“Түшиг Даян Оргил” ХХК-ийн технологич Б. Анхбаяр 

Бетон хийх технологийн үүсэл, өнөөгийн болон цаашдын хөгжлийн талаар тайлбарлаач?

Ер нь бол Ром, Грекээс үүдэлтэй тухайн үед гөлтгөнийг олж нээн бутлаад элстэй хольж барилга болон барималд ашиглаж эхэлсэн байдаг. Бетон бол одоо шинжлэх ухааны төвшинд судалгаа хийгдэж шинэ бетоны анги болон марк нэмэгдэж байна. Манайд ойрын 30 жил бетон болон төмөр бетон эдлэлийн үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжинө. Ирээдүйд бетоныг орлох металл гарахыг үгүйсгэхгүй. Жишээ нь Японд шахдаг хөөс шиг шингэн хэлбэрээс эзэлэхүүнээ тэлэн газар хөдлөлтөд тэсвэртэй бетон шиг бутардаггүй уян налархай тийм шингэн бетон туршигдаад явагдаж байна. Тиймээс бетоныг орлох хөнгөн бөгөөд даац сайн авах бетон гарч ирэхийг үгүйсгэхгүй.

Барилгын үндсэн материал болох бетон хийцийн чанарын шаардлага, олон улсын стандарт мөн манайд мөрдөгдөж байгаа стандартуудын талаар тайлбарлана уу ?

Бетон материал болон цементээс шууд хамааралтай мөн орц найрлагыг зөв тохируулсан байх шаардлагатай. Найрлага зөв тогтоосон үед чанартай бетон гарна. Мөн бетоны чанар болон наслалтыг уртасгахын тулд химийн нэмэлт маш чухал үүрэгтэй. Манай улс сүүлийн үед олон улсын ASTM стандартруу шилжиж байна. Бетон үйлдвэрлэгч том компаниуд олон улсын төсөл болон гадны хөрөнгө оруулалттай төслүүдэд ASTM-н шаардлага хангасан бетон нийлүүлж байгаа. Жишээ нь Шинэ нисэх буудал, Оюу толгой зэрэг газрууд ASTM стандартаар ажил үүргээ гүйцэтгэдэг. Хотод байгаа үйлдвэрүүд энэ стандарт руу шилжих хэрэгтэй. Боловсон хүчнээ мөн энэ олон улсын стандартаар бэлдэх хэрэгтэй. Манайд материалын чиглэлээр төгссөн боловсон хүчин дутмаг байдаг. Энэ чиглэлийн мэргэжил зах зээл дээр эрэлт ихтэй байгаа.

Бетоны чанараас тухайн барилгын насжилт шалтгаалдаг. Тэгвэл бидний хэрэглэж буй бетоны чанар ямар байна. Түүнийгээ хэрхэн үнэлж байна вэ?

Барилга төмөр бетонон карказтай бол барилгын насжилт бетоноос шууд хамаарна. Барилгын насжилтыг уртасгахын тулд бетоны марък болон бетоноо зөв сонгох хэрэгтэй. Жишээ нь өндөр барилгад агаартай бетон зооринд хүнд бетон гэх мэт. Бетон үйлдвэрлэж байгаа үйлдвэр технологичоос маш их хамаарна. Чадвар мэдлэг муутай технологич ямар ч сайн үйлдвэр, узель байсан ч дампууруулна. Дээрээс нь найрлага тохироогүй бетон авсан хэрэглэгч хохирно. Барилга чанаргүй баригдаж насжилт нь багасна, газар хөдлөлтөд тэсвэргүйн улмаас хүний амь үрэгдэх эрсдэлтэй. Ер нь бол технологич маш их мэдлэгтэй, өөрийгөө хөгжүүлдэг, олон талын судалгаа хийсэн, юмыг урьдчилан харж олон талаас нь анализ хийдэг хүн байх нь чухал. 

Бетоныг бүрдүүлэгч түүхий эд болон найрлагын талаар?

