Ус сувгийн удирдах газар нь Улаанбаатар хотын хүн амын унд ахуйн усаар хангах, гарсан усыг нь татан зайлуулах үйлчилгээ үзүүлж ирсэн. Улаанбаатарын иргэдийн унд, ахуйн усаар хангах татан зайлуулах 619 км шугам сүлжээ байдаг.

1959 оноос хойш ашиглагдаж ирсэн 50-60 жилийн насжилттай учраас гэмтэл саатал гарах нь сүүлийн жилүүдэд элбэгшсэн. Тиймээс 2015 оноос Улаанбаатар хотын цэвэр усны шугам сүлжээг шуудуу ухалгүйгээр доторлох шинэ технологийг нэвтрүүллээ. Энэ талаар Ус сувгийн удирдах газрын ерөнхий инженер Ж.Дагвасүрэнтэй ярилцлаа.

Дулааны улиралд шугам сүлжээ засварлах ажил хийгдэж, жил бүр газар шороо сэндийчсэн байдаг. Одоо харин энэ асуудлыг шийдвэрлэсэн технологи орж ирсэн байна. Та энэ талаар дэлгэрэнгүй ярихгүй юу?

   -Дулааны шугам сүлжээ үүсээд 60 жил, Ус сувгийн удирдах газар 62 дэх жилдээ үйл ажиллагаа явуулж байна. Тиймээс шугам сүлжээний насжилт өндөр болсон тул жил бүр засвар үйлчилгээ хийх    шаардлага тулгардаг. Ингээд жил бүр шаардлагатай засвар үйлчилгээг төлөвлөн хуваарийн дагуу хийдэг боловч хөрөнгө оруулалтын асуудлаас болоод шугам сүлжээг богино хугацаанд     шинэчилж чаддаггүй. Тиймээс жил бүр үе шаттайгаар шугам хоолой засварлах ажлыг бага багаар төлөвлөн хэрэгжүүлдэг. Харин 2018 оноос эхлэн цэвэр усны шугам сүлжээг засварлах, шинэчлэх   ажилд шуудуу ухалгүйгээр шугам хоолой доторлох технологийг нэвтрүүлж, үйл ажиллагаа явуулж байна. Богино хугацаанд хийгддэг, замын хөдөлгөөнийг хаадагггүй, зардал болон нөхөн   сэргээлтийн ажил бага гээд давуу талтай. Европын холбооны улсууд түүхэн барилга байгууламжийг гэмтээлгүйгээр шугам сүлжээг өргөтгөн солих, шинэчлэх зорилгоор 1970-аад оноос нэвтрүүлж   ирсэн. Энэхүү шугам доторлогооны ажлыг Австри улсын “Ар Ти Ай” компанитай гэрээ байгуулж, Австри Монгол Улсын хооронд байгуулсан хөнгөлттэй зээлээр машин механизм, багаж хэрэгслэл,   материал тоног төхөөрөмжийг авч ажиллаж байна. Өнөөдрийн байдлаар голдуу нягтрал хөдөлгөөн ихтэй, насжилт өндөр 8,5 км шугам сүлжээг доторлосон.

Шугам сүлжээг сүвлэн доторлох материал нь ямар онцлогтой вэ?

