Байгаль дэлхий дээр цаг агаарын бүхий л үзэгдлүүд дөрвөн улирлын туршид байнгын эргэлтэд орж байдаг билээ. Дэлхий ертөнц нарны аймгийг жилд нэг удаа тойрон эргэлдэх бөгөөд энэ хугацаанд цаг уурын дөрвөн улиралд хуваагдан байгаль дэлхий өнгө зүсээ өөрчлөн байдаг. Температур хэмээх ойлголт нь цаг агаар уур амьсгалын чухал үзүүлэлт бөгөөд хүн төрөлхтөн байгаль дэлхийтэйгээ зохицон амьдрах чухал шалгуур үзүүлэлтийн нэг болно. Монгол улс байгаль цаг уур амьсгалын эрс тэс хүйтэн уур амьсгалын бүсэд, өндөрлөг газарт байрладаг. Газар нутгийн хувьд өргөн уудам талбайтай, цаг уурын бүсчлэл нь бүс нутгуудад харьцангуй ялгаатай байдаг. Гадна агаарын температур нь Монгол улсын хувьд +35 С хэмээс -45 С хэмийн хооронд хэлбэлздэг, жилийн дөрвөн улирлын хүйтний улирал нь илүү удаан үргэлжилдгээрээ бусад газар нутгаас ялгаатай.

Манай орны хувьд хүйтний улирал буюу өвлийн улирлын гадна агаарын температураас хамаарч барилга байгууламжийн халаалтын хүчин чадлыг сонгодог. Гадна агаарын температурыг тусгайлан нэг бүс мужийн хэмжээнд нарийн судалж, улмаар зөвхөн тухайн бүс нутгийн барилга байгууламжийн дулаан хангамжийн инженерийн тооцоо судалгаандаа хэрэглэх нь аливаа ажлыг нарийвчлалтай сайн хийх үндэслэлийн нэг болно.

Гадна агаарын температурыг дулаан хангамжийн мэргэжлийн зүгээс дулааны, шилжилтийн, хүйтний улирал гэж хуваан авч үздэг. Монгол орны хувьд халаалтын улирал нь шилжилтийн улирлаар эхэлж, шилжилтийн улирлаар дуусдагаараа онцлогтой. Шилжилтийн улирал нь +10 хэмээс эхэлж -10 хэмээр дуусч хүйтний улиралтай золгодог. Хүйтний улирлыг -10 С хэмээс хамгийн бага температур хүртэл буюу Улаанбаатар хотод -39 С хэм хүртэл байхаар тооцдог. Улаанбаатар хотод халаалтын улирал нь намар 9-р сарын 15-наас эхэлж хойтон жилийн хавар 5-р сарын 15 нд дуусдаг. Энэ хугацаанд бүх орон сууцны барилгууд дулааны системээс дулаанаар хангагдаж халаалтаа авч байдаг. 

Барилгын дулаан хангамжийн зураг төслийн инженерүүд тухайн бүс нутгийн хүйтний улирлын гадна агаарын тооцооны хамгийн бага 5 хоногийн температурыг ашиглан барилга байгууламжийн халаалтын дулааны хүчин чадлыг тооцон гаргадаг. Тиймдээ ч энэ чухал үзүүлэлт утгыг батлагдсан норм дүрмийн дагуу авч тооцдог.

Гадна агаарын температурын дэлгэрэнгүй судалгаа хийхээр "Ус цаг уур эрдэм шинжилгээний хүрээлэн"-ээс 2015.09.15-05.15 хүртэлх өдөр бүрийн хамгийн хүйтэн температурын албан ёсны мэдээ тайланг авч дүн шинжилгээ хийлээ. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд буюу нийт халаалтын улирлын 1200 гаруй хоногийн температурын утгуудыг бүлэглэн, гадна агаарын температурын утгуудыг нийт таван мужид хувааж, муж тус бүрт харгалзах тоон утгуудыг гаргаж, судалгааны ажлын үр дүнг хүснэгт болон инфографикийн аргаар боловсруулав.

Гадна агаарын температурын мужууд халаалтын улиралд хэд хоног үргэлжлэх, хэдэн цаг явагдах,  дундаж температур хэд байх, халаалтын улирлын хугацаанд аль аль температурын муж хэдий хэмжээний хувийг эзэлдэг тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг харж болно. Мужуудыг М1, М2, М3, М4, М5 хэмээн тэмдэглэн үзүүлж хоорондох гадна агаарын температурын зөрүү 10 хэм байхаар хуваалтуудыг хийсэн болно. Ер нь манай улсын хувьд халаалтын улирлын температурын утгыг таван мужид хуваан авч тооцоо судалгааг хийх нь оновчтой санагдлаа. 

Судалгаанаас харахад халаалтын улирлын хамгийн хүйтэн өдрийн гадна агаарын дундаж температур -31.6 С байжээ. Бидний тооцоонд -39 С утгаар тооцдог ба энэ утгад сүүлийн таван жилийн хугацаанд огт хүрээгүй байна. Огт хүрээгүй гээд энэ утгыг бид бууруулах ёсгүй, тооцоонд нөөц байх хэрэгтэй ба цаг агаарын огцом эрс өөрчлөлтийг бид үгүйсгэх боломжгүй. Сүүлийн таван жилийн гадна агаарын температурын тайлан мэдээнд үндэслэн гаргасан хүснэгтэн мэдээлэл болон инфографикийг үзэж танилцана уу. Тус инфографик тайлан мэдээ бидэнд дараа дараагийн дулаан хангамжийн ажлуудыг төлөвлөхөд дүгнэлт өгч, нарийвчилсан тооцоо судалгааг гаргахад дөхөм болох болов уу.

2020-2021 оны халаалтын улирлын тайлан мэдээ хараахан гараагүй байгаа тул тус судалгаанд оруулаагүй болно. Гадна агаарын температурын сүүлийн таван жилийн мэдээ тайланг  баталгаажуулах үүднээс өмнөх таван жилийн тайланг мөн оруулах хэрэгтэй. Нийт 10 жилийн тайлан мэдээг халаалтын улирлын хугацаанд дахин оруулж сүүлийн 10 жилд цаг агаарын өөрчлөлт, гадна агаарын температурын  хэлбэлзлийг бодитоор харуулах нь зүйтэй. Гадна агаарын тооцооны температур болон бодит цаг уурын тайлан мэдээнд үндэслэн гаргасан утгууд нь аливаа ажлыг төлөвлөх, эрчим хүчний хэмнэлтийг хэрхэн яаж хийх тухай арга замуудад үнэлэлт дүгнэлт өгөх боломжтойг харуулна. Судалгааны энэ ажлыг Улаанбаатар хотын Цаг Уур эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгээс авсан албан ёсны баталгаатай тайлан мэдээнд үндэслэн гаргасан болно.

Судалгааг боловсруулсан: Барилгын Дулаан хангамж, Агаар сэлгэлтийн Зөвлөх инженер

У.Батдэлгэр.