Түүхий эд болон хайрга, дайрга, элс нь бетоны үндсэн материал юм. Хайрга, дайргын бат бэх чанар бетоны марк тогтооход гол нөлөө үзүүлнэ. Хайрга уулын дайргыг бодвол арай бат бэх үзүүлэлтээр илүү байдаг. Бас дутагдалтай тал нь ус шингээлт бага байдаг. Уулын дайрга нь уулын насжилтаас хамаараад бас харилцан адилгүй. Мөн газарзүйн байрлалаас хамаарч бетонд тохирох тохирохгүй нь ч мөн байдаг. Элсний хувьд лабораторийн туршилт шинжилгээ хийж сонгодог. Бетоныг лабораторид заавал туршилт, түүхий эдийн шинжилгээ хийж байж найрлага маркыг тодорхойлж гаргаж ирэх ёстой. Ус бас их чухал. Лабораториор шинжлэх хэрэгтэй.

Орц найрлагад тавигдах шаардлага байдаг байх?

Тавигдах шаардалага байлгүй яахав. Эдэлгээний чанарыг хангасан өгөгдсөн найрлага, шинж чанартай бетоныг бүрдүүлэгч найрлагыг сонгоно. Бетоны найрлагыг орон нутагт мөрдөж буй журмаар тогтоосон шаардлагыг үндэслэн хэрэглэх материалын төрөл ангийг үйлдвэрлэгч сонгоно. Тухайн орон нутгийн журам стандартаар бетоны орц найрлагыг тогтоодог Бетоны дүүргэгчийг сонгохдоо ширхэглэл, нимгэн үзүүрлэг хэсэг, хүйтэнд тэсвэрлэлт, элэгдэлд тэсвэрлэлт, тоосорхог, шаварлаг хэсгийг лабораторид шинжилж үр дүнгээр нь найрлагыг томьёолж тодорхойлж гаргаж ирнэ. 

Бетон хольцын хэвлэгдэх чанар болон шахалтын бат бэх?

Бетоны найрлагыг зөв тодорхойлсон зөв орц найрлагатай бол бетон хэвлэгдэх чанар болон марк нь стандартын дагуу гарч ирдэг. Стандартын дагуу шахалтын бат бэхийн хязгаарыг цилиндр сорьц болон шоон сорьцоор тодорхойлдог. Шахалтын бат бэхийн хязгаарыг 28 хоногийн бэхжилттэй сорьц дээр тодорхойлно. Мөн тусгай нөхцөлд бэхжүүлсэн бол /хатаах камер/ бэхжүүлсэн цаг хугацааг харгалзан итгэлцүүрээр бат бэхийн үр дүнг кг/см, Kn, Mпа гэсэн хэмжигдэхүүнээр тодорхойлж гаргадаг. Сорьцыг ердийн нөхцөлд 3, 14, 28, 56 хоногийн үр дүнгээр тодорхойлно. Гурван сорьцын дунджаар бат бэхийг гаргаж ирдэг.

Бетоны шахалтын бат бэх анги, маркийн харьцаа

Бетон эдлэлийн эрэлт ямар байдаг вэ? Дотоодын хэрэгцээг хангаж чадаж байна уу?       

Бетон, төмөр бетон хийц эдлэлийн дотоодын эрэлт цаг агаар улирлаас хамааран янз бүр байдаг. Жишээ нь намар, зуны улиралд дулааны шугам сүлжээний төмөр бетон эдлэл ихээр борлуулдаг бол хаврын улиралд зам талбай гадна тохижилтын  хийц эдлэлүүд их борлогддог. Иймээс бид тодорхой хэмжээний нөөц үүсгэдэг. Ингэснээр дараа дараагийн ажил нь хүлээгдэхгүй хугацаа графикийн дагуу явагддаг болохоор дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чаддаг.  

Танай байгууллага нийт эрэлтийн хэдэн хувийг үйлдвэрлэж байна? Бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа юу?

