Хүн үүссэн цагаас хамт бий болсон дэлхийн анхдагч мэргэжлүүдийн нэг нь архитектор бөгөөд орчин цагийн урлагийн болон архитектурын анхны томоохон сургуулийг БауХаус /Герман улс, 1919он/ гэж үздэг.

Орчин үеийн архитектурыг үндэслэгчдийн хамгийн том төлөөлөлд тооцогдох Ле Корбюьзе нь Швейцарийн Art school in La-Chaux-de-Fonds-т сурч архитектор болох эхлэлээ тавьсан   бол Японы домог Кензо Танге Nihon university, University of Tokyo-архитектурын салбарыг төгссөн байна.  Тэгвэл Америкийн нэрт архитектор Фрэнк Ллойд Райт Wisconsin Madison их сургуульд сурч байгаад төгсөлгүй орхисон ч хожим нь1955 онд сургуулийнхаа хүндэт доктор болсон байна. 

Мөн архитектор Заха Хадид, Английн Ричард Рожерс  нар Architectural association school of architecture/ архитектурын холбооны сургууль/-д сурсан ба Рожерс дараа нь Yale school of architecture-д магистр зэрэг хамгаалж байхдаа Норман Фостертой хамт сурч байсан байна.

Тэгвэл Монгол улсад 1959 онд анхны иргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерийн ангийг МУИС-д нээж 1973 ондархитектурын мэргэжлийн анхны элсэлтээ авч байсан бол өнөөдөр Монгол улсад 10 орчим сургууль архитектор бэлтгэн төгсгөж байна.

Архитектурын боловсролыг архитектурын сургуулийн өмнөх, архитектурын сургуулийн, архитектурын сургуулийн дараах гэж олон улсад ангилан үзэж байна.

Уран барилгын өлгий нутаг Итали 60 сая хүнтэй ба 35 архитектурын сургуультай байгаа нь 1,7 сая хүнд 1 архитектурын сургууль оногдож байна гэсэн үг юм. Монгол улс  3,3 сая хүнтэй ба 10 архитектурын сургууль байгаа нь 330 мянган хүнд 1 архитектурын сургууль ноогдож байна гэсэн үг юм. Энэ нь хэт өндөр үзүүлэлт бөгөөд архитектор бэлдэж байгаа сургуулиуд урлаг суурьгүй, барилгын бүх төрлийн инженерийн ангигүй, тэдгээрийг архитектурын мэргэжилтэй уялдуулсан сургалт дутмаг байгаа нь сургалтын чанарт шууд сөргөөр  нөлөөлж байна.

2014 оны Венецийн архитектурын биеналд оролцсон 36 улсын мэдээгээр Хятадад 40,000 хүн тутамд 1 архитектор, Францад 2187 хүн тутамд 1 архитектор, Грект 988 хүн тутамд 1 архитектор, Италид 414 хүн тутамд 1 архитектор ноогдож байна.

Монгол улсын хувьд МАЭ- д гишүүний бүртгэлтэй, БХТ –д  бүртгэлтэй архитекторын тоо байхба мэргэжлээрээ ажиллаагүй архитекторын тоо байхгүй. Харин  сургууль тус бүрийн архитектурын ангийн төгсөгчдийн тоо СМНС /статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сан/ -д бүртгэлтэй байна.

ArchDaily.com

Архитекторын бүртгэлийн нэгдсэн систем байх шаардлагатай бөгөөд дээрх бүх тоо статистик тодорхой байх тохиолдолд энэ мэргэжлийн эрэлт хэрэгцээ, архитектурын сургуулийн төгсөгчид ажлын байрны шаардлагыг хэрхэн хангаж байгаа болон хүн амд  ноогдох архитекторын тооолон улсын түвшинд хэр байгаа зэрэг олон чухал үзүүлэлтийг гаргах боломжтой.

Аман судалгаагаар 1000 хүнд ноогдох архитекторын тоогоор Монгол улс дээгүүрт ордог.

Баклаврын түвшний сургалтын хугацааг 4 жилээр тооцвол эхний 2 жил урлагийн суурь, дараагийн 2 жил инженерийн мэдлэгийг нь түлхүү олгож уялдуулах нь зүйтэй.

