Дэлхийн архитектурын салбарын хамгийн нэр хүндтэй “Pritzker Prize” шагналын 2021 оны шилдгүүдээр Франц улсын Парис хотод ажиллаж амьдардаг архитектор Анне Лакатон, Жан Филипп Вассал нар хамтдаа хүртсэнийг 2021 оны 3-р сарын 16-ны өдөр олон улсын хүндэт шагналын ивээн тэтгэгч “The Hyatt” сангийн дарга Том Прицкер зарласан юм. Ингэснээр тэд “Pritzker Prize” шагналын 49, 50 дахь шагналтнууд боллоо. 

Анне Лакатон, Жан Филипп Вассал

Тус шагналыг тухайн архитекторын гарал угсаа, шашин шүтлэг, нас хүйсээс үл хамаарч, зөвхөн архитектурын салбарт оруулсан хувь нэмэр, хувийн чадвар чансааг нь харгалзан, тухайлсан нэг уран бүтээлд нь тулгуурлан олгодоггүй бөгөөд архитектурын салбарт бүтээсэн төсөл, ажилласан туршлага, бий болгосон үнэт зүйлс гээд бүхий л зүйлийг нь харгалзан үздэг байна.

Жил бүрийн 11 дүгээр сараас эхлэн нэр дэвшигчдийг нээлттэй бүртгэж, найман хүний бүрэлдэхүүнтэй шүүгчид шилдгийг тодруулж, жил бүрийн гуравдугаар сард багтаан ялагчийг зарладаг уламжлалаар энэ жилийн шилдгүүд тодорсон юм. 

“Pritzker Prize” шагналын эзэн болох Анне Лакатон нь 1955 онд Францын Сен-Парду хотод, Жан Филипп Вассал 1954 онд Марокко улсын Касабланка хотод тус тус төржээ. Тэд 1970-аад оны сүүлчээр Францын Бордо хотын “Үндэсний архитектур, ландшафтын сургууль”-ийн архитектурын албан ёсны сургалтад сууж байхдаа уулзаж байсан түүхтэй. 

Лакатон Бордо Монтеньегийн Их Сургуульд Хот төлөвлөлтийн чиглэлээр магистрын зэрэг хамгаалж байх хооронд Вассал Баруун Африкийн Нигерт суурьшиж, хот төлөвлөлтөөр туршлага хуримтлуулж байжээ.

Лакатон нь Вассал дээр тогтмол /зочилдог/ очдог байсан ба үзэсгэлэнтэй, нөөц бололцоо багатай элсэн цөлийн энэ нутаг тэдний архитектурын онолынх нь суурь үүсэхэд гүн гүнзгий нөлөө үзүүлсэн гэдэг. 

“Нигер бол дэлхийн хамгийн ядуу орнуудын нэг. Хүмүүс нь үнэхээр гайхалтай, өгөөмөр, хариу нэхэхгүйгээр бүх зүйлийг хийдэг. Үргэлж шинийг эрж хайдаг бүтээлч сэтгэлгээтэй хүмүүс байдаг. Энэ бол бидний хувьд архитектурын хоёр дахь сургууль байсан" гэж Вассал дурсжээ.

Ниамей, Нигер хотуудад Лакатон, Вассал нар анхны хамтарсан төсөл болох “Сүрлэн Урц /овоохой/”-г тухайн нутагт ургадаг бутны салаа мөчрүүдээр барьж байжээ.

Сүрлэн урц

Тэд Парист “Lacaton & Vassal” нэртэй компаниа 1987 онд үүсгэн байгуулсан  бөгөөд тэр цагаас хойш шинэ барилгын загвар болон дахин төлөвлөлтийн төслүүдийн /өөрчлөлтийн\ шийдлийг зоримог боловсруулан гаргадаг гэдгээ нотлон харуулсаар байна. Байгуулагдсан цагаас хойш Европ, Баруун Африк даяар 30 гаруй төсөл хэрэгжүүлэн хэдийн хүлээн зөвшөөрөгджээ. 30 гаруй жилийн хугацаанд амины сууц болон нийтийн орон сууц, соёл урлаг, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, нийтийн эзэмшлийн талбай, хот суурин газрын төлөвлөлтүүдийг боловсруулжээ. 

Тэдний архитектурын нийгэм эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл  нь нэн тэргүүнд уужим, чөлөөтэй орон зай үүсгээд зогсохгүй байгаль экологийг гэмтээхгүйгээр, барилгын материалуудыг ариг гамтай хэрэглэх явдал юм. Боловсруулж буй төслүүд нь бие болон сэтгэл санааг тайван,  таатай мэдрэмжтэй байлгахад оршдог. 