  -Шугам сүлжээг сүвлэн доторлох хоёр төрлийн технологи ашиглаж байна. Нэг нь хуванцар буюу полиэтелин материалтай хоолойн диаметрийг багасгаж U /юу/ хэлбэрт оруулан, тухайн хоолойг     өндөр даралтат усаар угааж цэвэрлэсний дараа материалаа сүвлээд халуун уураар тэлж, буцааж хоолойг цагираг хэлбэрт оруулдаг. Мөн давирхайн цавуугаар шилэн даавуун материалыг цавуудаад, цавуутай талыг нь гадагш нь эргүүлээд өндөр халуун температурт халуун уураар хатааж доторлох технологи юм. Өнгөрсөн онд хоёр дахь технологийг нь сонгож төлөвлөсөн боловч ковид-19 цар тахалтай холбоотойгоор Австри Улсын мэргэжилтнүүд ирж чадаагүй. Тиймээс бид бэлэн байсан U /юу/ хэлбэртэй полиэтелин хоолойгоор “Close pit” технологийн дагуу материалаа дуустал шугамаа доторлосон. Харин СIPP буюу давирхайн цавуутай даавуун материалаар шугам доторлох технологийг өнгөрсөн 10-р сард өөрсдөө бие дааж туршлаа. Туршилтын ажилд зөвхөн монгол инженер, ажилчид оролцсоноороо онцлогтой. Нэг талаар түүхэн үйл явдал гэж бодож байна.

-Нийслэлийн хэмжээнд цэвэр, бохир усны шугам хоолойг ямар үе шаттайгаар доторлох төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна вэ?

 -Ус сувгийн удирдах газрын хэмжээнд нийтдээ 600 орчим км цэвэр усны шугам хоолой ашиглагддаг. Үүнээс 350 км нь ган болон ширмэн материалтай. Ус өөрөө байгалийн шинж чанараараа элээх исэлдүүлэх өөрөөр хэлбэл эрдэсжүүлэгч бодистой учир урвалд ордог. Тодорхой хэмжээнд усны даралтаас шалтгаалан бага хэмжээний зэврэх, элэгдэл өгч, цоорол гэмтэл гардаг учраас энэхүү 350 км шугамыг доторлохоор төлөвлөж байна. Энэ технологи нь агаарын температураас их хамааралтай бөгөөд манай орны эрс тэс уур амьсгал нь ажил гүйцэтгэх хугацаанд нөлөөлдөг.

Шинээр нэвтэрч байгаа технологи агаарын температураас хамаарч хийгдэх үү?

-Тийм ээ. Шугам хоолойг халуун уураар тэлээд, хэвийн хэмжээндээ орж бэхэжтэл гадна агаарын температур харьцангүйтогтмол байх шаардлагатай байдаг. Тиймээс дөрөвдгээр сарын 15-наас аравдугаар сарын 01-ны хооронд энэ ажлыг хийх нь тохиромжтой. Шугам сүлжээ доторлох ажил хийгдэхээс өмнө холбогдох бэлтгэл ажлууд багагүй хугацааг шаарддаг. Тодруулж хэлбэл шугам сүлжээг доторлохын тулд угааж цэвэрлэх, тухайн шугамаас түр шугам татах, засвар үйлчилгээ хийх шугамаа хаах, түр шугамаар дамжуулан хэрэглэгчдийг усаар хангах зэрэг ажлууд нь цаг хугацаа маш их зарцуулдаг учраас жилдээ цөөн километрыг шинэчилж байна. Шугам сүлжээг доторлоход эрэмбэлэх гурван шалтгаан байдаг. Нэгдүгээрт, насжилт өндөртэй, эвдрэл гэмтэл их гардаг шугам сүлжээг доторлоно. Хоёрдугаарт, бид эх үүсвэрээс газрын гүний цэнгэг усыг олзворлон түгээдэг. Тиймээс олзворлосон усныхаа чанарыг алдагдуулахгүйн тулд эх үүсвэрээсээ эхлэн доторлоно. Гуравдугаарт, цэвэр усны хоолой нь түүхийн дурсгалт газрууд, авто зам барилга байгууламжтай хэт ойр байх, сэргээн засварлахад өртөг их шаардах шугам сүлжээг эхний ээлжинд доторлосон. Бид дараагийн шатанд бохир усны шугамаа доторлох технологийг судлах, нэвтрүүлэх талаар төлөвлөж байна.

Сүвэгчлэн доторлох технологийн насжилтын хувьд хуучин хоолойноос ямар бэ?

