Францын “Жерес” ТББ төслийн хүрээнд “Монголын барилгын үндэсний ассоциаци”-н захиалгаар “Ногоон Санаачлага - Ирээдүйн Технологи” ТББ нь гэр хорооллын амины сууцны дулаан алдагдлыг бууруулахад чиглэсэн бичил, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид болон бригад, хувь хүний мэдээллийн санг бүрдүүлэх, дүн шинжилгээг хийх судалгааг гүйцэтгэсэн байна.

Тус судалгаанаас барилгын салбарт ажилладаг бригадуудын талаарх судалгааг онцлон хүргэж байна.

   1990-ээд оныг хүртэл барилгын мэргэжилтэй ажилчид аль нэг барилгын байгууллагад харьяалагддаг, тухайн байгууллага нь ажилчдаа мэргэжлийн чиглэлээс нь шалтгаалан бригадуудад хуваарилан, нэгдсэн зохион байгуулалттай ажилладаг байлаа. Харин зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээс хойш Монгол орны барилгачид тархай бутархай, тодорхой харьяалалгүй, чөлөөт бригадууд бий болсон. Албан бус эх үүсвэрээр өнөөдөр барилгын 22 гаруй мянган мэргэжилтэй ажилчид, 10 гаруй мянган барилгын гол бүтээн байгуулагч бригад зохион байгуулалтгүй, улс орон даяар ямар нэгэн хараа хяналтгүй тархан, барилга барьсаар байна.

Судалгааны явцад бригадууд нь хөрөнгө оруулагч, захиалагч, гүйцэтгэгч байгууллагатай гэрээтэй, гэрээгүй ажилласаар авч ажлаа дууссаны дараа хөдөлмөрийн хөлсөө авч чадахгүй хохирох нь элбэг байдаг байна. Нийт судалгаанд оролцогч 224 бригадын 89 (41%) нь сүүлийн 3 жил ажлынхаа хөлсийг авч чадаагүй дунджаар 3 тохиолдол байгааг илэрхийлсэн байна. Мөн бригадуудтай байгуулж буй ихэнх гэрээнд цалин хөлс, хөдөлмөрийн хамгаалах, хувцас хэрэглэл зэргийг бригад өөрсдөө хариуцна гэжзаасан байдаг байна. Түүнчлэн бригадууд нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгал, ослоос урьдчилан сэргийлэх даатгал, хүн амын орлогын татвар зэрэг ямар нэгэн татвар татаас улсад төлдөггүй нь энэ судалгаагаар нотлогдож байна.

Судалгаанд 224 бригад хамрагдсанаас хүчинтэй анкет бүхий 217 бригадын 44 нь буюу нийт судалгаанд оролцогчдын 20 % нь БЗД, 44 (20 %) нь СХД,36 (17 %) 34 нь ХУД, 26 (12 %) нь СБД, 23 (11%) нь БГД, 20 (9 %) нь ЧД-т тус бүр үйл ажиллагаа явуулж байгаа бригадууд хамрагдсан. Үндсэн 6 дүүргээс гадна Налайх, Багануур, Бага хангай болон бусад орон нутаг дахь бригадуудыг судалгаанд хамруулсан нь нийт судалгааны 11 орчим хувийг эзэлж байна. 

Зураг 1. Бригадуудын үйл ажиллагаа явуулж буй байршил, дүүргээр

  Бригадуудын үйл ажиллагаа явуулж буй чиглэлийг дээврийн, хаалга цонх, шал суурилуулах, барилгын гадна ханын дулаалга, фасад, угсралт, цутгалт, өрөг, өрлөг, шавар, дотор засал, сантехник, цахилгааны ажил, холбоо дохиолол автоматжуулалтын болон бусад гэсэн 10 төрлийнүйл ажиллагаагаар авч үзсэн. Судалгаанд хамрагдсан бригадуудын (үйл ажиллагааны давхардсан тоогоор) 107 нь буюу 13.9 % нь шавар, дотор засал, 103 (13.4 %) нь угсралт цутгалт, 95 (12.3 %) нь өрөг өрлөг, 89 (11.6 %) нь барилгын гадна ханын дулаалга, фасад, 79 (10.3 %) нь сантехник, 67 (8.7 %) нь дээврийн ажил, 60(7.8%) нь цахилгааны ажил, 49 (6.4%) нь холбоо дохиолол, автоматжуулалт зэрэг ажлуудыг хийж гүйцэтгэдэг байна.

