Манай орны эрс тэс, хүйтэн уур амьсгал 6-7 сарын турш үргэлжилдэг бөгөөд манай орны хуурай уур амьсгалын нөхцөлд барилгын талбай дээр цутгамал бетоны ажил улирлын эрхшээлд оршин тогтнож байна. Манай орны цаг агаарын нөхцөл цутгамал бетоны технологид бараг бүхийл улиралд тохиромжтой бус нөлөөл үзүүлж байдаг.  Манай улсын барилгын салбарт цутгамал бетон болон угсрамал бетон барилгын технологи нь хөгжиж байгаа хэдий боловч өнөөг хүртэл цаг уурийн эрс тэс уур амьсгалын нөлөөнд тохирсон технологийг хөгжүүлэх шаардлага гарсаар байна.
Цаг агаар хүйтэрч хүйтэн сэрүүний улирал ирж байгаатай холбогдуулан энэхүү сэдвийг хөндөж байна. Барилгын төсөл хэрэгжүүлэгч компани болгон хүйтэн сэрүүний улирал эхлэхэд барилга угсралтын ажлыг хэзээ болтол үргэлжлүүлэх мөн арчилгаатай бетон авах эсэх дээр шийдвэр гаргах шаардлагатай болдог.
Манай компаний хувьд өөрийн туршлага дээр үндэслэсэн цаг уурын барилгын салбар дахь нөлөөлөл, хүйтний нөхцөлд угсралт явуулах өнөөгийн өөрсдийн туршигдсан практик технологийн талаар товч мэдээлэл хүргэе.

Юуны өмнө нь цаг агаарын талаар мэдээлэл өгөхөд Монгол орны цаг уурын нөхцөлд агаарын өдрийн дундаж температур 0°С-аас дээш 4 дүгээр сарын эхээс 10 дугаар сар хүртэл ойролцоогоор 190 хоног, 0°С-аас доош 10 дугаар сарын эхээс 4 дүгээр сар хүртэл нийт 175 хоног байдаг.

Барилгын газар шорооны ажил  эхлүүлэх  боломжтой газар бүрэн гэсэж дуусах хүртэлх хугацаа 4-р сарын 15-аас 5-р сарын 1 хүртэл явагддаг бөгөөд мөн 10 сарын 30-ны үед Эрчим хүчний сайдын тушаалаар дулааны холболт хийхийг зогсоодог.  Энэ хоорондох хугацааг л бид барилга угсралтын улирал гэж нэрлээд байгаа юм.

Барилга угсралтын үргэлжлэх хугацаанд цаг уурын нөлөөлөл

Энэ бүхний тооцоод үзэхэд барилгын салбарт ямар нэг хүйтний нэмэлт зардалгүйгээр барилгын бетон цутгалтын ажил явуулах хугацаа 150 орчим хоног буюу ажил хэвийн үргэлжлүүлэх боломжтой тавхан сарын л хугацаа байдаг байх нь.

Хэдийгээр энэ хугацааг салбарыхан мэдэх боловч Захиалагч барилгаа жилд нь багтааж ашиглалтанд өгөх биелэгдэшгүй үүрэг даалгавар өгөх нь олонтаа тохиолддог. Зарим үед Гүйцэтгэгч бүрэн тайлбар хийж чадаагүй ажил эхэлснээс болж хугацаандаа ашиглалтанд орохгүй цаашлаад хүйтний улирлын бетон цутгалтаас болж барилын чанарын доголдол үүсч дараагийн томоохон асуудал гарч талуудын дуусашгүй маргааныг эхлүүлэх нь олон тохиолдож байна

Бид өнгөрсөн хугацаанд хэрэгжүүлсэн төслүүдийн бодит өгөгдлийг үзэхэд  дулааны гэх 150 хоногийн хугацаанд бид чанарын хяналт болон ХАБЭА-ийн нөхцөлийг бүрэн хангаж ажиллахад 700м2 талбай бүхий энгийн төвөгшилтэй барилгын ердөө 8-9 давхарын бетон цутгалтын ажлыг гүйцэтгэх боломжтой болох нь харагдаж байна.  Бетон цутгалтыг давхар бүрээр ажилчдын тоотой нь харуулж  хуваарийг зураг 1.1 , зураг 1.2 т үзүүлэв.