Архитектур төлөвлөлтийн буюу төслийн хичээлд 1 багш дунджаар 15 оюутантай ажиллах боломжтой ба түүнээс их тохиолдолд оюутан бүрт хүрч ажиллахад тун хүндрэлтэй.

Мөн Монгол хэл дээр чанартай мэргэжлийн ном олон байх нь аль ч түвшний оюутан, архитекторт чухал  хэрэгтэй. Тухайлбал дэлхийд алдартай Нейфертиин /Neufert6 architect’s data/ ном 17 орны хэлдээр орчуулагдсан. Монгол хэл дээр орчуулах шаардлагатай.

Мөн сургалтын орчин маш чухал бөгөөд хичээлийн зориулалтаас хамааран танхимын шаардлага өөр байдаг. Олон нийт ба иргэний барилгын норм дүрмийн 2.7-д  архитектурын сургуулийн төслийн хичээлийн  танхим 1 оюутанд багадаа 3.5м2 талбай ноогдоно гэж заасан ба Улаанбаатар хотын архитектурын сургуулиудад энэ хэмжээнд хүрсэн нь ховор.

Харвардын архитектурын ихсургууль

Барилгын талбай дээр гүйцэтгэх дадлага, зураг төслийн байгууллагад гүйцэтгэх дадлагын хугацаа ба чанар хангалтгүй байгаагаас төгсөгч ажлын байранд гарахаас эмээх, гологдох тохиолдлууд байна. Мөн дараах мэдлэг болон чадваруудыг архитектурын сургууль хангалтгүй олгож байгаа нийтлэг талууд байна.

Үүнд:

 - Мэргэжлийн  судалгааны арга зүй

 -Төслийн анхны санаа концепцийгтаталбар хэлбэрээр товч бөгөөд хурдан илэрхийлэх

 -Асар хурдацтай хөгжиж байгаа комьпютрийн програм хангамжийг зураг төслийн үе шатны ажил бүрт зөв ашиглах, гараар зурах чадвартай хослуулахын давуу тал

 -Соёлын өв, дурсгалт барилгыг хамгаалах, хадгалах ач холбогдол

 -Архитекторуудын ёс зүй, үүрэг хариуцлага

 -Зураг төсөлд зайлшгүй мөрдөх барилгын салбарын баримт бичиг, ерөнхий ойлголт

 -Барилгын эдийн засаг, төсөвт өртөг, ерөнхий ойлголт

 -Барилгын материал, угсралтын технологи

Иймд дээрх агуулгыг сургалтын хөтөлбөрт нэмэх шаардлагатай. Баклаврын сургалтын хугацаа 5 жил байх нь тохиромжтой.

Мөн иргэний ба үйлдвэрийн барилгын архитектурыг салган бэлдэх нь зөв юм.

Барселона-н архитектурын сургууль

Дэлхийн алдартай Москвагийн Архитектурын институт хот төлөвлөлтийн, эзэлхүүн төлөвлөлтийн/ дотроо орон сууц, олон нийтийн болон үйлдвэрийн гэж сална/, ландшафтын, сэргээн засварлалтын архитектор бэлдэхээс гадна архитектурын онол судлаач, архитектурын түүхч бэлтгэж байна.

Манай улсад харин мэргэжлийн бус хүмүүс төдийгүй зарим  архитекторууд дунд ч архитектурын түүх болон онол хэрэггүй мэт ойлголт байдаг. Зөвхөн барилгын зураг зурж байгаа хүмүүс л архитектор гэх ойлголт хүчтэй бөгөөд зураг төслийн өмнөх  судалгаа хангалтгүй, ажлын талбар дээр хийж, нэрлэж хэвшсэн буруу зүйлээ практик гэх тохиолдол нэлээдгүй байна.

Москвагийн архитектурын институт

Архитектурын түүхийг судласнаар төлөвлөлтийн шинэлэг санаанаас суралцах, архитектурын  ирээдүйн чиг хандлагыг тодорхойлох, мэдрэх боломжтой.

Олон улсын түвшинд Архитектурын боловсролын Европын холбоо /European association for Architectural education/  нь 1975 оноос хойш архитектурын боловсролын чанарыг сайжруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байна.