-Ерөнхийдөө дэлхий нийтэд ашиглагдаж байгаа цэвэр усны ган болон ширмэн шугам сүлжээнүүд нь 30-40 жилийн насжилттай гэж тооцогддог. Ус маань өөрөө байгалийн шинж чанараараа хатуу биетүүдийг элээж эсэлдүүлдэг. Материалаасаа шалтгаалаад насжилт өөр өөр байдаг. Шугам сүлжээг давирхайн цавуутай даавуугаар доторлох, полиэтелин буюу хуванцар хоолойгоор доторлох аргууд 60-80 жилийн насжилттай гэж дэлхий нийтэд үздэг. Гадна талдаа хуучин ган болон ширмэн шугам хэвээрээ байх ба энэ нь хөрсний даац болон цэвэр усны доторлосон шугамаас ирэх даацыг давхар авна. Доторлож байгаа материал маань өөрөө тодорхой хэмжээний даралт авснаар ямар нэгэн механик үйлчлэлээс болж гэмтэх нь харьцангуй багасна. Энэ нь өөрөө хуванцар полиэтелин учраас усанд ямар нэгэн байдлаар исэлдэх, урвалд орох зэврэх зэрэг процесс харьцангуй удаан явагдана. Ийм учраас 60-80 жил зарим оронд 100 жилийн баталгаатай гэж үздэг.

Шугам хоолойг газар доорх хот гэж хэлдэг. Тэгэхээр Улаанбаатар хотын хувьд газар доорх хотын зохион байгуулалт хэр байгаа вэ. Энэ тал дээр танай байгууллагын зүгээс ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ ?

-Ер нь сүүлийн 20-30 жил хот төлөвлөлт алдагдсан гэдгийг мэргэжлийн байгууллагууд, эрдэмтэд, инженерүүд, төлөвлөлтийн инженерүүд дуу нэгтэйгээр хэлдэг. Энэ нь барилга байгууламжууд хэт ойрхон шахуу төлөвлөгдсөн, тэдгээрийн шугам хоолой, шилэн кабель зэргийн давхцал маш их байдагтай холбоотой. Жишээ нь зэргэлдээ хоёр байрны шугам 25 метр хүрэхгүй зайтай, өргөтгөх шинэчлэх зай талбай байхгүй, нөхөн сэргээлт ихтэй учраас паралель шугам алдагддаг гэх мэт замбараагүй байдал үүссэн байдаг. -Манай байгууллагын хувьд ашиглагдаж байгаа шугам сүлжээнүүд нь хэвийн ажиллагаатай байна. Бид цаашид хэвийн найдвартай ажиллагааг хангахын тулд энэ олон замбараагүй шугам сүлжээг гэмтээхгүй, ямар нэгэн эрсдэл үүсгэхгүйгээр энэхүү төслийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлнэ. Цэвэр усны шугам сүлжээ гэмтсэн тохиолдолд тухайн газарт цахилгааны кабель шугамуудын давхцал байнга илэрдэг. Цахилгааны кабель нь цахилгаан соронзон оронг үүсгэдэг бөгөөд ган болон ширмэн шугамууд нь зэвэрч элэгдэлд орох нэг шалтгаан болдог. Үүнээс улбаалан шугам хоолой цоорох, хагарах тохиолдол гардаг. Иймээс энэхүү технологийг ашигласнаар хуванцар шугам цахилгаан тусгаарлагчийн үүрэг давхар гүйцэтгэж соронзон орны нөлөөнд автахгүй. Хэдийгээр доторлосон шугам сүлжээ холбоо, цахилгааны кабельтай ойр байрлах, эсвэл давхцал үүссэн байлаа ч соронзон орны нөлөөнд орж эвдрэл гэмтэл үүсэх магадлал тэг рүү тэмүүлнэ гэсэн үг юм.

Ярилцсанд баярлалаа.

ЭХ СУРВАЛЖ: БАРИЛГЫН МЭДЭЭЛЭЛ ЭМХЭТГЭЛ