Зураг 1.1 ажлын хуваарь

Зураг1.2 давхрын хүн хүчний зарцуулалт

Өвлийн нөхцөлд бетон цутгалтын ажлын аргачлал

Манай орны барилгын салбарт цутгамал каркасан болон бүрэн цутгамал барилгын бетоны бэхжилтийн хэвийн горимыг бариулах нь хуурайшилттай халууны арчилгаанаас хүйтний нөхцөлд бариулах нь илүү төвөгшилтэй, өндөр зардалтай, эрсдэлтэй байдаг. Хүйтний буюу өвлийн нөхцөлд бетоны төслийн бат бэхийг хангуулах технологийн олон арга байдаг бөгөөд өнөөгийн Монголын барилгын салбарт түлхүү дангаар болон хослуулан хэрэглэгдэж буй  зарим аргыг өгүүлье.

Дулааны арга

Дулааныг нь алдагдуулахгүйгээр барьж цементээс ялгарах дулааныг ашиглан шаардлагатай бат бэхийг автал нь арчлах арга юм. Үүнд узелиэс бетон хольцын температурыг орчны температуртай уялдуулан тооцож цутгалтын үеийн бетоныг 25-30 °С хүртэл халаасан байх ёстой. Энэ аргаар -10 °С хүртэл дулааны нөөцтэй, харьцангуй цул, төмөрбетон суурийн, далангийн бетон, гидротехникийн байгууламжууд, нил суурийн бетонуудад өргөн ашигладаг. Бидний ашиглаж байгаа түгээмэл энгийн аргын нэг бөгөөд ихэвчлэн технологийн бусад аргуудтай хослуулан ашиглаж байна.

Химийн нэмэлтийн арга

Бетоны устай нэгдэх гидрацийн урвалыг дэмжиж дотоод дулааныг нэмэгдүүлэх, усны зарцуулалтыг багасгаж уян налархайжуулах, хүйтэн тэсвэрлэлтийг нэмэгдүүлж хөлдөлтийн үеийн температурыг бууруулах, бетоны бэхжилтийг түргэсгэж эхэн үеийн бат бэхийг нэмэгдүүлэх химийн нэмэлтүүдийг орчны температур -15 °С хүртэл ашиглах боломжтой байна. Сүүлийн үеийн бетоны химийн нэмэлтүүдийг манай орны бетон үзелиүд нэвтрүүлэн зах зээлд санал болгосоор байна.

Зохиомлоор халаах арга

Бетоныг цахилгаанаар халаах дулааны боловсруулалтын аргыг задгай агаарт өвлийн нөхцөлд бетон цутгахад хэрэглэхээс гадна үйлдвэрийн орчинд энэ аргыг ашиглах нь илүү тохиромжтой. Цахилгаанаар халааж боловсруулах гурван арга байдаг.

Үүнд:

●        Хэвэнд нь бетоныг цахилгаанаар халаах буюу халдаг хэв ашиглах

●        Урьдчилан бетон хольцыг 5-15 мин цахилгаанаар халааж, уг хольцыг хэвлэж халуунаар барих;

●        Цахилгаан халаах элементээр бетоныг халаах, тухайлбал хольцонд арматурыг байрлуулах, халдаг утас байршуулах гэх мэт.

Бетоныг цахилгаанаар халаах явцад хэт халалт явагдаж зуурмаг 50°С дээш гарсан тохиолдолд бетоны хольцын ус ууршиж тухайн электродын орчинд сийрэгжилт үүсэн бетон хийцийн төслийн бат бэх буурах талтай байдаг.

