Эмч хүн алдаа гаргавал нэг хүний амь эрсдэнэ, барилгачин хүн алдаа гаргавал хэдэн зуун хүний ч аминд хүрч болно. Тиймээс хамгийн өндөр хариуцлага шаарддаг, хамтын нягт уялдаатай үйл ажиллагааны үр дүнд бий болдог зүйлийн нэг бол барилга юм. 

Гэвч сүүлийн үед гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг гэдэг шиг харагдах байдалд хэт ач холбогдол өгсөн, дотор материалууд чанаргүй, галын тэсвэршилтийн зэргийн нормыг зөрчсөн гэх мэт олон шалтгаанаас эзэн хүн эд хөрөнгөөрөө хохирох, цаашлаад хүний амь эрсдэх хэмжээний аюул учирч байгаа нь харамсалтай. Тиймээс энэ удаагийн нийтлэлд барилга дээр гарч байгаа галын шалтгааны талаар хөндөн бичлээ. 

Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын мэдээгээр 2020 оны 8 дугаар сарын байдлаар “Улсын Их дэлгүүр”,  шинээр баригдаж байсан “White hill” хотхон, “Ондилт” ХХК - ийн материалын агуулах, “Түмэн төмөрт” ХХК сэндвичин барилга, орон сууцууд зэрэг нийт 130 гаруй барилга, байгууламжид гал гарсан байна. Эдгээр барилгуудад гарсан галыг шалтгаанаар нь ангилвал,  

• Хоолойны суваг болон хур хог бөөгнөрсөн үед тамхины цогтой ишээ хаях, цахилгаан хэрэгслээ залгаатай орхих гэх мэт иргэдийн санамсар болгоомжгүйгээс үүссэн - 117 гал түймэр 

• Барилга угсралт, өргөтгөл, засвар хийх явцад гадна фасадны дулаалга буюу шатамхай хөөсөнцөрт гагнуурын оч үсрэх, тог цахилгааны масс гэх мэт шалтгаанаас үүссэн 10 гал түймэр  

• Цахилгаан дамжуулах утасны холболт, угсралтаас шалтгаалсан 3 гал түймэр гарсан байна

Энэ нь өмнөх онтой харьцуулахад 46,9 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байгаа юм. 

“ГАЛЫН ТЭСВЭРШИЛТИЙН ЗЭРЭГТЭЭ ТОХИРСОН МАТЕРИАЛ ХЭРЭГЛЭХГҮЙ БАЙНА...”

Барилга дээр гарч байгаа галын шалтгаанууд нь ихэвчлэн түргэн гал авалцдаг материалаас үүдсэн байна. Тухайлбал, дулаалгын шатамхай хөөсөнцөр, мод, цаас, PU гэх мэт нэрлэж болно.  2020 онд барилгад гарсан томоохон галын шалтгаануудаас дурдвал, 

1. 6 дугаар сарын 7-нд “Номин Холдинг” ХХК - ийн эзэмшлийн “Их дэлгүүр” - ийн 6 давхрын өргөтгөлийн ажлын үед гал гарсан. Тухайн үед дээврийн хар цаасны наалдацыг сайжруулахын тулд газаар халаасан байна. Гал хар цаасны доогуур ассаныг ажилчид оройтож мэдсэн бөгөөд сэндвичин хавтан, хөөсөнцөр дулаалга нь шатаж, улмаар урсдаг шатны голын хөндийгөөр давхрын шатаж байгаа материалууд унаж, зарим хэсэг, эд бараа галд автсан байна. Багана, бетон нь гадна талаараа өнгөлгөөтэй, гоёлын гипстэй байсан учраас дотогшоо гал нэвтрэх аюул бага байсан учраас Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын шинжээчийн дүгнэлтээр үндсэн хийц, бат бэх, бүтээцэд нөлөөгүй гэж үзсэн байна. Тиймээс шатсан хэсгийг нурааж, засварын ажлыг үргэлжлүүлэн хийж байгаа юм. 