1993 онд Францын Флоирак хот дахь Latapie House-нд Био орчин нөхцөлийг бүрдүүлж эхэлснээр ногоон  барилгын технологийн хэрэглээ үүссэн. Түүнийг ашиглан, байгалийн агаар сэлгэлт, нарны сүүдэр ба тусгаарлагч материал зэргийг тохируулан барилгад жижиг хэмжээний цаг уурын таатай орчинг бүтээсэн. Үүнээс өмнө бид “Ногоон барилгын /Latapie House/ цэцэрлэгт хүрээлэнд цаг уурын нарийн нөхцөлд ургадаг эмзэг ургамлуудын тухай болон түүний гэрэлтүүлэг зэргийг нарийн судалж байсан. Энэ бүх нарийн торгон мэдрэмж, орчинг архитектурт оруулж ирэхээр сонирхож байсан” гэдгээ Лакатон илэрхийлсэн байна. 

Latapie House 

Тэд карьерынхаа туршид хуучин /түрээсийн/ орон сууцыг нураахыг уриалсан хот төлөвлөгөөнөөс татгалзаж харин оршин суугчдыг илүү тохь тухтай, цэлгэр орон зайд байлгахын тулд дахин төлөвлөлт боловсруулахад санал нэгтэйгээр анхаарлаа хандуулдаг байна.

Лакатон “Бид барилгын хувьд одоо байгаа зүйлсийг хэзээ ч асуудал гэж хардаггүй бөгөөд нөхцөл бололцоонд тулгуурлан илүү их боломжит хувилбарыг дахин боловсруулах боломжийг олж хардаг" гэдгээ тайлбарласан бол Вассал "Сайн архитектур бол бүхнийг байгаагаар нь хүлээн авч илүү аз жаргалтайгаар инээмсэглэн амьдарч буй газартайгаа харилцах харилцаа, сайн сайхан, тав тухыг мэдрэхийг хүсдэг цэлгэр орон зай бөгөөд учир нь бид яг одоо энд байна" гэжээ. 

Low-Rise Apartments 

Лакатон нь Швейцарын Холбооны Технологийн институтийн хүндэт профессороор 2017 оноос хойш, Мадридын Политехникийн Их сургуулийн хүндэт профессор, Орон сууцны менежментээр Испанийн Мадридад 2007 онд Магистрын зэрэг хамгаалсан. Тэрээр Дельфтийн Технологийн Их Сургуульд хүндэт профессор Германы Нюрнберг хотын Техникийн их сургуульд 2014 онд хүндэт профессор болсон.

Мөн Харвардын их сургуулийн Архитектур, Хот Төлөвлөлтийн сургуулийн Kenzo “Tange Visiting Chair“ хөтөлбөрт 2011 он, Буффалогийн их сургуулийн “Clarkson Chair” хөтөлбөрт 2013 онд тус тус Архитектурын дизайны шүүмжлэгчээр ажиллажээ. “Lafarge Holcim Awards”-ийн Европын шүүгчдийн бүрэлдэхүүнд 2017 онд нэр дэвшиж байсан бөгөөд энэ оны сүүлээр 2021 оны шүүгчийн бүрэлдэхүүний гишүүн болох юм.  

Вассал нь Берлиний урлагийн их сургуульд 2012 оноос хойш дэд профессор ажиллаж байгаа бөгөөд өмнө нь Германы Берлин хотын техникийн их сургуульд 2007-2010 он, Германы Хэрэглээний Шинжлэх Ухааны Их Сургуулийн Питер Беренсийн Урлагийн Сургуульд 2005 он, Франц улсын Версаль хотын Версалийн үндэсний архитектурын сургуульд 2002–2006 он, Бордо хотын Архитектур, ландшафтын үндэсний сургуульд 1992–99 онуудад тус тус багшилж байжээ. Тэрээр 2014 онд “LafargeHolcim Awards”-ийн Европын шүүгчдийн дарга байсан ба 2008 ба 2011 онд шүүгчдийн бүрэлдэхүүнд байсан. 

Тэд хамтдаа Италийн Алгеро хот дахь Сассари Их Сургуульд 2014-2015 онд, Швейцарын Холбооны Технологийн Институт 2010–2011 онуудад хүндэт профессор болж байжээ.

Лакатон, Вассал нар 2020 оны “BDA Grand Prize”-ийн эзэд, “Global Award for Sustainable Architecture” , “Cité de l’Architecture & du Patrimoine “ 2018 он, “Académie d’Architecture”-ийн Алтан медаль 2016 он, “Генрих Тессенов”-ын одон 2016 он, “Рольф Шок”-ийн шагнал 2014 он, “Daylight & Building Components Award”, “Villum Foundation” ба “Velux Foundation” 2011 он, “Grand Prix National d’Architecture” Франц 2008 он, мөн “Schelling Architecture Award” 2006 онуудад дээрх шагналуудын эзэн болж байв.