Гэр барьж халаах арга

Бетон цутгалтын орчныг 10°С-15°С хүртэл урьдчилан халааж дулаан орчин үүсгэх арга юм. Энэ нь зардал ихтэй аргад тооцогддог боловч өнөөгийн манай орны нөхцөлд хамгийн их туршигдсан арга юм. Ихэвчлэн тээврийн зай, түгжрэлтэй уялдуулан дулааны аргатай, дулааны боловсруулалт болон бусад техникийн шаардлагаар химийн нэмэлтийн аргатай, цутгалтын үеийн зуурмагийн температур хүрэлцэхгүй нөхцөлд зохиомлоор халаах аргатай хослуулан ашигладаг түгээмэл арга юм. Энэ аргаар бетон үзелийн хүчин чадал, тээврийн зай зэргээс хамааран -40°С хүртэл ашиглах боломжтой байдаг.

Манай компаний өөрийн төсөлд сонгож хэрэгжүүдэг арга болон чанрын хяналт

Манай компаний хувьд химийн нэмэлтийн болон гэр барьж халаах аргыг ихэвчлэн ашиглаж ирсэн бөгөөд эдийн засгийн болон технологийн хувьд манай нөхцөлд хамгийн тоиромжтой арга гэж үзсэн.

Цутгалтын технологийн хувьд бетон хольцын хөдөлгөөнт чанарыг конусан суултаар хэмждэг байсан бол өнөөдөр багадаа 18-24 см тархалттай бетон хоьцыг олон талын үйлчилгээтэй химийн нэмэлт, гипер пластифактор нэмэлтүүд ашиглан дулаалсан бетон шахуургаар гүйцэтгэж байна.

Химийн нэмэлтийн болон дулаалах хосолсон аргыг ашиглахад дулаан техникийн нарийн тооцоо шаардагдах бөгөөд технологийн картыг сайтар боловсруулсанаар үргүй зардлыг бууруулах, чанарын эрсдэлээс сэргийлэх болон бусад гарч болзошгүй хүндрэлүүдийг урьдчилан харах боломжтой болох тул өвлийн нөхцөлд бетон цутгах технологийн картыг зайлшгүй боловсруулан мөрдүүлэх шаардлагатай байдаг.

Өвлийн угсралтын технологын карт нь дараах бүрдлүүдийг агуулсан байвал зохино:

1.   Барилгын цутгалтын үеийн зохион байгуулалт

2.   Дулаалга, гэр барих аргачлал

3.   Халаагуур, тоног төхөөрөмжийн байршлын схем

4.   Тоног төхөөрөмжийн хүчин чадал, халаагуурын тооцоо

5.   Бетоны үйлдвэрийн хүчин чадлын мэдээлэл, бетон зуурмагын температурын тооцоо, тээвэрлэлтийн тооцоо

6.   Аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа /угсралт цутгалт болон галлагаа, арчилгааны үеийн аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа/

7.   Бетон цутгах ажлын аргачлал

8.   Бетон арчилгааны зааварчилгаа

9.   Ажил гүйцэтгэх хугацааний нарийн төлөвлөлт

10.     Шаардлагатай багаж хэрэгсэл болон нөөц тоног төхөөрөмжийн жагсаалт

Зураг 1.3 технологийн карт

Дулаан боловсруулалт болон бусад тоног төхөөрөмж материалын тооцоог доорх байдлаар үндсэндээ 1 цутгалт бүрт 3 давхраар тооцох бөгөөд халаагуурын үзүүлэлтийг барилгын хэлбэр, онцлогоос хамааруулан 3 давхарт халаагуур байршуулах шаардлагатай булан тохой зэрэгтэй уялдуулан сонгож авна. Зураг 1.4

Хамгийн дээд давхар буюу барилга угсралтын үед ажилчин чөлөөтэй алхан ажил явуулах боломжтой  /2м/ өндрөөр тооцох бөгөөд битүүмж, агааржуулалтыг сайтар тооцно. Угсралтын давхар үндсэн халаалтын бүс байх бөгөөд доод давхарт зуурмагтай харьцах хэсгийн бетон хийцийн температурыг 0°С-аас дээш байхаар зохион байгуулна.

Зураг 1.4 гэр барьж халаах арга

Бетоны арчилгаа ба түүний хяналт шалгалт:

БНбД 52-02-05-н 9.1-д “хоногийн дундаж температур 5 °С-аас бага буюу өдөрт 0 °С –оос илүү дулаарахгүй болсон үеийг сэрүүн цаг агаарын нөхцөл” гэж заасан байдаг.