2. 6 дугаарын сарын 12-нд Хан- Уул дүүргийн 11 дүгээр хороо MNPD хуулийн этгээдийн барьж буй “White Hill” хотхоны дулаалгын хөөсөнцөрт гагнуурын оч үсэрсэнээс болж гал гарч, эхний барилгад 3500 м2, зэргэлдээх барилгад 1200 м2 гадна фасад шатаж маш их хэмжээний хохирол гарсан. 

Эдгээр галын хэрэгт гал алдсан гагнуурчинг буруутгахаас илүүтэй нормаа мөрдсөн үү, ном журмын дагуу ажил явагдаж байсан уу гэдэг мэргэжлийн алдаанд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Тодруулбал, олон нийтийн үйлчилгээний газар, орон сууцны зориулалттай барилга нь I-III зэргийн галын тэсвэршилтэд хамаарагддаг. Тиймээс дээрх барилгууд Барилга, байгууламжийн зураг төсөл зохиох галын аюулгүй байдлын /БНбД 21-02-02/ нормын 2.8 буюу “Гал тэсвэршилтийн I-III зэрэглэлийн барилгын гадна ханын гадаргууг шатдаг, тэсвэрлэн шатдаг материалаар өнгөлөхийг зөвшөөрөхгүй” заалтыг зөрчсөн байна. Түүнчлэн үндсэн барилгын хийцлэл ямар зэрэглэлд хамаарч байгаагаас шалтгаалаад өргөтгөл, завсарын ажил нь тухайн зэрэглэлд тохирсон байх ёстой байдаг гэдгийг энд дурдах нь зүйтэй байх. 

Барилгын зураг төслийг батлахдаа Улсын онцгой байдлаас галын аюулгүй байдлыг хангасан, норм стандартад нийцсэн материал ашигласан эсэхэд хяналт тавьж баталгаажуулдаг. Тиймээс барилгад гарч байгаа галын гол шалтгаан нь юу вэ, ямар зөрчлүүд гарч байгаа талаар Нийслэлийн онцгой байдлын гал түймрийн хяналтын байцаагч Х.Анхбаяраас тодруулахад, иргэний барилгад гал гарахад агаарын урсгал доороосоо дээш чиглэлтэй учраас дээд давхар луугаа асаж, утаа дээшээ их хэмжээгээр тархан олон хүний амь нас эрсдэх, угаартах аюултай байдаг.  Сүүлийн үед өндөр барилгууд ихээр нэмэгдэж, үүнд хүрэх галын механик шатгүйгээс болж гал сөнөөгчид тухайн барилгын дотуур усан хангамжийг ашиглах шаардлагатай болдог. Мөн галын машин нь маш өндөр даралтаар их хэмжээний усыг богино хугацаанд цацаж дуусдаг учраас ус унтрааж хүрэхгүй үед дахин цэнэглэх шаардлагатай болдог. Ийм үед барилгын дотоод усан хангамжийг холбох хэрэгтэй. Гэтэл үүнийг норм, стандартын дагуу төлөвлөсөн барилга бараг байдаггүй. Хоолой, хошууг нь төлөвлөсөн ч ус нь даралтгүй байдаг нь ихээхэн хүндрэл учруулдаг. Мөн галын аюулын үед аврах шат, гарцыг түгжчихсэн байх, аюулгүйн дохиолол байрлуулаагүй гэх мэт алдаа зөрчлүүд олон байна. 

Барилга дээр гарч байгаа галын ихэнх нь иргэд хогийн суваг руу тамхины цогтой ишээ хийснээс болж үүсдэг. Уг нь хогийн бөөгнөрөл үүсгэхгүй байх тал дээр СӨХ буюу сууц өмчлөгдчийн холбоо нь ажиллах үүрэгтэй байдаг. Гэвч тэр олон оршин суугчдыг хараа хяналттай байлгах бас л хүндрэлтэй юм. 

“БАРИЛГА ДЭЭР ЗӨРЧИЛ ИЛРҮҮЛЭХЭД БҮХ ЗҮЙЛ ХУУЛИЙН ДАГУУ ОЛГОГДСОН БАЙДАГ НЬ НУУЦ БИШ...” 

