Монгол улсын хэмжээнд уул уурхай, барилгын салбар, дэд бүтэц эрчимтэй хөгжиж байгаатай холбогдуулан ажлын байран дах осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин нэмэгдэж байна хэмээн үзэж улсын их хурлаас 2015 онд ХАБЭА тухай хуулийг шинэчлэн баталсан бөгөөд тус хуулийг хэрэгжүүлэхийн тулд Хөдөлмөрийн яамны сайд 2015 онд А/223 тоот тушаал гарган Ажлын байрны хөдөлмөрийн нөхцөлийн үнэлгээний журмыг дагаж мөрдөж байгаа билээ. Тиймээс “Шинжлэх ухааны академийн Биологийн хүрээлэн”-гээс барилгын салбарын хүнд нөхцөлд ажиллаж байгаа ажиллагсдад эрүүл мэндийн зөвлөгөөг хүргэж байна.

ХӨДӨЛМӨРИЙН НӨХЦӨЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ гэж юу вэ?

1. Эрсдэлд суурилсан ажлын байрны хөдөлмөрийн нөхцөлийн үнэлгээ нь ажлын байрны орчны
1. Хими
2. Физик
3. Физиологи
4. Хортой хүчин зүйл гэх мэт эрсдэлүүд, тэдгээрийн эх үүсвэр, технологийн үйл ажиллагааны онцлог зэргийг харгалзан үзэж хэмжилт судалгаа хийх, үр дүнг хөдөлмөрийн эрүүл ахуйн стандартаар тогтоосон ажлын байрны тохиромжтой болон зөвшөөрөгдөх хэмжээний үзүүлэлттэй харьцуулан дүгнэлт хийж эрсдэлт хүчин зүйлийг илрүүлэх, үр дагавар нөлөөллөөр нь эрсдэлийн зэргийг тодорхойлдог нэгдмэл үйл ажиллагаа юм.
2. Энэ үнэлгээний үр дүнд ажлын байрны ИХ эрсдэлүүдийг тодорхойлж, одоогийн хяналтын үр ашгийг тооцож хөдөлмөрийн нөхцөлийн "Хэвийн", "Хэвийн бус" ангилалд хамруулах нотолгоог бий болгох тал дээр илүүтэй анхаардаг юм.

Хөдөлмөрийн нөхцөлийн үнэлгээ хийснээр гарах үр дүн, ач холбогдол:

o Ажил олгогч Хөдөлмөрийн нөхцөлийг сайжруулах арга хэмжээг төлөвлөх, ХАБЭА-н зардлаа зөв зарцуулах, ажиллагсдын ажлын бүтээмжийг нэмэгдүүлэх;

o    Ажилтнуудад ажлын байрны Хөдөлмөрийн нөхцөл, хортой, аюултай хүчин зүйлээс эрүүл мэндэд учрах эрсдэл, түүнээс хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх арга замын талаар мэдээлэх;

o    Ажлын байранд ажилтныг нийтийн болон хувийн хамгаалах хэрэгслээр хангах;

o    Ажлын байрны нөхцөлд дотоодын хяналт хийх, ИХ эрсдэлийг бууруулах;

o    Эрүүл мэндийн урьдчилсан ба хугацаат үзлэгийг бүлэг тус бүрт оновчтой зохион байгуулах;

o    Хөдөлмөрийн хортой, аюултай нөхцөлийн ангиллаар мөн хортой, халуун, хүнд нөхцөлөөр хөнгөлөлт үзүүлэх;

o    Нэмэлт даатгалд хамруулах;

o    Хөдөлмөрийн нөхцөлийн мэдээллийн сан бүрдүүлэх;

o    Мэргэжлийн өвчнийг тогтоох, үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэж, тогтоох;

o    Ажил олгогч, ажилтны хооронд хөдөлмөрийн нөхцөлийн асуудлаар гарсан маргааныг шийдвэрлэх;

o    Аюултай ажил үүрэг гүйцэтгэхийг хязгаарлах, тусгай зөвшөөрлөөр гүйцэтгэх шийдвэр гаргахад хууль эрх зүйн баримт болно.

Барилгын салбар дах эрүүл мэндийн эрсдэлт хүчин зүйлд дараах зүйлүүд ордог.

1.      Тоосжилт: Нунтаг шороо тоосонцор, шохой, цемент, гипс, шилэн хөвөн, цавуу

2.      Химийн бодис: Будаг, цавуу, лак, шингэлэгч, зуурмагийн нэмэлт, бусад

3.      Дуу чимээ

4.      Халуун, хүйтэн нөхцөл зэрэг орно.