Авто замын ачаалалтай үед бетоны тасралтгүй байдлыг хангаж технологийн горимыг бариулахад шөнийн цагаар цутгалтын ажил явуулах шаардлагатай тулгардаг.

Манай орны эрс тэс уур амьсгалд агаарын температурын хэт хэлбэлзлийн үе буюу 4 болон 10-р сард агаарын дундаж температур нормын шаардлага 5 °С-ыг хангаж байгаа боловч шөнийн цагаар цутгалтын ажил явуулахад орчны температур -10°С хүрэх тохиолдол цөөнгүй гардаг.

Энэ нь бетоны бат бэх буурахад  шууд нөлөөлөх өндөр эрсдэлтэй байдаг. Энэ нөхцөл байдалд захиалагч гүйцэтгэгч болон бетоны үзелүүд бэлтгэлгүй байдгаас чанараас үүдсэн эд материалийн хохирол учирах зэрэг хүндрэлтэй учрах нь  цөөнгүй байна.

Ийм үед бетон цутгалтын үед дулаалах аргыг хэсэгчлэн хэргжүүлэх шаардлагатай болдог. Зураг1.5

Зураг1.5 бетоны арчилгаа 

Өвлийн болон хүйтэн сэрүүний улиралд бетон цутгалтын ажилд нэмэлт зардал гарах бөгөөд энэхүү зардлыг Захиалагч болон Гүйцэтгэгч төсөвт тусгаагүйгээс барилгын ажил шийдвэр гаргах боломжгүй хугацаа алдах тохиолдол их байдаг.

Манай хэрэгжүүлсэн өвлийн бетоны цутгалттай төслүүдийн хувьд энэхүү зардал нь бетон цутгалтын ажлын төсвийг 15-25% аар буюу нийт барилгын төсвийг 1-3% хувиар нэмэгдүүлсэн тооцоо гарсан бөгөөд мэдээж цутгалтын үргэлжлэх хугацаанаас хамаарч өөрчлөгдөнө. Зураг1.6

Зураг 1.7 бетоны төсвийн нэмэлт зардал

Дүгнэлт

Манай оронд барилгын ажлын үргэлжлэх хугацаа цаг уурын нөхцөлөөс хамааран хэт богино байгааг технологийн дэвшил, төсөв, хобогдох норм дүрмийн шинэчлэлээр зохицуулж жилийн турш тасралтгүй үргэлжлүүлэх боломжийг бүрдүүлэх нь салбарын нэн түрүүний асуудал болоод байна.
Бидний туршлагаар химийн болон гэр барьж халаахыг хослуулсан арга нь манай нөхцөлд хэрэгжүүлэхэд хамгийн тохиромжтой бөгөөд хамгийн их туршигдаж байгаа бодит арга юм. Энд угсралттай холбоотой технологи туршигдаж, хэрэглэгдэх тусам хөгжиж байгаа боловч барилгын норм, дүрэм болон төсөв, үнэлгээнд хэрхэн тусгагдах нь тодорхойгүй байсаар байна. Иймд хүйтний улиралд бетон арчилгаа, хяналтын тухай сэдвийг бие даасан асуудал болгон авч үзэж, академик түвшинд боловсруулсан туршилт, судалгаанд үндэслэсэн тоон мэдээллийг нэмэгдүүлж, салбарын хууль тогтоомжид тусгаж, мэргэжилтнүүдийг энэ сэдвээр хөджүүлэх шаардлагатай байна.
Бид цаг уурын нөхцөлийг өөрчилж чадахгүйгээс хойш өвлийн улиралд бетон цутгах технологийг хөгжүүлж, ажил үргэлжлэх хугацааг уртасгах нь бидний гарц юм. Хүйтэнд бетон цутгахтай холбоотойгоор барилга угсралтад гарах нэмэлт зардлыг холбогдох норм, дүрэмд хүлээн зөвшөөрч, төсөвт бодит үнэлгээгээр тусгаж хуульчлах нь салбарын цаашдын хөгжилд том алхам болохыг онцолмоор байна.