Орон сууцны давхруудад гал унтраах шүршигчийг байрлуулсан байх ёстой ч үүнийг галын аюулгүй байдлын норм дээр тодорхой тусгаагүй харин усан хангамж, ариутгах татуургын нормд гал унтраалгын системийг төлөвлөнө гэж заасан байдаг нь төлөвлөх эсэхэд эргэлзээ үүсгэдэг. Тиймээс нормын дагуу төлөвлөөгүй тохиолдол байдаг. Ялангуяа улсын төсвийн барилга дээр төдийлөн төлөвлөдөггүй. Ихэвчлэн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг зэрэг олон нийтийн барилга байгууламжийг улсын төсвөөр барьдаг. Гэтэл төсвөө хэмнээд чанаргүй материал хэрэглэх, галын аюулгүй байдлын системийг төлөвлөхгүй байх, хамар хана, таазны дотор талыг галаас хамгаалах будаг лакаар өнгөлдөггүй зэрэг алдаа дутагдлыг энд дурдаж болох юм. Онцгой байдлын газрын 2020 оны 6 дугаар сарын мэдээгээр гэхэд Улсын хэмжээнд 31 их, дээд сургууль, 341 ерөнхий боловсролын сургууль, 356 сургуулийн өмнөх боловсролын байгууллага буюу нийт 726 барилга байгууламжийг шалгахад Монгол Улсын Гамшгаас хамгаалах тухай, Галын аюулгүй байдлын тухай хууль тогтоомж, түүнтэй нийцүүлэн гаргасан гамшгаас хамгаалах болон галын аюулгүйн норм нормативын баримт бичгийн шаардлагыг зөрчсөн 3657 зөрчил, дутагдал илэрсэн байна. 

Мөн Өндөр барилгын төлөвлөлт /БНбД 31-11-08/ нормын 14.46 -т “Барилгын дотоод усан хангамжийг заавал төлөвлөж, барилгын ашиглалтын удирдлагын төв, харуул, жижүүр, диспетчерийн өрөө, галын аюулгүйн бүс, гал сөнөөгчдийн цахилгаан шат, дээвэр дээрх нисдэг тэрэгний талбай, аврах бүхээг, насосны станцын өрөөнүүдтэй заавал холбогдсон байна” заасан байна. Мөн 14.92 -т галын машины өндөр даралтын насос холбох, зориулалтын амалгаатай 80 мм - ийн диаметр бүхий хоолойнд давхар бүрт хос крант байрлуулах ёстой гэдгийг тодорхой заасан байдаг ч үүний дагуу хэр олон барилга нормын дагуу төлөвлөсөн бол гэдэг бас л нэг асуултын тэмдэг юм. 

“Их дэлгүүр” - ийн галын нөхцөл байдал дээр ажилласан Нийслэлийн Мэргэжлийн Хяналтын газрын ахлах байцаагч Х.Содном гуайгаас зарим зүйлийг тодруулахад, Нийслэлийн онцгой байдлын газар нь зураг төслийн шатанд нь галын аюулгүй байдлыг хангасан эсэхийг хянадаг бол  НМХГ - ын зүгээс эрүүл мэндийн шаардлагыг хангасан эсэх тал дээр хяналт хийж ажиллаж байна. 2013 оноос хойш НМХГ - ыг барилгын улсын комиссоос хасаж, ямар ч оролцоогүй болгосон ч 2019 оны 1 сарын 1 -нээс бүрэлдэхүүнд эргэн орсон. 

