VIP ярилцлагын зочноор дулаан хангамжийн салбартаа 15 жил тогтвортойгоор хувь нэмрээ оруулан ажиллаж, энэ хугацаанд Дулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн мэргэшсэн инженерийн зэрэг 3 удаа хамгаалан, Зөвлөх инженерийн сургалтад одоо суралцаж буй “Универсум” ХХК-ийн захирал Т.Бээлбаатарыг урин ярилцлаа. “Тэргүүний барилгачин” цол тэмдэгтэн тэрээр суралцахаас хэзээ ч ичиж болохгүй гэсэн зарчимтай нэгэн.

“Универсум” ХХК-ийг  шилжүүлэн авсан тэр үеэс тань ярилцлагаа эхлүүлье?

“Универсум” ХХК-г манай ах Н.Далантай анх буюу 1996 онд байгуулж байсан. 2006 онд би Дулаан хангамж агаар сэлгэлтийн чиглэлээр сургуулиа төгсөөд тус компанийг хариуцан одоог хүртэл үйл ажиллагааг нь тасралтгүй явуулж байна. Тэр үед барилгын салбар нэг их идэвхжээгүй  байсан үе. 2006 он хүртэл манай компани дан барилга, сантехник угсралтын ажил буюу барилгын шугам сүлжээний угсралтын болон барилга угсралтын ажил хийдэг байлаа. Тэр үед энэ салбартаа анхлан байгуулагдсан компаниудтай зэрэгцэж ажиллахын төлөө л зүтгэж байсан.

2012 оноос хойш шугам сүлжээний худалдааны чиглэлийг өргөн хэрэгжүүлж эхэлсэн. Худалдааны салбарыг эхлүүлж байхад, энэ нь мэргэжлийн шинж чанартай тоног төхөөрөмжийн худалдаа учраас төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд илүү ачаалал өгөхгүйгээр хэрэглэгчдэд хэрэглээндээ таарсан дулааныг нь хамгийн бага зардлаар хангах, илүү зардалгүй  байх тал дээр анхаарсан. Тухайн үед шинэ үл хамаарах систем орж ирэхэд хэрэглэгчдийн мэдлэг дутуугаас болж өндөр үнэтэй худалдан авалтыг буруу, дутуу тооцоогоор авах асуудал их гардаг байлаа. Тиймээс хэрэглэгчдэд зөв мэдээлэл өгөх, энэ талын мэдлэгтэй болгох, найдвартай бүтээгдэхүүнээр хангах тал руу чиглэн ажилласан.

Халаалтын системийг үл хамаарах схемтэй болгох систем  нэвтэрснээр ямар давуу талууд гарав?

2006 оноос өмнө Улаанбаатар цахилгаан станцын ус шугам сүлжээгээр дамжиж айлын паар хүртэл нэг л системтэй байсан бол мөн оноос хойш хотын сүлжээнд техникийн шинэчлэлт хийгдэж, Улаанбаатар хотын төвлөрсөн сүлжээг 2 хуваасан. Өөрөөр хэлбэл, айлын ус айлдаа, станцын ус шугамндаа гүйнэ гэсэн үг. Энэ нь барилга үл хамааралтай схем буюу барилга, шугам сүлжээ, станц гээд тус бүр өөр, өөрийн устай болсон. Ингэснээрээ цахилгаан станцуудыг нэмж барихгүйгээр дулааны түгээлтийг оновчтой, тогтвортой болсноор хотод дулаанаар хангагдаж байгаа  барилгын  тоо нэмэгдсэн.

Хамгийн анхны төлөвлөлтөөр Улаанбаатар хот 400 мянган хүний орон сууцны ачаалалтай байсан тул тэр хэмжээний станцын хүчин чадлаар эхэлж байсан. Харин тэрийг барилгын үл хамааралтай схем болгосоор одоогийн 2500 байгууллага, 11700 орчим орон сууц болох энэ олон барилгыг багтааж, шингээгээд байгаа юм.

Ялтсан бойлертой схемийг системд нэвтрүүлж олон хэсэгчилж түгээснээр шугам сүлжээний элэгдлийг багасгаж, системийг автомат тохируулга, тоолууртай  болгоод хэрэглэгч зөвхөн өөрийн хүсэл,  хэрэгцээнд таарсан  дулааныг  хэрэглэж эхэлж байна.

Ялтсан бойлоорын схем анх аль улсаас, хэрхэн гарч байв? Мөн манай улсад хэзээ нэвтэрсэн талаар тайлбарлаач?

