Барилга байгууламжийн чанар, аюулгүй байдал нь тухайн барилга байгууламжийн зураг төслийн боловсруулалт, шийдэл, барилга угсралтын ажлын чанар гүйцэтгэл, барилгын материалын чанар гэсэн үндсэн 3 хүчин зүйлээс шалтгаалдаг. Сүүлийн жилүүдэд баригдаж буй барилга байгууламжийн чанартай холбоотой гомдол санал, зөрчил дутагдлууд нилээд гарч байна.

Шинээр барьж байгаа болон өргөтгөл шинэчлэл, засвар хийж буй барилга байгууламжид хэрэглэх барилгын материал нь тухайн барилга байгууламжийн зураг төслийн шаардлага болон холбогдох чанар стандарт, бат бэх, аюулгүй байдлын шаардлагыг бүрэн хангасан байх ёстой.

Барилга байгууламжид зураг төсөл, холбогдох норм дүрэм, стандартын шаардлага хангахгүй барилгын материал хэрэглэсэн нөхцөлд тухайн барилга байгууламжийн бат бэх, хэвийн найдвартай ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж улмаар болзошгүй аюул ослын үед нурах, гэмтэх, хүний амь нас, эрүүл мэндэд ноцтой хор хохирол учруулах нөхцөлийг бүрдүүлдэг тул барилга байгууламжийн захиалагч, угсралтын ажил гүйцэтгэгч, барилгын материалын үйлдвэрлэл  эрхлэгч, ханган нийлүүлэгч аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэд барилгын материалын чанарт онцгой анхаарч ажиллах нь зүйтэй байна.

БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН САЛБАРТ МӨРДӨГДӨЖ БУЙ ХУУЛЬ ТОГТООМЖУУД

Барилгын материалын салбарт одоогоор Барилгын тухай, Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай, Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай, Эрүүл ахуйн тухай, Автозамын тухай, Эрчим хүчний тухай,  Автотээврийн тухай, Байгаль орчны тухай, Цөмийн энергийн тухай зэрэг 9 хууль, цутгамал төмөр бетон бүтээц, угсармал төмөр бетон бүтээц, өрөгт бүтээц, барилгын дулаан хамгаалалтын норм зэрэг 25 барилгын норм ба дүрэм, “Портландцемент” техникийн шаардлага, “Керамик тоосго ба гулдмай” техникийн шаардлага, “Төмөр бетон бүтээцийн ган туйван арматур”, “Бетон зуурмаг” техникийн шаардлага зэрэг 546 стандарт мөрдөгдөж байна.

Мөн барилгын материалаас дотоод орчны агаарт ялгарах химийн бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээг баталсан Эрүүл мэндийн сайд, Барилга хот байгуулалтын сайдын хамтарсан 2018 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн А/05/08 тушаал мөрдөгдөж байна.

БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ БА ИМПОРТ

Манай улс одоогоор барилгын үндсэн бүтээцийн материалын 83,3 хувийг дотооддоо, 16,7 хувийг гадаад улсаас импортоор, дотор заслын материалын 45.5 хувийг гадаадаас, 36,4 хувийг гадаад болон дотооддоо, 18.2 хувийг дотооддоо, инженерийн шугам сүлжээний материалын 75.0 хувийг гадаадаас, 8.3 хувийг гадаад болон дотооддоо, 16.7 хувийг дотооддоо, автозамын материалын 57.1 хувийг дотооддоо, 42.9 хувийг гадаадаас импортоор, ган бүтээц материалын 96.0 хувийг гадаадаас, 4 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байна.

ИМПОРТООР ОРЖ ИРСЭН БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛ

2020 оны эхний 8 сарын байдлаар Монгол улсын 25 боомтоор 29 төрлийн 513509.2 тн, 11,269 сая м2, 923.3 м3, 101 мян.ширхэг барилгын материал импортлогдсон байна.

Зураг.1 Монгол улсын хилээр 2020 оны эхний 8 сарын байдлаар орж ирсэн барилгын материалын байдал 

А.Сая мкв тонноор                                                              

Б. Ширхэгээр 

ХИЛИЙН ХЯНАЛТАД ХАМРАГДСАН БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛ

Монгол улсын Засгийн газрын 2014 оны 233 дугаар тогтоолоор “Шалгуур үзүүлэлт батлах тухай” журмыг баталсан байдаг. Энэхүү журмын дагуу барааг тодорхойлох кодлох уялдуулсан системийн /БТКУС/ нийт 5744 төрлийн бараа бүтээгдэхүүнээс 2194 төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг хилийн шалгалтад хамруулан нэвтрүүлэх, 3550 төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг хилийн шалгалтад хамруулахгүй нэвтрүүлэхээр журамласан байдаг. Хилийн шалгалтад хамруулан нэвтрүүлэх 2194 төрлийн бараа бүтээгдэхүүний жагсаалтад орсон буюу “хилийн мэргэжлийн хяналтад хамрагдах их, дунд, бага эрсдэлтэй барааны жагсаалт”-ын дунд эрсдэлтэй барааны жагсаалтад орсон ОСП хавтан, зарим төрлийн будаг, лак зэрэг цөөн нэр төрлийн барилгын материалыг улсын хилээр оруулах үед гарал үүслийн гэрчилгээ, бичиг баримтыг шалгаж хилээр оруулж байна. Мөн манай улсад импортоор оруулж буй цахилгаан, дулааны шугам сүлжээний материал, тоног төхөөрөмжийн 65 хувийг БНХАУ-аас, 17 хувийг ОХУ-аас, 18 хувийг бусад улсаас импортоор авч байгаа бөгөөд эдгээрийн 90 гаруй хувийг “Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай” хуулийн дагуу тохирлын үнэлгээ хийлгэлгүй шууд импортолж байна.

Одоогоор манай улсын импортоор авч буй барилгын материалын 99.04 хувь нь хилийн хяналтад хамрагдахгүй, 0.95 хувь нь хилийн хяналтад хамрагдаж байна. Иймд цаашид Замын-Үүд, Алтанбулаг хилийн боомт дээр түргэвчилсэн лаборатори байгуулах, хилийн боомтуудад тавих хяналтыг сайжруулах, улсын хилээр заавал тохирлын баталгаанд хамрагдсан бараа бүтээгдэхүүнийг импортолдог болох, хилийн хяналтад хамрагдах барааны жагсаалтыг шинэчлэх /эрдэс хөвөн, шаарган хөвөн, цемент, цавуу, зарим төрлийн будаг, цонхны нугас, түгжээ, резин жийрэг, арматур, ган бүтээц, эдлэхүүн, алчуур хатаагч, уян холбоос зэрэг барилгын материалуудыг хилийн хяналтад хамрагдах барааны жагсаалтад оруулах/ талаар холбогдох байгууллагууд хамтран ажиллах нь зүйтэй байна.

БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ЛАБОРАТОРИ

Манай улсад одоогоор 870 орчим аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэд барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхэлж байгаагаас 28.1 хувь нь дотооддоо лабораторитой, 71.9 хувь нь дотоодын лаборатори байхгүй байна. Мөн барилгын материалын чиглэлээр хөндлөнгийн итгэмжлэгдсэн 6 лаборатори /Барилга хот байгуулалтын яамны Барилгын хөгжлийн төв, Барилга архитектур корпораци, ШУТИС-Барилга архитектурын сургууль, ШУТИС-Механик инженерийн сургууль, Дархан-Технологийн сургууль/ болон 16 аймгийн Газрын харилцаа, барилга, хот байгуулалтын газрын дэргэдэх барилгын материалын  лаборатори ажиллаж байна (Зураг 2). Эдгээр лабораториудаас одоогоор Говь-Алтай, Завхан, Өвөрхангай, Өмнөговь, Сүхбаатар, Хөвсгөл, Хэнтий аймгийн ГХБХБГ-ын дэргэдэх лабораториуд итгэмжлэлд хамрагдаагүй үйл ажиллагаа явуулж байна.

Зураг. 2 Барилгын материалыг шинжлэх лабораториуд 

Зураг. 3 Аймгуудын ГХБХБГ-ын дэргэдэх барилгын материалын 21 лаборатори

Тус газраас хийгдэж буй хяналт шалгалтын явцад дээрх итгэмжлэгдсэн лабораториудын шинжилгээний дүн зөрүүтэй гардгаас шалтгаалж шинжилгээний дүнтэй холбоотой маргаантай асуудал гардаг, ямар лабораторийн шинжилгээний дүнг хүлээн зөвшөөрч баримтлах нь тодорхойгүй байдал үүсэх зэрэг хүндрэл бэрхшээл тулгарч байна.

Иймд цаашид лабораториудын үнэн бодитой шинжилгээ хийж байгаа эсэхэд үнэлгээ дүгнэлт хийх, Стандарт хэмжил зүйн газраас итгэмжлэл олгосон лабораториудын  үйл ажиллагаанд хяналт тавих, шинжилгээний хариу зөрүүтэй гарч байгаа хөндлөнгийн лабораторийн итгэмжлэлийн асуудлыг нягтлах, Говь-Алтай, Завхан, Өвөрхангай, Өмнөговь, Сүхбаатар, Хөвсгөл, Хэнтий/, Эрчим хүчний хөгжлийн төвийн нэгдсэн лабораториудыг итгэмжлэлд хамруулах, Булган, Дархан-Уул, Дундговь, Сэлэнгэ, Төв зэрэг 5 аймгийн ГХБХБГазрын дэргэдэх лабораторийн үйл ажиллагааг эхлүүлэх, Нийслэлд сантехникийн шугам хоолой, холбох хэрэгсэл болон барилгын материалын эрүүл ахуйн үзүүлэлтийн лаборатори болон Замын-Үүд, Алтанбулаг боомт дээр түргэвчилсэн лабораторийг шинээр байгуулах, арматур, цемент, даацын бүтээцийн туршилтын лаборатори болон Эрчим хүчний материалын туршилт тохируулгын лабораторийг бүсчлэн бэхжүүлэх шаардлагатай байна.

БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТААР ИЛЭРЧ БАЙГАА ЗӨРЧИЛ, ШАЛТГААН НӨХЦӨЛ

Тус газраас хийгдэж буй хяналт шалгалтаар илэрсэн нийт зөрчлийн 21 хувийг цонх, 15.7 хувийг тоосго, 10.2 хувийг хөөсөн полистирол хавтан, 9.8 хувийг хөнгөн бетон, 9 хувийг паркет, 8.4 хувийг бетон, 7.5 хувийг эрдэс хөвөн хавтан, 5.8 хувийг арматур, 4.5 хувийг хучилтын хавтан, ялуу, 4 хувийг цемент, 2.2 хувийг хаалга, 1.9 хувийг элс, хайрга, дайрганы чанартай холбоотой зөрчил эзэлж байна (Зураг 4а). Эдгээр зөрчил гарч байгаа  шалтгаан нөхцлийг авч үзвэл 35.4 хувь нь барилгын зураг төсөл, материалд тавигдах шаардлагыг тодорхой зааж тусгаагүйгээс, 19 хувь нь технологийн горим зөрчсөнөөс, 16.8 хувь нь инженер техникийн ажилтны мэдлэг чадвараас, 12 хувь нь тоног төхөөрөмжөөс, 7.2 хувь нь хадгалалтаас, 4 хувь нь тээвэрлэлтээс, 3.2 хувь нь түүхий эдийн сонголтоос, 2.4 хувь нь бусад хүчин зүйлээс шалтгаалж гарсан байна.

Зураг.4 Барилгын материалын хяналт шалгалтаар илэрч байгаа зөрчил, шалтгаан нөхцөл

Барилгын дотоод заслын материалтай холбоотой зөрчлийн 19.2 хувь нь ОСП хавтан, 16.7 хувь нь ДСП хавтан, 15.6 хувь нь алчуур хатаагч, 12.1 хувь нь будаг, 10.8 хувь нь уян холбоос, 9.8 хувь нь паркет, 6 хувь нь дотор хаалга, 5.5 хувь нь лакны чанар байдалтай холбоотой зөрчил эзэлж байна (Зураг 5а). Эдгээр зөрчлийн шалтгаан нөхцлийг авч үзвэл 28 хувь нь эрүүл ахуйн үзүүлэлтийг стандартчлаагүй, 26 хувь нь шинжилгээ туршилтын лаборатори байхгүй, 18 хувь нь барилгын зураг төсөлд тавигдах шаардлагыг тодорхой зааж тусгаагүй, 16 хувь нь хилийн хяналтад хамрагдаагүйгээс, 12 хувь нь инженер техникийг ажилтны мэдлэг чадвараас тус тус шалтгаалж гарсан байна.

Зураг.5 Барилгын дотоод заслын материалын хянгалт шалгалтаар илэрч байгаа зөрчил үүсэх шалтгаан 

Цаашид Барилгын тухай хуульд үйлдвэрлэгч чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үүрэг, барилгын материалын ханган нийлүүлэгчийн чиг үүрэг, дотоод хяналт, хөндлөнгийн хяналт шалгалтын төлбөр хураамж зэрэг асуудлуудыг тусгах, арматур, ханын бетон гулдмай, хаалга гэх мэт барилгын материалын стандартуудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах, ОСП, ДСП хавтан, будаг зэрэг зарим нэр төрлийн барилгын материалын стандартуудад эрүүл ахуйн үзүүлэлт шаардлагыг тусгах, паркет, алчуур хатаагч, уян холбоос, лак, цонхны нугас түгжээ, резин жийргэвч, эрчим хүчний шугам сүлжээ, тоног төхөөрөмжийн материалын техникийн зохицуулалт, стандартуудыг шинээр боловсруулж батлуулах зэрэг эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлагатай байна.

Мөн барилга байгууламжийн зураг төслийн магадлалын хяналт, зураг төсөл зохиогчийн хяналт, захиалагч, гүйцэтгэгч, төсөв үнэ бүрдэл, гүйцэтгэлийн хяналт, мэргэжлийн байгууллагын хяналт, хил гаалийн хяналт, эрүүл ахуйн хяналт, дотоод хяналт зэрэг барилга байгууламжийн бүхий л хяналтын тогтолцоог сайжруулж, чанартай барилгын материал сонгох, үйлдвэрлэх, хэрэглэх болон барилгын тухай хууль тогтоомж, норм дүрэм, стандартыг чанд мөрдөж ажиллах нь зүйтэй байна.

Д.Жаргал

МХЕГ, Дэд бүтцийн хяналтын газрын дарга, PhD