахин бага,

● Технологи энгийн, хөдөлмөрзарцуулалт бага тул мэргэжилтэн шаардахгүй, хүнд машин механизм, нарийн багаж шаардахгүй тул богино хугацаанд, чанартай гүйцэтгэх боломжтой (нүх ухагч болонул өргөсгөгч багажийг өөрсдөө хийж болно),

●   Өргөсгөсөн улны талбай энгийн гадасныхаас 4-6 дахин их тул даац өндөр, илүү найдвартай,