Хуучнаар ЗХУ-д 1960-аад онд энэ системийг анх хэрэгжүүлж эхэлсэн. Тэр үед техник, технологийн шийдэл одоогийнх шиг сайн байгаагүй тул шууд хамааралтай схем болон хурдны дулаан солилцуур /гуурсан бойлоор/ шийдлээр явж ирсэн. 1970 оны Европын эрчим хүчний хямралын дараа барууны улсууд идэвхтэй судалгаа, хөгжүүлэлт хийж цаг хугацааны эрхэнд Герман, Швед зэрэг улсууд атираат хавтангийн /ялтсан бойлоор/  тэргүүлэгч технологи гарган хэрэгжүүлж чадсан байдаг.

Манайд ялтсан бойлоорын схемийн хамгийн анхны туршилтын загварыг “МСS” компани 2003-2005 онд оруулж ирэхэд манай компани туслан гүйцэтгэгчээр ажиллаж, бүх угсралтын ажлыг хийж байсан.

Энэ нь тэр үед манай салбарт маш хэрэгтэй нэг урсгал болж гарч ирж байсан юм. Хуучин цагт нэг барилгын дулааны узелийг 3 ээлжийн сельсер ажиллуулдаг байсан бол одоо систем бүрэн автомат болсноор ихэнх барилгууд дээр байнгын сельсергүй болсон. Узелийн өрөөг компаниуд сүлжээгээр, камераар хянадаг болж, ямар нэг гэмтэл гарвал сүлжээгээр мэдээллийг хүргэдэг, хүний ажиллах хүчийг багасгасан давуу талтай. Хуучны “хүйтэн байна халаая, халуун байна багасгая” гэдэг зүйл одоо үгүй болж хүний хийсэн хуваарийн дагуу нарны аяс, гадна дулааны хэмээс хамаарч ажилладаг болсон.

Халаалтын чиглэлийг бүрэн автоматжуулж хэрэглэгчийг хямд, баталгаатай тоног төхөөрөмжөөр хангаж чадсан

15 жилийн хугацаанд салбартаа оруулсан хувь нэмэр, хийсэн ажлуудаасаа дурдвал?

Бидний энэ 15 жилд хийж чадсан ажил гэвэл халаалтын чиглэлийг бүрэн автоматжуулж хэрэглэгчийг хямд, баталгаатай тоног төхөөрөмжөөр хангаж чадсан явдал юм. Одоо жилд дунджаар 1-2 км орчим гадна  шугамын угсралтын ажил болон 200 орчим барилгын дулаан, цэвэр усны тоног төхөөрөмжийг угсарч нийлүүлэн хийж гүйцэтгэж байна.

Манай хотын томоохон барилгуудад бүгдэд нь бидний хувь нэмэр орж баригдсан байна. Хамгийн сүүлд “И-март” сүлжээ дэлгүүрийн дулааныг бүрэн автомат болгох ажлыг гүйцэтгэж узельд хүнгүй, дэлгэцээр хянадаг болгосон.

Салбартаа нийлүүлж буй бүтээгдэхүүнээс дурдвал дулаан хангамжийн насос, бойлоор, хаалт, арматур, автоматжуулалтын тоноглол зэрэг 120 гаруй үндсэн бүтээгдэхүүнтэй. Насосын CNP , SHIMGE брэндийн Монгол дахь  албан ёсны төлөөлөгч мөн Шведийн Алфалавал брэндийг Европ болон Хятад дахь үйлдвэрээс манай орны нөхцөл шаардлагад нийцсэн бүтээгдэхүүнийг шууд нийлүүлж, “Experphe” “Титамниум” брэнддээ 5 болон түүнээс дээш жилийн баталгаа өгч чадаж байна.

Эдгээрээс дулааны узелийн автоматжуулалтыг онцолж яримаар байна. Яагаад гэхээр энэ автоматжуулалт зөвхөн барилгын дулааны узелийн эргэлтийн насос дээр хувьсах зарцуулалтыг хэрэгжүүлж чадсанаар  цахилгааны  төлбөрийг 35-45 хувь буруулж байна.

\Цахилгаан эрчим хүчийг 35 хувь бууруулдаг шинэ төрлийн өөр дээрээ суурилуулсан хувьсах зарцуулалтын насосууд\

Дулааны узелийн автоматжуулалт нь цахилгааны төлбөрийг 35-45 хувь бууруулж байгаа тухай тайлбарлавал?