Улсын комиссын гишүүдийн олонх нь ашиглалтад өгөхийг зөвшөөрсөн бол комиссын багийн даргын тушаалаар зөвшөөрөл олгогдож байгаа. Уг нь багийн нэг гишүүн татгалзсан тохиолдолд дахин шалгаж, алдааг зассаны дараа зөвшөөрөх ёстой гэж бодож байна. Жишээлбэл, МАН-ын байр, “Нарантуул” зах , “Бөмбөгөр” худалдааны төв гэх мэт газруудад томоохон галууд гарч байсан. Тухайн үед  “Бөмбөгөр” худалдааны төвийг НМХГ- аас ашиглалтад хүлээж авах боломжгүй гэсэн дүгнэлт гаргасан ч худалдаа эрхлэгчид нь амьдралаа ярьж, гомдол гаргаж улмаар үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн ч эцэстээ их хэмжээний хохирол үүссэн байдаг.

Ер нь барилгын ажил явагдаж байхад ямар нэгэн зөрчил илрүүлээд шалгахад газрын зөвшөөрлөөсөө эхлээд бүх зүйл хуулийн дагуу олгогдсон байдаг нь нууц биш. Уг нь Хот байгуулалтын нормоор бол Улаанбаатарт барилга барих зай үлдээгүй. Гэтэл газар олгогдсоор л байна. Үүнээс шалтгаалан ямар нэгэн газрын маргаан үүсэхэд “галын аюулгүй байдлын нормоороо зөвшөөрнө” гэж үзээд буцаагдсан тохиолдлууд бий. Хот байгуулалт, галын аюулгүй байдлын норм гэлтгүй олон нормууд хоорондоо зөрчилддөг. Тиймээс галын нормоо бариад барилгууд их ойрхон баригдаад байна.  

“ЗАРИМ КОМПАНИУД ТӨСВӨӨ ХЭМНЭЖ ГАЛД ТЭСВЭРГҮЙ МАТЕРИАЛ АШИГЛАДАГ  …”  

Улсын комиссын бүрэлдэхүүнд Барилгын хөгжлийн төв, Хот байгуулалт хөгжлийн газар, УОБ, МХЕГ, Инженерийн шугам сүлжээний хангагч байгууллагууд, Зураг төслийн байгууллага, захиалагч, гүйцэтгэгч байгууллагууд ордог. Эдгээр шат шатны байгууллагын зарим хяналтын мэргэжилтнүүд нэгдүгээрт, мэргэжлийн бус, хоёрдугаарт, барилгын нормоо төдийлөн мэддэггүйгээс болж нарийн шалгалтыг хийж чадахгүй байна. Үүнээс шалтгаалан дараа дараагийн шатандаа алдаа, эрсдэл нэмэгдсээр, ашиглалтад өгөх үед буцааж нураах эрхийг хэнд өгөх билээ. Энэ талаар эх сурвалжийн мэдээлж байгаагаар барилга барих зөвшөөрлийг өгсөн албан тушаалтан, ашиглалтад оруулах зөвшөөрлийг ч өгдөг учраас эхнээсээ хахуулиар шийдэгддэг тохиолдлууд цөөнгүй гэдгийг ярьсан юм. 

Мөн энэ үйл явцад мэргэжлийн нарийн хяналтыг хийдэг мэргэжилтэн бол экспертүүд юм. Тиймээс зураг төслийн шатанд экспертиз хийхэд галын аюулгүй байдлыг хангаагүй ямар нийтлэг алдуунууд гарч байгаа талаар “T&G” ХХК - ийн ерөнхий захирал, МУ - ын зөвлөх архитектор, Т.Цогтоогоос  тодруулахад, Барилгын зураг төсөлдөө галын аюулгүй байдлыг нарийн тусгаж зурдаг компаниуд гарын арван хуруунд багтахаар цөөхөн байдаг. Зураг төслийг гаргахдаа норм дүрмээ бүрэн мэддэггүй, сайтар ухаж зураг төсөлдөө тусгаагүйгээс галын аюулгүй байдал алдагдаж байна. Уг нь БХБЯ - аас шатамхай хөөс хэрэглэхгүй байх тогтоол гаргасан ч, норм дээр хориглосон заалт байдаггүй учраас ийм зөрчилтэй зураг төслүүд их ирдэг. Хэдийгээр иргэний барилгын нормд гал тэсвэршилтийн нормыг өөрчилсөн ч үндсэн галын аюулгүй байдлын нормыг өөрчлөөгүй тохиолдолд асуудал хэвээр байх болно.

