МонголУлсын тулгамдсан байгаль орчны асуудлын нэг нь агаарын бохирдол бөгөөд хүн амынтөвлөрөл ихтэй нийслэл Улаанбаатар хот болон томоохон аймгуудын төв, суурингазруудад анхаарал татсаар байна.

Агаарынбохирдлыг гадаад болон дотоод орчны гэж ангилдаг. Гадад орчны агаарынбохирдлын үндсэн эх үүсвэрүүд нь гэр хороолол, дулааны цахилгаан станцууд,автомашины хөдөлгүүрээс үүсэх утаанаас голчлон үүсдэг. Манай улсын судлаачид1992 оноос эхлэн гадаад орчны агаарын бохирдлын эх үүсвэр, эрүүл мэндийннөлөөллийн судалгааг хийсээр ирсэн хэдий ч дотоод орчны агаарын чанарыг үнэлсэнсудалгааны ажил ховор байгаа юм.  Дэлхийнхүн амын нас баралтын зонхилох шалтгаанаар зүрхний цусан хангамжийн дутагдал,цус харвалт, амьсгалын замын халдварт өвчин тэргүүлж байгаа бол Амьсгалынтогтолцооны өвчин манай улсын хүн амын нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болж байна.

Мөн хүн амын нас баралтын тэргүүлэх шалтгаануудын хоёрдугаартхорт хавдар өвчин 1995 оноос хойш бичигдсээр иржээ. Манай улсад 1 жилд 5000орчим хүн хавдраар шинээр өвчилж байна. 

Хортхавдараар өвчлөгсдийн тоо,

Амьсгалынтогтолцооны өвчин, хорт хавдрын шалтгаан нь агаарын бохирдол байдаг. Хүнхоногийн 80-90 хувийг дотоод орчинд өнгөрүүлдэг бөгөөд бидний эрүүл мэндэддотоод орчны агаарын чанар ихээхэн нөлөө үзүүлдэг. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага(ДЭМБ)-ын үзэж байгаагаар дотоод орчны агаарын бохирдол нь өвчлөл үүсэхэднөлөөлдөг томоохон эрсдэлт хүчин зүйл болдог. Тухайлбал, дотоод орчны агаарынбохирдлын улмаас 2018 оны байдлаар 3.8 сая хүн нас барсан бөгөөд энэ нь дэлхийнхүн амын 7.7%-ийг эзэлж байна. Үүний 76%-д нь хөгжиж буй болон буурай хөгжилтэйАфрик, Зүүн Өмнөд Азийн бүс нутгийн хүн ам өртөж байна. 

Хүнийэрүүл мэндийн байдал, нас, орон сууцны төрөл, ажил мэргэжлийн онцлог зэрэг олонхүчин зүйлээс хамаарч дотоод орчны бохирдолд өртөх хугацаа гадаад орчноос эрсялгаатай. Монгол улсад дотоод орчны агаарын бохирдлын түвшинг судлан тогтоох,бууруулах эхний алхмууд 2004-2005 онуудад Эрүүл Мэндийн Яам (ЭМЯ)-нысанаачлагаар, ДЭМБ-ын санхүүжилттэйгээр хийгдэж эхэлсэн. Энэхүү судалгаагаарайл өрхүүдийн дотоод орчны агаарын бохирдол эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлжбайгааг тогтоосон бөгөөд дотоод орчны агаарын чанарыг сайжруулах шаардлагатайгтогтоожээ.

Барилгынматериал Дотоод орчны агаарыг бохирдуулагч

Дотоод орчныг бүрдүүлэгч барилгын материал, тавилга, модон эдлэл, шахмал,панерь, будаг, замаск, цавуу, цэвэрлэгээний материал, хивс, принтер зэрэг олонтөрлийн зүйлс нь хүний эрүүл мэндэд хортой ДОН-ийг ихээр агуулдаг.

Уурын даралт өндөртэй, буцлахтемператур багатай, өрөөний температурт ууршимтхай органик химийн нэгдлүүдийг ДОН гэж нэрлэдэг.Амьсгалын замаар, арьсаар өртсөнөөр богино хугацаанд нүд, амьсгалын замынэрхтэн салстыг цочроох, толгой өвдөх, харааны өөрчлөлт үүсгэх, ой санамжиднөлөөлөх, удаан хугацааны дараа элэг, бөөр, төв мэдрэлийн тогтолцоог гэмтээх,хавдар үүсгэх аюултай болохыг олон судлаачид тогтоосон байна. Агаар дахь ДОН ньмаш олон төрөлтэй бөгөөд хамгийн түгээмэл гол төлөөлөгчид нь бензол, толуол,этилбензол, ксилол (БТЭК) юм. Олон улсын хавдар судлалын агентлагийн ангиллаарбензол, формальдегидыг 1 дүгээр бүлгийн буюу хүнд хавдар үүсгэдэг хорт бодисынжагсаалтад оруулсан. 