Өнгөрсөн онуудад Монгол орны нөхцөлд, системд бүрэн тохирсон дулааны удирдлагын бүрэн автомат ухаалаг системийг өмнө  хэрэгжүүлж байсан зардлаас хэд дахин бага өртгөөр нэвтрүүлж хэрэгжүүлж чадсан. Энэ нь бүх системийг ухаалгаар удирдах сүлжээний горимд хянах, ерөнхийдөө бол гар утаснаас хянах  боломжийг олгож байгаа.

Дийлэнх хэрэглэгчид  амны орон сууц, жижиг объектын хувьд дулааныг маш сайн үйлдвэрлэж чаддаг ч дулааны зохицуулалт, хуваарилалтыг хийж  чаддаггүй. Амины сууцны жишээн дээр яривал бидний хийж байгаа систем хэвийн дулаан алдагдалтай байшинд мкв талбайн халаалтын өртөг өнөөдрийн байдлаар 2000 төгрөг хүртэл бууруулж чадсан байна.  Бүрэн цахилгаанаар 60м2 байртай  хувь айлд хамгийн хүйтэн 12 болон 1-р сард 120 мянган төгрөгийн л халаалтын зардал гарна гэсэн үг. Хуучин 12 кв-ын тэнн тавихад 1квт гэхэд нэг өдрийн 63 мянган төгрөг төлдөг байсан болохоор цахилгаан халаалтыг ямар ч боломжгүй, хэцүү зүйл гэдэг ойлголттой байсан. Одоо автоматжуулалт, тохируулга хийж чадсанаараа  маш их боломж нээгдэж  байна.

\Хан-Уул дүүргийн И-Март сүлжээ дэлгүүрийн дулааны узелийн байр\ 

Сантехникийн материалыг дотооддоо үйлдвэрлэх боломжийг судалж үзэв үү. Энэ боломжтой юу?

Манай орон 2 томоохон үйлдвэрлэгч, хангагч улсын голд байрласан гео политикийн хувьд нэг талаараа маш ашигтай, нөгөө талдаа ашиггүй байрлалд байдаг. Бидний хувьд хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбарыг бодлогоор тогтвортой дэмждэг Хятад, Орос улсуудтай өрсөлдөнө гэдэг маш хүнд. Барилгын үйлдвэрлэлийн салбарт бидэнд өрсөлдөж чадах цөөхөн төрөл зүйл байна. Энэ нөхцөлд мэдээж материалын өөрийн өртгөөсөө илүү тээвэр болон бусад зардалд ихэнх өртөг шингэдэг барилгын чулуу болон тээвэрлэхдээ овор их бүтээгдэхүүнүүд л байна. Хуванцар хоолой, барилгын чулуу гэх мэт.

Өөрийн нөхцөл байдалдаа тохируулан эдийн засгийн өрсөлдөх чадвартай салбартай болох хэрэгтэй

Таныхаар экспортод гаргах боломжтой чиглэлийг судалж байв уу. Ямар боломж байна?

Манай улс геополитикийн хувьд нэг талаараа маш ашигтай, нөгөө талдаа ашиггүй байрлалд байдаг гэж дээр хэлсэнчлэн үүнийг зарим хүмүүс эрс, тэс цаг агаартай төв Азийн тэгш өндөрлөгт, ашиггүй байрлал гэж үздэг. Энэ нь үнэний ортой ч миний хувьд сул талаа давуу тал болгон харах том боломж гэж боддог.

Бид тэрбум хүн өрсөлддөг энэ хөнгөн үйлдвэрлэлийн  салбарт өрсөлдөх нь утгагүй юм. Харин өөрийн нөхцөл байдалдаа тохируулан эдийн засгийн өрсөлдөх чадвартай салбартай болох хэрэгтэй. Юуг хэлээд байна гэхээр Сэргээгдэх эрчим хүчийг макро түвшинд 50-аас дээш жил ажиллахаар  сайтар хөгжүүлэх хэрэгтэй.

Манай орны хувьд Орос, Хятад 2 улсыг эрчим хүчээр холбох сүлжээний ажилд идэвхтэй оролцож, төв Азийн эрчим хүчний системийн ачааллын хуваарлалтын ажлыг гео политикийн ашигтай байршилд байрладагын хувьд хийх нь чухал юм.

Азид өглөө цахилгаан хэрэглээ их үед Европд ачаалал бага байдаг үед ачааллыг тохируулж, шилжүүлэх ажлууд манайхыг тойроод хийгдээд байна. Бид цаг үетэйгээ нийлж энэ төслийг өөрийн нутгаар явуулж дундаас нь сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлээ сайн хөгжүүлэн эрчим хүч экспортлох хэрэгтэй. Бидний хувьд эрчим хүч экспортлох нь хамгийн ирээдүйтэй экологид цэвэр, өрсөлдөөнд асар их боломжтой салбар гэж харж байна.