Зураг 2. Бригадуудын үйл ажиллагааны чиглэл 

    Судалгаанд 5 хүртэл жилийн ажлын туршлагатай 39 (22 %) бригад, 6–9 жилийн туршлагатай 104 (58 %), 10–15 жилийн туршлагатай 32 (18%), мөн 16–с дээш жилийн туршлагатай 6 бригад (2%) зэрэг барилгын салбарт ажилласан ажлын туршлагатай бригадууд тус тус оролцсон байна.

Зураг 3. Бригадуудын барилгын салбарт ажилласан туршлага, жилээр

   Бригадын гишүүдийн тоо харьцангуй адилгүй буюу 132 (61%) нь 9 хүртэл гишүүнтэй, 51 (24%) нь 10–19 гишүүнтэй, 20-29 гишүүнтэй 17 (8%) нь, 30 – 39 гишүүнтэй 8 (4%), 40-с дээш гишүүнтэй нь 4% -ийг эзэлж байна. Үүнээс үзвэл бригадуудын үндсэн гишүүдийн тоо ихэвчлэн 3-6 хүн байх бөгөөд туслах гишүүн нь шаардлагатай үед нэмэгдэж бригад нь 140 гишүүнтэй болтлоо өргөжих тохиолдол байна.

Зураг 4. Судалгаа авах үеийн бригадын үндсэн гишүүдийн тоо

Барилгын салбар нь улирлын шинж чанартай бөгөөд бригадууд дулааны улиралд буюу гол төлөв 3-12 саруудад үйл ажиллагаа явуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, судалгаанд хамрагдсан бригадуудын 150 нь буюу 69% хувь нь 3–12 саруудад ачаалал ихтэй ажилладаг байна. Мөн судалгаанд оролцогчдын 50 нь буюу 23% нь жилийн дөрвөн улиралд үйл ажиллагаа явуулдаг байна. Энэ нь нэг талаас барилгын салбар дахь үйл ажиллагаа орчин үеийн арга техник ашиглан жилийн дөрвөн улиралд үйл ажиллагаа явуулдаг, нөгөө талаас бригадууд өөр төсөлд дотоод засал чимэглэлийн үйл ажиллагаанд оролцож байгаатай холбоотой. Судалгаанд хамрагдагсдын 17 нь буюу 8 % нь зөвхөн 4–6 саруудад үйл ажиллагаагаа идэвхтэй явуулдаг байна. Эдгээр нь гол төлөв дээврийн ажил гүйцэтгэдэг бригадууд юм.

Зураг 5. Бригадын үйл ажиллагаа идэвхтэй явагддаг сар

Бригадын 70 хувь нь жилийн 30 сая хүртэл төгрөгийн орлоготой ажилладаг байна. Бригадын жилийн орлогын талаар нийт бригадын 15 (14.9%) нь 5 сая хүртэл төгрөг, 14 (13.9%) 5.1 – 10 сая төгрөг, 10 (9.9%) нь 10.1 – 15 сая төгрөг, 19 (18.8%) нь 15.1 – 20 сая төгрөг, 13 (12.9%) нь 20.1 – 30 сая төгрөг, 12 (11.9%) нь 30.1- 50 сая, 7 (6.9%) нь 50.1- 100 сая төгрөг, 11 (10.9%) нь 100.1 саяас дээш төгрөгийн жилийн орлоготой байдаг гэж хариулсан байна. Энэ нь үйл ажиллагааны чиглэл болон хийж буй төслүүдээс хамааралтай байгаа нь ажиглагдаж байна.

 НийБарилгын ажлыг ихэвчлэн гүйцэтгэлээр нь үнэлж байгаа бөгөөд туслах ажилтнуудын хувьд өдрийн хөлс олгодог байна. Бригадын нэг гишүүний нэг өдрийн хөлсийг судалгаанд оролцогчдын 146 нь буюу 74 % нь 50 хүртэл мян.төг, 40 (20%) нь 50.001 – 150.000төг, 3 (1.5%) нь 150.001-250.000 төг, 9 (4.5%) нь 250.001 – с төгрөг гэж тодорхойлсон байна.