2011 онд UNESCO болон UIA хамтран боловсруулсан Токиогийн АРХИТЕКТУРЫН БОЛОВСРОЛ тунхаглал нь  архитектурын сургуулиудын баримтлах чиг баримжааг тодорхойлсон юм.

Уг тунхаглалын эхэнд :

Маш хурдацтай өөрчлөгдөж буй дэлхийн хөгжилд архитекторууд бид хүрээлэн буй  орчныг төлөвлөх, сайжруулах,  бүтээх замаар бүх салбарт нөлөөлж байна. Бидний үүрэг бол  соёлын бүх хэлбэрт нийцсэн тогтвортой суурьшлийг  бүтээх архитекторуудыг бэлдэх юм.

Энэхүү тунхаглалын зорилго нь өөр өөрийн архитектурын ололтыг харилцан бие биедээ  хуваалцах дэлхийн архитектурын боловсролын сүлжээг бүтээх юм.

Уг тунхаглал 4 бүлэгтэй ба 1-р бүлэг нь ерөнхий агуулга 11 хэсэгтэй , 2-р бүлэг нь Архитектурын боловсролын судлагдахууны  талаар болон олгох мэдлэг /соёл урлагийн, нийгмийн, хүрээлэн буй орчны, техникийн, дизайны, мэргэжлийн  мэдлэг/ болон  чадвар /төлөвлөлт ба багаар ажиллах/  гэсэн 5 хэсэг, 26 зүйлтэй. 3-р бүлэг нь магадлан итгэмжлэгдсэн архитектурын сургуульд тавигдах шаардлага ба орчин нөхцөл, 4-р бүлэг нь төгсгөл гэсэн хэсгүүдтэй.

2-р бүлгийн 5 дахь хэсгийн 1-р зүйлд дээрх тунхаглалын мэдлэг чадварыг эзэмшихэд багадаа 5 жилийн бүтэн цагийн сургалтын хөтөлбөр шаардлагатай гэжээ.

2-р бүлгийн зарим хэсгээс агуулгаар нь хүргэе.

1.      Архитектурын боловсролын судлагдахуун

1.1  архитектур бол хүн төрөлхтний, нийгмийн, физикийн шинжлэх ухааны, технологийн, хүрээлэн буй орчны, урлагийн зэрэг олон талын мэдлэгээс бүрдэх шинжлэх ухааны салбарюм. 

1.2  Архитектурын боловсрол онол болон практикийн тэнцвэрийг зайлшгүй хадгалах ёстой.

2.      Архитектурын боловсролд дараах үндсэн судлагдахууныг багтаана.

2.1  ГОо зүйн болон техникийн шаардлагын аль алиныг бүрэн хангасан архитектур дизайныг бүтээх чадвар

2.2  архитектурын түүх ба онол нь урлаг, технологи, хүнсудлалын шинжлэх ухаантай хэрхэн холбогдох талаарх мэдлэг

2.3  дүрслэх урлаг архитектур дизайнтай  хэрхэн холбогдох, нөлөөлөх

2.4  төлөвлөлтийн үе шаттай уялдсан хотын дизайн, төлөвлөлтийн мэдлэг ба ур чадвар

2.5  хүн ба барилгын хоорондын хамаарал, барилга ба хүрээлэнбуй орчны хоорондын хамаарал, барилга ба орон зайг хүний хэрэгцээнд  нийцүүлэн төлөвлөх шаардлага

2.6  архитекторуудын нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг

3.8  барилгын загвартай холбоотой бүтээцийн дизайн болон барилга угсралт

3.9 Физикийн болон технологийн хүндрэл, барилгын функц дотоод тав тухыг хэрхэн хангаж, цаг уурын сөрөг нөлөөллөөс хэрхэн хамгаалах талаарх мэдлэг

3.12 Хүний, нийгмийн, соёлын, хотын, архитектурын болонхүрээлэн буй орчны үнэ цэнэ, архитектурын өвийн өмнө хүлээсэн хариуцлагаа ухамсарлах

3.15 төслийн санхүү, төслийн менежмент, өртгийн хяналтын талаарх мэдлэг

3.16 багш оюутны аль аль нь архитектурын судалгаа хийх чадвартай байх.

Д. Гантулга 

Улаанбаатар эрдэм их сургуулийн багш

Маруго ХХК-ийн архитектор