Барилга барих нь маш олон хүний оролцоотой цогц үйл ажиллагаа учир хэзээд ганц хүний алдаа байдаггүй. Шат шатны байгууллагууд, экспертүүд хяналт хийж зөвшөөрөөд гарын үсгээ зурсан барилга дээр норм мөрдөөгүйгээс үүссэн гал гарахад яг хэнийх нь буруу гэх вэ? Жишээ нь миний экспертиз хийсэн орон сууцны зураг төсөлд галын тэсвэршилтийн зэрэглэлдээ тохироогүй дулаалгын материал төлөвлөсөн байсан. Гэвч холбогдох байгууллагад зөрчлийг бичгээр өгсөн ч зөвшөөрсөн гарын үсгүүдээ хэдийнэ зураад баталсан байсан нь ямар хайнга хандаж байгааг илтгэж байна. 

Би 40 орчим жил барилгын салбарт ажиллахдаа одоо ч нормоо ухаж, учрыг олох шаардлага тулгардаг. Мэдээж энэ олон нормын уялдаа холбоо, учрыг олж тусгах нь залуу, туршлагагүй архитекторуудад хүндхэн байдаг. Гэхдээ алдаа гаргах эрх бидэнд байхгүй. 

Дүгнэлт 

• Барилгын зураг төслийг нормуудаа бүрэн гүйцэд сайтар судалсны үр дүнд төлөвлөхгүй байна. Төлөвлөсөн ч төсвөө хэмнэж, гүйцэтгэлийн явцад материалыг өөрчлөх зэрэг зөрчлүүд цөөнгүй байгаа юм.  

• Барилгын нормууд ойлгомж муу, замбараагүй учир туршлагагүй хүн ойлгож зураг төсөл гаргахад хүндрэлтэй байна. Тиймээс дэс дараалалтай, ашиглахад хялбар ойлгомжтой болгох зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм. 

• Зураг төслийн хяналтын шатандаа холбогдох албан тушаалтнууд хайнга хандаж байна. Тухайлбал, галын тэсвэршилтийн зэрэглэлдээ тохироогүй материал ашигласан этгээдэд алдааг засах тодорхойлолт бичиг өгсөн хэдий ч зөвшөөрсөн гарын үсэг зурсан баримт байгаа юм. Тиймээс нэгэнт зөвшөөрлөө авсан хуулийн этгээд шударгаар алдаагаа засах уу гэдэг асуулт гарч ирж байна. 

• Улсын комиссын бүрэлдэхүүн дэх байцаагчдын ихэнх нь зөвшөөрсөн бол комиссын багийн даргын тушаалаар зөвшөөрөл олгогдож байна. Тиймээс нэг гишүүн татгалзсан тохиолдолд дахин шалгаж, алдааг зассаны дараа зөвшөөрөл олгох шаардлагатай байна

• Монголчууд нүүдэлчин соёл иргэншилтэй учир суурьшмал соёлд төдийлөн суралцаагүй байгаа юм. Үүнээс шалтгаалан орон сууцны чанар, галын аюулгүй байдлын талаар мэдлэг бага байна.  

• Галын аюулаас хамгаалах норм сүүлийн 20 жил шинэчлэгдээгүй байна. Тухайлбал, БХБЯ - наас шатамхай хөөс хэрэглэхгүй байх тогтоол гаргасан ч, норм дээр хориглосон заалт байхгүй байна. 

Олон нийтийн барилгад галд эрсдэлгүй материал хэрэглэх, хуулийн заалт, нормоо мөрдөхгүй бол Улаанбаатар хотод барилга нэртэй тэсрэхэд бэлэн бөмбөгнүүд сүндэрлэсээр байна. Тиймээс барилгын гадна харагдах байдлаас илүүтэй дотоод чанар, аюулгүй байдалд илүү анхаарч үр хойчдоо айх аюулгүй, баталгаатай ирээдүйг бид өгөх ёстой.