Хүнд нөлөөлөх эдгээрийн нөлөөллийн талаар ?

1. Тоос тоосонцор: Тоос гэдэг нь агаарт удаан хугацаагаар чөлөөтэй хөвмөл байдлаар байх чадвартай, хатуу жижиг хэсгүүд юм. Тоосонцрын ширхгийн голч нь 2.5 микроноос бага хэмжээтэй байвал нарийн ширхэглэгт тоосонцор буюу PM2.5, 10 микрон түүнээс бага хэмжээтэй тоосыг том ширхэглэгт тоосонцор буюу PM10 гэж нэрлэдэг. Тоосны ширхэгийн ангиллыг ойлгохын тулд  хэмжих нэгж, хэмжээнийх нь талаар ярих нь зүйтэй. Тоосны ширхгийн хэмжээг микрометр [мкм] нэгжээр хэмждэг. 1000 мкм нь 1 миллиметртэй тэнцдэг. Хүний үсний диаметр дунджаар 50-70 мкм, голын эрэгний элсний ширхэг 90 мкм орчим диаметртэй байдаг.  Агаар мандалд буй хийн болон шингэн төлөвийн тоосонцрын диаметрээс хамаарч тэдгээрийн эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөлөл харилцан адилгүй байдаг.

Тоосонцрын хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөө:

-          Хүний биед агаараас орсон тоос, мананцар, уур, давирхайлаг бодисын том ширхэгтэй нь эхлээд амьсгалын дээд замын эрхтэн хамар, төвөнх, цагаан мөгөөрсөн хоолойн үс, намираа хучуур эдэд баригдан дээрх эрхтэнүүд цэр, нустай хамт гадагш гаргадаг.

-      Нарийн ширхэглэгт тоосонцор механик хольцууд нь хамар, төвөнх, гуурсан нь хоолойн салбарласан бүдүүн хэсгээр дамжин орж, уушгины цулцан гуурсан хоолойн нарийн хэсгүүдэд гүнзгий нэвтрэн орж, цулцангийн дотоод гадаргууг бүрхэн гэмтээж, уушги тоосжих өвчнийг үүсгэж уушгины дотоод гадаргуугийн талбайг багасгадаг. Мөн гуурсан хоолойн нарийн сүвнүүдийг бөглөж, цулцанд орох хүчилтөрөгч бүхий цэвэр агаарыг саатуулж, уушги мөгөөрсөн хоолойн үрэвсэлт (уушгины хатгалгаа, бронхит гэх мэт) өвчнийг үүсгэн хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

-        РМ2.5 мкм буюу нарийн ширхэглэгт тоосонцор нь уушгин дах цусны эргэлтийн агаар солилцдог гүн хэсэгт тогтох аюултай байдаг  ба 10 микрометрээс бага хэмжээтэй тоосны богино (1-24 цаг) ба урт хугацааны (хэдэн жилийн) нөлөөлөл нь уушги, зүрхний өвчлөл, нас баралтын нэг хүчин зүйл болдог.

-          Зүрхний эсвэл уушгины өвчтэй хүмүүс, тухайлбал зүрхний архаг өвчин, титэм судас, гуурсан хоолойн багтраа өвчтэй хүн, өндөр настнууд, хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйчүүд тоосонцорт илүү мэдрэмтгий байдаг.

Иймд барилгын талбарт илүү их, илүү олон төрлийн түүхий эдээс үүссэн тоос тоосонцроос хордох бөгөөд хөдөлмөр хамгааллын маск, баг тогтмол зүүж байхаас гадна хордлого тайлах, хор саармагжуулах бүтээгдэхүүн тогтмол хэрэглэх  шаардлагатай.

2. Химийн бодис буюу будаг, цавуу, лак, шингэлэгч, зуурмагийн нэмэлт, хүчил шүлт, цацраг идэвхт бодис ба бусад зүйл, эд материалаас үүссэн хорт хий, үнэр, арьс салстад үүсгэх тэдгээрийн нөлөөлөл:

Барилгын талбарт ажиллаж байгаа үед эдгээр бодисоос их бага хэмжээгээр хордох тохиолдол түгээмэл байдаг бөгөөд дотор муухайрах, толгой эргэх, суулгах, бөөлжих, бие сульдах, ам цангах, шөрмөс татах зэрэг хөнгөн шинж тэмдэг илрэх ба хор саармагжуулах бүтээгдэхүүн хэрэглэдэггүй тохиолдолд хордлогын тун нэмэгдсээр гүн хордлогод орох, сэтгэц хэвийн бус болох, донтох, анхаарал төвлөрөл алдагдах, уур уцаартай болох, нүдний хараа, сонсгол муудах, элэг ходоод үрэвсэх, тархины судас хатуурах, нарийсах, мэдрэлийн эд эсийн үхжил үүсэх, ой санамж алдагдах, дархлаа эрс сулрах зэрэг хүнд архаг хууч өвчтэй болох эрсдэлтэй.