Манай улс ачааллын үеэрээ Оросоос цахилгаанаа худалдан авчхаад илүүдэл цахилгаанаа цахилгаан шугам сүлжээгээ  хэвийн ажиллуулахын тул  үнэгүй өгдөг тогтолцоотой байгаа. 

Иймд бид Таван Толгойгоос  нүүрсээ зөөх биш цахилгаан станц барин, эрчим хүч үйлдвэрлэн гаргах, Говь нутаг төв Азийн тэгш өндөрлөгт эрс тэс уур амьсгалтай бүст байдаг болохоор /халуун хүйтний шилжилтийн үед байнгын салхи ихтэй/ салхин парк байгуулах, хойд зүгийн голууд нь бага боловч эхлэлээсээ хилээр гарах хүртлээ 600 орчим км туулахдаа 1000 метрийн уналттай, дандаа уулын бүсд урсаж өнгөрдөг энэ нь хэдэн ч удаа ташлаж усан цахилгаан станц барих боломжтой.

Үүнийг хэрэгжүүлснээр ямар ач холбогдолтой вэ?

Үүнийг дагаад экологийн цэвэр устай орчинд загас үржүүлэх гэх мэт асар их боломжууд байна. Ирээдүйд глобалчлагдаж байгаа дэлхийд хэн санхүүгийн чадвартай нь эрх мэдэлтэй байна. Үүний тулд  хямд эрчим хүч, түүх соёл хоёроор тулаан болох нь нэгэнт тодорхой болсон цаг.

Бид чинь төвлөрсөн системдээ баригдаад хот дотроо шаваад байж байдаг улс. Иймд орчин үеийн техникийг дэвшил, сэргээгдэх эрчим хүчийг нөөцлөх, хадгалах хуваарьтай хэрэглэх аргыг барилгын ус дулаан хангамжийн салбартаа хэрэгжүүлж, хотын бөөгнөрөл түгжрэлээс гарах үндсэн суурийг яаралтай хэрэгжүүлэх хэрэгтэй болоод байна. Цахилгаанаар хямд найдвартай хангагдвал халаалтад асуудал үүсэхгүй байх болно.

Материалын захиалгаа эрт хийгээгүйгээс болж эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэн, хомостолд орж чанаргүй бүтээгдэхүүнийг оруулж ирдэг

Узелийн тоног төхөөрөмжийн эрэлт их байдаг. Үүний хажуугаар асуудлууд гарч байна уу?

Барилгын ажил хавар эхлээд зун, намаржингаа үргэлжилдэг улирлын чанартай салбар. Ажил дуусах буюу яг 9, 10-р сард барилга барьсан 100 орчим компани нэгэн зэрэг “Узельэ авая” гэдэг. Энэ нь хүссэн хүсээгүй сантехникийн материалын хямралыг үүсгэж, үнэ нэмэгдэх, чанаргүй материал орж ирэх шалтгаан болдог. Туршлагатай томоохон компаниуд бол хавар барилгын ажил эхлэхэд шууд узельэ манайхруу захиалчихдаг тул барилга баригдаж дуусахад материал бэлэн гэсэн үг. Харин зарим шинэ залуу компаниуд төлөвлөлт, мэргэжлийн багын хүртээмж, тооцоололгүйгээс болж энэ зэргийн зүйл дээр зохион байгуулалт муу хийж, цаг хугацаа алдан, чанаргүй материал хэрэглэн хохирдог. Мөн олон барилга өвөл дулаанаа авч чадаагүй тохиолдол цөөнгүй байдаг.

Материалын захиалгаа хийгээгүйгээс болж ачаалал, эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэн, хомостолд орж Эрээнээс чанаргүй бүтээгдэхүүнийг оруулж ирдэг нь нэгдүгээрт санхүүдээ захирагддаг, хоёрдугаарт хугацаандаа баригдчихаад манай орны стандартад тохирохгүй бүтээгдэхүүн оруулж ирээд тавьчихдаг. Тэр нь шаардлага хангахгүй дорхноо элэгддэг. Гэтэл бид стандартад тохирсон, чанартай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрт тусгайлан урьдчилан захиалж хийлгэдэг юм.

\Узелийг нэгдсэн системээр хянаж буй байдал\

Энэ мэтчилэн чанаргүй материалууд ихээр орж ирдэг. Материалын чанарын асуудал дээр өөр юу хэлэх вэ?        