Улаанбаатархотод шинэ орон сууц, ажлын байрны зориулалттай барилгын тоо жилбүр өсөн нэмэгдэж байна. 2018 оны байдлаар нийт барилгын хийцийн материалын65%-ийг БНХАУ, 15%-ийг ОХУ, 10%-ийг БНСУ, 10%-ийг бусад орнуудаас тус тусимпортоор худалдан авсан нь гаалийн мэдээллийн санд бүртгэгдсэн байна. ЯлангуяаБНХАУ-д үйлдвэрлэсэн барилгын материалыг шинэ барилгад түгээмэл ашиглаж байна. БНХАУ-д ДОН-үүдийн тархалт бусад улс орнуудаас 2-3 дахин өндөр байгааг тогтоожээ.Манай улсад дотоод засалд хамгийн түгээмэл ашигладаг тосон суурьтай будагт 300-400 мл ДОН агууламжтай байдаг.

Тиймээс2016 оны Эрүүл ахуйн тухай хууль, Эрүүл Мэндийн Сайд (ЭМС)-ын 2018 оны A/05/08тушаалын дагуу шинэ барилгыг ашиглалтад оруулахаас өмнө барилгын материалаастүгээмэл ялгардаг органик нэгдлүүдийг хэмжих шаардлагатай болохыг хуульчландотоод орчны агаар дахь хүлцэх хэмжээг заасан.            Энэхүү тушаалын хэрэгжилтийг хангаж 2019-2020 онд Улаанбаатархотод 100 гаруй шинээр ашиглалтад орсон барилгад дотоод орчны агаараас сорьццуглуулан шинжилгээ хийгээд байгаа юм. Энэхүү шинжилгээгээрээ сургууль,цэцэрлэг, эмнэлэг, орон сууц, оффис зэрэг шинэ барилгуудаас дээж авсан бөгөөд заримбарилгад нүд цочроох, харшил үүсгэгч, хорт хавдар үүсгэгч дэгдэмхий органикнэгдлүүд илэрч байгааг тогтоогоод байна. 

Бусад орны туршлага

Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд барилгын материалын чанар, түүний эрүүлахуйн үзүүлэлтэд маш өндөр шалгуур тавьдаг болсон ба энэ чиглэлээр Япон,Солонгос, Европийн холбоо барилгын материалын чиглэлээр судалгааныбайгууллагууд байгуулан ажиллаж, маш олон үзүүлэлтээр шалгуур тавин хянажбайна. 

БНХАУ-ын дотоод орчны агаарын чанарт тавигдах шаардлага жил бүрсайжирч, стандартын босгыг өндөрсгөж байна. 

Европийн холбоо нь Дотоод орчинд ашиглаж болох будаг болон гадаргуу хучихматериалд хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд хоргүй гэсэн “ECOLABEL буюу Экошошго” тавих шалгуурыг 2008 онд [С(2008)4453] тоот журмаарбаталсан. Нийт 70 орчим будаг үйлдвэрлэгч компани Ecolabel авсан байна. Мөн Барилгын материалын (EU No305/2011) журмаар будаг үйлдвэрлэгч,импортлогчдын үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлж, дотоод орчны агаарын чанарт хамгийнбага нөлөөлөх буюу хортой аюултай бодисуудыг хэрэглэхийг журамлаж холбогдохстандартуудыг мөрдөхийг заасан. 

Европынхолбоо EN 13986 стандартын В хавсралтын дагуутавилгын мод модон бүтээгдэхүүнийг ялгарч буй формальдегидийн хэмжээг EN 120, EN 717 стандартыншалгуур үзүүлэлтээс нь хамааруулж E1, Е2 ангиллаар ангилдаг. 

БНСУ-ддотоод орчны агаарын бохирдолд хяналт тавих зохицуулалт 1986 онд анх гарсанбайдаг. Тус улсын KICT (Korean institute of Civil engineering andBuilding technology)[1] барилгын материал, барилгын дотоод орчны агаар, эрүүл ахуйтай холбоотойсудалгаа хийж, бодлого боловсруулалтанд зөвлөмж өгдөг. 

Японулсад шинээр ашиглалтанд орсон барилгын чанар эрүүл ахуйн талаас нь хяналттавих зорилготой HOUSING QUALITY ASSURANCE ACT [2] буюу Барилгын чанарыг шалгах хууль хэрэгждэг бөгөөд энэ хуулиар шинэбарилгын дотоод орчинд барилгын материлаас ялгаруулж болох хортой бодисынхяналтыг стандартын дагуу хийх талаар тусгасан байдаг. 

Мөн Их Британид Будгийн бүтээгдэхүүнд агуулагдах VOC (дэгдэмхийорганик нэгдлүүд) -ийн талаарх хэрэглэгчдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, ногоонсонголт хийх боломжийг олгох зорилгоор будгийн савны гадна байршуулдагтэмдэглэгээг ашигладаг байна.

Монголулсад Барилгын материал болон барилга байгууламжид агуулагдах химийн хортойаюултай бодисын зөвшөөрөгдөх хэмжээ, эрүүл ахуйн үзүүлэлтийг заасан ямар нэгтехникийн зохицуулалт одоогоор хүчин төгөлдөр ашиглагдахгүй байна. 

Манайорон мөрдөгдөж байгаа эрх зүйн орчин

"Ногоон титэм" ТББ судлаач Ж.Доржханд