Аливаа химийн бодис хүний биед амаар, амьсгал, арьс салст, бие мах бодийн нүх сүв, эм тариагаар ордог. Сэргийлэх арга хэмжээг урьдчилан авах шаардлагатай ба мөн л хөдөлмөр хамгааллын дүрэм журмыг сайтар мөрдөх, хор саармагжуулах бүтээгдэхүүн тогтмол хэрэглэх, шим тэжээлтэй хоол хүнсийг зөв зохистойгоор идэж хэвших шаардлагатай.  

3. Дуу чимээ хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

Олон улсын стандартаар дуу чимээг шуугиан гэж нэрлэдэг ба зөвшөөрөгдөх хэмжээг стандартчилсан байдаг. Шуугианы давтамжийг герц-Гц, шуугианы даралтыг паскаль-Па, шуугианы даралтын түвшинг децибелл- дБ гэж нэрлэх бөгөөд хүн унтаж амрахад тохирсон орчны чимээ 30-40дБ байдаг бол хүн хоорондын яриа 50-65дБ, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл 70-80дБ, трактор 98дБ, галт тэрэг 100дБ, тийрэлтэт онгоц 105дБ, компрессор молоток 110дБ, уурхайн тэсэлгээ 135дБ байдаг байна.

Тэгэхээр таны ажлын эргэн тойронд хэчнээн техник, хэчнээн цахилгаан багаж ажиллаж байгааг тооцоорой, өөрийгөө дуу чимээний бохирдлоос чимээ намсгагч, чихэвч тогтмол зүүж хэвшээрэй.

Орчин үед дуу шуугианы бохирдол хэмээх нэр томьёог хэрэглэж байгаа ба ДЭМБ-аас дуу шуугианы бохирдлын судалгаа хийхэд дэлхийн хэмжээнд жилд дунджаар 1.5 тэрбум хүн сонсголын бэрхшээлтэй болж, нэг сая иргэн бухимдлаас үүдэлтэй хоол боловсруулах эрхтэн болон зүрх судасны өвчнөөр хорвоог орхиж байна гэсэн дүн гарчээ. Энэ аймшигт тооны ард байгаа уршиг таригч гол зүйл нь дуу шуугианы бохирдол аж. Дуу шуугиан ихтэй орчинд ажиллаж, амьдрах нь хүний сонсголд нөлөөлнө, цаашилбал хоол боловсруулах эрхтэн хямарна, нойргүйдэж, амархан бухимддаг, өөртөө итгэлгүй, гутранги, аймхай нэгэн болж хувирдаг гэдгийг харуулсан судалгаа ч бий.

4. Халуун хүйтний нөлөөлөл бол мэдээж хэрэг манай орны эрс тэс уур амьсгалтай холбоотой бөгөөд барилга, уул уурхай нь гадаа орчинд ажилладгаараа хамгийн их нөлөөлөлд өртдөг, халуунд хэт халах, хүйтэнд даарах эрсдэлд өртөж байдаг.

5. Дараагийн эрүүл мэндэд хамгийн ихээр тогтмол нөлөөлж байдаг зүйл бол хооллолт юм.

Яагаад үүнийг эрсдэлт хүчин зүйлд оруулдаг болохыг хооллолт судлаач, эрдэмтэн судлаачид ярьж бичсээр байдаг. Хүнд нөхцөлд ажиллаж биеийн хүчний ажил их хийдэг хүн тос өөх ихтэй, их хоол идэх ёстой гэсэн бичигдээгүй дүрэм үйлчилж байдаг.

Хоол бол хүний алдагдсан эрчим хүчийг нөхөгч, эрдэс амин дэмийн эх үүсвэр гэдэг маргашгүй үнэн боловч хүнд хоол нь эргээд боловсруулагдах явцдаа хүнээс асар их эрчим хүчийг шаардаж, тухайн үед буюу хүнд хоол идсэний дараа бие сульдаж ядрах, нозоорох байдал ажиглагддагтай холбоотой. Таны булчин шөрмөс, сэтгэн бодох зэрэг олон үйл явцад зарцуулагдах энерги ходоодруу дайчлагддаг гэсэн үг.