Мэдээж чанар муу, стандартын шаардлага хангаагүй бүтээгдэхүүн хилээр янз бүрийн сувгаар орж ирдэг. Үүнийг хянах зохицуулах маш хэцүү. Хамгийн сайн хянах боломж бол хэрэглэгч өөрөө юм. Хамгийн гол нь хэрэглэгчдэд хэрэглээний чанар, стандартын мэдлэг олгох нь чухал. Энгийн үгээр материалын чанар, хэрэглээний төрөл, техникийн сонголтыг зөв хийх анхан шатны мэдлэг олгох нь чанаргүй материалыг  зах зээлээс гаргах гол түлхүүр болно. Энэ нь нэг компани, нэг хүн дангаараа хийхэд хэцүү. Үүнийг манай мэргэжлийн холбоодууд, агентлагууд анхаарч ажилладаг нь сайшаалтай. Гэхдээ энэ ажилд технологийн хөгжлийг бид гүйцэж чадахгүй л байна.

Ковид-19 цар тахал бидэнд цахимаар ажиллах горим руу шилжихэд хүссэн хүсээгүй сургаж байна. Энэ үед хэрхэн ажиллаж байна?

Ковид гэдэг зүйл бидэнд маш олон өөрчлөлт, шинэчлэлтийг авчирч байна. Яагаад гэхээр бид бүхий л ажлыг бичиг цаасаар, биеэр уулзаж байж хийдэг байсан бол цар тахал гарч аргагүйн эрхэнд хөл хорионд орсон ч ажлаа явуулах, ажилчдаа цалинжуулахын тулд цахимаар ажиллаж байна. Энэ нь Монголын барилгын салбарт байгаагүй ЦАХИМ гэдэг зүйлийг нөхөн орж ирсэн шинэчлэлт. Цар тахал бид бүхэнд маш том торгуул болж байгаа ч цаагуураа маш том ололтыг өгч байна. Манай худалдааны хэсэг цахимаар ажиллаж, угсралтын хэсэг харин биеэр гүйцэтгэх ажил тул хөл хоритой үед асуудалтай. Мөн бүтээгдэхүүн ирэх хугацаа удааширч, өртөг зардал 20 хувиар нэмэгдсэн байна.

Байгууллагынхаа хүний нөөцийг хэрхэн бүрдүүлж, идэвхжүүлдэг вэ? 

Шинээр ажлын талбарт гарч буй залуусыг амьдралын идэвхтэй, зорилготой болгох нь боловсон хүчин, хүний нөөцийн бодлогод хамаарах хамгийн гол зүйл. Компанийн зүгээс ажилтны ахуйн амьдралыг харж үзэх, тогтвортой ажилтай байх нөхцөлийг бүрдүүлэх, хувь хүнд сэтгэлзүйн болон мэргэжлийн зөвлөгөө өгч сайн боловсон хүчин, баг хамт олон бэлдэхэд чиглэн  ажлын чиг үүргийн зөвлөгөө өгөн, мэргэжил тус бүрийнх нь чиглэлээр сургалтад хамруулж, нэг ажилтныг нэгээс дээш мэргэжилтэй болгохыг гол зорилго болгож ажилладаг.

Компанийнхаа борлуулалтаас хамаараад орлогынхоо тодорхой хувиар ажилтнуудаа гадагшаа аялуулдаг. Өнгөрсөн онд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ гэр бүлийн хамт Тайланд улсын Пүкет аралд 14 хоног амраад ирсэн. Харин энэ жил хөл хорионоос болоод дотоодоо амарч байна. Манай ажилтнуудаас гэр хороололд амьдардаг хүн байхгүй, бүгдийг нь орон сууцанд ороход нь дэмжлэг, туслалцаа үзүүлсэн. Энэ нь нэг талаараа боловсон хүчнээ ажилдаа, дуртай, эрч хүчтэй байлгах гол зүйл бөгөөд нөгөө талаас ажилтнууд маан энэхүү компанийн үйл ажиллагааг тогтвортой явуулах гол судас учир урамшуулах дуртай.

Мөн нийгмийн хариуцлагын хүрээнд орлогынхоо тодорхой хувиар жил бүр салбар хамаарахгүй сайн үйлсийн ажил хийдэг.

Бид шилдэг мэргэжлийн хамт олон бүрдүүлэн шинэлэг иновацийг хэрэгжүүлэгч компани байж, төвлөрсөн системээс хамааралгүй стандарт болон системийг бий болгохын төлөө зорин ажиллах зорилт тавиад байна. 

Ц.Солонго