Зураг 7. Ажилтай үеийн нэг гишүүний нэг өдөрт олж буй орлого дунджаар

Бригадуудын жилийн орлогыг үйл ажиллагаа явуулж буй хэлбэр хэрхэн нөлөөлж байгааг авч үзэхэд ХХК, барилгын тусгай зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй эсэхээс үл хамаарч харин тухайн үед хийж буй ажлын хэмжээнээс хамаарч байна. Зарим оролцогчид албан ёсны хуулийн этгээд байх нь ажил олоход илүү боломжтой гэдэг боловч ажлын хөлсөнд нөлөөлдөггүй байх магадлалтай байна.

Хүснэгт 1. Бригадын жилийн орлого, аж ахуйн хэлбэрээр

Зураг 8. Бригадын гишүүдийн харьяалал

Бригадуудад тулгамдаж буй бэрхшээлүүдийн талаар судалгаанд оролцсон бригадуудын 100 (21.4%) нь санхүүгийн бэрхшээл, 90 (19.3 %) нь хүний нөөцийн хомсдол, 83 (17.8%) нь найдвартай гэрээгээр ажиллаж чаддаггүй, 61 (13.1%) нь ажлын хөлсөө авч чаддаггүй, 44 (9.4%) нь мэргэжлийн чадвар дутмаг, 19 (4.1%) нь зохион байгуулалтгүй зэрэг хүндрэл бэрхшээл тулгардаг гэжээ.

Зураг 9. Бригадуудад тохиолддог бэрхшээл

 Санхүүгийн бэрхшээл, хүний нөөцийн хомсдол 2 хамгийн их хувь эзэлж байна. Үүнийг даван туулахад тухайн салбар луу чиглэсэн бодлого, хөшүүрэг нэн чухал юм. Хамгийн гол нь тогтвортой, урт хугацааны хүнийн нөөцийг тогтвортой хөгжүүлэх бодлого, систем чухал юм. Харин найдвартай гэрээгээр ажиллаж чадахгүй байгаа хэмээн 18 орчим хувь нь илэрхийлжээ. Үүнийг сайжруулах арга зам нь ажилчдыг эрх зүйн мэдлэг, чадвартай болгох, аливаа ажлаа мэргэжлийн түвшинд бизнесийн зарчмаар хийж, гүйцэтгэж, гүйцэтгүүлж сургах явдал юм.

   Судалгаанд хамрагдсан бригадуудаас 28.3 % нь мэргэжлийн, 21% нь ХАБЭ,12.7% нь бизнесийн, 11% нь эрх зүйн болон технологийн сургалтуудын хэрэгцээ шаардлагатай байгааг илэрхийлжээ.

Зураг 10. Бригадуудад шаардлагатай байгаа сургалтын төрөл

Бригадуудын 66.4% нь мэргэжлийн үнэмлэх сертификаттай гишүүнтэй бөгөөд тэд ихэвчлэн бригадын үндсэн гишүүн эсвэл сантехник, цахилгаан гэх мэт нарийн мэргэжлийн сертификаттай байна.

Судалгаанд хамрагдсан бригадууд ихэвчлэн өөрсдийн багц багаж хэрэгсэлтэй (үйл ажиллагааны чиглэл бүрээрээ) байгаа бөгөөд үнийн хувьд 300 мян-10 сая орчим төгрөгийн багаж хэрэгслийг ашигладаг байна. Үүнээс дээш үнэтэй багаж хэрэгслийг захиалагч тал өөрөө хангаж ажилладаг байна. Тодруулбал, судалгаанд оролцогчдын 71% нь мэргэжлийн тодорхой багаж, хэрэгсэлтэй бөгөөд энэ нь бригадын зах зээлд ажил олж авахад зайлшгүй нөлөөлөх хүчин зүйл юм. Иймд тодорхой чиглэлээр тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг бригадууд ерөнхийдөө багажтай байх хандлагатай байна. Мөн бригадуудын 70.5% сүүлийн 3 жилд үйл ажиллагаа идэвхтэй явуулж байгаа бөгөөд ажлын хэмжээ нь 2 сая төгрөгийн үнэлгээтэй 40 мкв хэмжээтэй дотоод заслын ажлаас 1.2 тэрбум төгрөгийн үнэлгээтэй 15000 мкв.талбай бүхий объектын угсралт хүртэл маш өргөн хүрээтэй өндөр хүчин чадал бүхий ажлуудыг хийж гүйцэтгэжээ.