Тэд хувийн болон нийтийн орон сууц, соёл урлаг, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, нийтийн эзэмшлийн талбай, хот төлөвлөлтүүдийн загвар болон хийц бүтээцийн найдвартай /тогтвортой/ байдлыг тус тус судалсаны дараа төслүүдээ боловсруулдаг. Нэн тэргүүнд хүний амьдрах орон зайг тэлэх. Ингэснээр тэдний хувьд үр ашигтай, эдийн засгийн болон экологийн ач холбогдол нэмэгдэж, улс орон, хотын хөгжилд туслах үндэс болдог аж.

FRAC Nord-Pas de Calais

Тэд Модернизмын өв уламжлалыг дахин сэргээж, архитектурын хандлагыг тодорхойлоод зогсохгүй, мэргэжлийн түвшиний архитектурын тухай ойлголтыг түгээж байна. 

“Модернистуудын итгэл найдвар, мөрөөдөл нь хот суурин газрын орон сууцуудын чанарыг сайжруулахад туслах асуудлууд болох цаг уурын онцлог, барилгын материалууд, орон зайг ашиглан экологийн онцгой үзэгдлүүдэд ч гэсэн хүчирхэг мэдрэмжийг төрүүлдэг гоо сайхан, ёс зүйг илэн далангүйгээр харуулсан явдал юм” гэдгийг шагналын шүүгчдийн ишлэлд дурьджээ.

Вассал: “Бидний ажил ямар нэгэн бэрхшээлийг шийдвэрлэх, хэрэгцээ, сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжийг бий болгож чадах орон зайг бүтээхэд оршдог"

Лакатон, Вассал нар "Хэзээ ч нураахгүй" гэсэн зарчим баримталж, барилгын шинж чанарыг удаан эдэлгээтэйгээр нь хадгалах боломж олгохыг хичээн ажилладаг.

Архитекторууд төлөвлөлт, зохион байгуулалтыг хийхдээ өөрчлөгдөж буй хэрэгцээ шаардлагыг хангаж орон зай, талбайг  илүү нэмэгдүүлэн, өрөөнүүдэд дахин төлөвлөлт хийж тэнцвэржүүлснээр барилга байгууламжийн ашиглалтын хугацааг уртасгадаг. “Өөрчлөлт гэдэг нь одоо байгаа зүйлээ ашиглан илүү сайныг хийх боломж юм. Хуучин барилгыг шууд буулгах нь хялбар бөгөөд богино хугацааны шийдвэр. Ингэснээр хөрөнгө санхүү, материалын хог хаягдал гэх мэт олон үр ашиггүй зардлууд гарч таагүй нөлөөг нийгэмд үзүүлдэг. Бидний хувьд энэ бол хүчирхийллийн үйлдэл юм” гэжээ.

Тэдний архитектурын онцгой шийдэл бүхий бүтээлүүдээс дурдвал: “Cap Ferret хаус” France 1998, “Cité Manifeste”-ийн 14-н нийтийн байр (Mulhouse) Франц 2005 он, Pôle Менежментийн их сургууль Бордо Франц 2008, 53 айлын цөөн давхар орон сууц Сент-Назер хот Франц улс 2011 он, олон зорилгот театр Lille 2013, “Ourcq-Jaurès” оюутны болон нийтийн орон сууц Францын Парис хот 2013, Жардинс Неппертэд 59м2-н нийтийн орон сууцны хөгжүүлэлт (Mulhouse) Франц 2014–2015, Chêne-Bourg дахь орон сууц, оффисын барилга, Швейцарын Женев хот 2020.

École Nationale Supérieure d’Architecture de Nantes

“Энн Лакатон, Жан Филипп Вассал нарын бүтээлүүд нь архитектурын ардчилалын мөн чанарыг дүрслэн харуулдаг”

Тэд үзэл санаа, мэргэжилдээ хандах хандлага, түүний үр дүнд бий болсон архитектурын технологийн шинэчлэлт, байгаль экологид мэдрэмжтэй хандах үүрэг амлалтыг өөрсдөдөө өгч ямар нэг болзолгүйгээр төслүүдээ хэрэгжүүлж болдогыг тэдний бүтээлүүд нотлон харуулсан юм.  Энэ бол Анн Лакатон, Жан Филипп Вассал нарын 1987 онд Парист компаниа үүсгэн байгуулснаас цагаас хойших баримталсан зарчим юм.  

Архитектур нь зөвхөн барилга байгууламж биш гэж үздэг юм. Тийм ч учраас хэрэгжүүлж буй төслүүдээр дамжуулан хамгийн сайн архитектур нь энгийн  гэдгийг илэрхийлж чаддаг.

Архитектур нь нийгэмд маш их нөлөө үзүүлж, бид ганцаараа биш гэдгийг ухамсарлахад хувь нэмрээ оруулж болохыг тэд харууллаа.