Манай компани дулааны шугам сүлжээний төмөр бетон хийц эдлэлийн 50% -ийг хангаж байгаа. Мөн бохирын худаг, худгийн төмөр бетон хийц эдлэлийг 20-30% ханган ажиллаж  байна. Мөн бусад дэд бүтцийн ажлуудад ч гэсэн өөрсдийн бүтээгдэхүүнээ нийлүүлж ажиллаж байгаа. Бид бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж 2019 оны байдлаар нийт 113 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж зах зээлд нийлүүлэн амжилттай ажилласан, цаашид шинэ бүтээгдэхүүн шинэ технологийг өөрийн болгон ажиллах зорилт тавин ажиллаж байна.

Бетон зуурмаг хэдэн төрөл байдаг вэ? 

Бетоны төрөл нь:

• Хийт бетон

• Хөөсжүүлсэн бетон

• 800кг/м куб-ээс бага нягттай бетон

• Галд тэсвэртэй бетон

• Том цул бүтээцэд зориулсан бетон

• Хүнд болон хөнгөн дүүргэгчтэй, эсвэл утаслаг хэрчдэстэй өөрөө нягтардаг бетон

• Нээлттэй нүх сүвтэй ус шүүрүүлэн, нэвтрүүлдэг бетон

• Шүршдэг шингэн бетон

Бетон хольц бетоны шинж чанарыг өөрчлөх зорилгоор хольц зуурах үед цементийн жингийн хувиар бага хэмжээгээр хийдэг химийн нэмэлтийн тусламжтайгаар бетоны анги болон нэр төрөл зориулалт өөрчлөгддөг.

Бетон болон төмөр бетон  эдлэл өвлийн улиралд үйлдвэрлэхэд тохиромжтой юу?

Өвлийн нөхцөлд буюу 50 С-ээс бага буюу өдөрт 0-ээс илүү дулаангүй болсон үед технологийн горимыг маш сайн баримталж ажиллах шаардлагатай байдаг. 

• Халуун бүлээн бетон, хольц бэлтгэх технологи, хольцыг хөргөхгүйгээр ажиллах шаардлагатай.

• Бетон хольцыг зохих бат бэхээ автал дулаан орчинд бэхжүүлж, хатаах уурын камераас гарсан эдлэлийг 50с дээш орчинд 24 цаг байлгах мөн химийн  нэмэлт хэрэглэх гэх мэт.

• Бетоныг ямар ч аргаар бэхжүүлсэн байсан цутгаж дуусмагц гадаргыг нэн даруй дулаан тусгаарлах материалаар хучих ёстой. 

Танай компанийн нэвтрүүлж байгаа шинэ дэвшилтэд технологиудын талаар асуумаар байна?

Зайсан дахь дулааны инженерийн шугам сүлжээний ажил хийгдэж байгаа. Энд манай шинэ бүтээгдэхүүн болох НЭВТРЭХ СУВАГ 2050х1800х100-н М400 марк, С30 анги, орос арматураар хүчитгэн хийсэн  бетон эдлэл авто зам доогуур хийгдэж байна. Манай улсад түнэлийн системээр, шугам хоолой явуулж байгаа улсын хөрөнгө оруулалттай томоохон төслүүдийн нэг, энэхүү нэвтрэх суваг хийснээр зам доогуур явж байгаа шугам сүлжээг засварлах, авто замыг сэтлэхгүй байх давуу талуудтай. Энэ бүтээн байгуулалтад манай компани нэвтрэх сувгийг ханган нийлүүлэгчээр чанарын өндөр түвшинд бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэн ажиллаж байна.  Мөн зөвхөн манай компанийн хийдэг диаметр 1500,1800 битүү ултай бохирын худаг үйлдвэрлэдэг үүний давуу тал нь намагтай хөрсний ус ихтэй газар тавихад тохиромжтой. Ердийн 90см кальцо нь 2 давхар тавихад заавал ул, дээр нь кальцо гээд 2 хэсэг салгаж тавьдаг бол энэхүү бүтээгдэхүүн шууд нүхэндээ суулгадаг мөн давхар зай байхгүй учир ус нэвтрүүлэхгүй, ус тусгаарлах бодистой бетон, гадуур нь ус тусгаарлах түрхлэгтэй хийдэг. Энэхүү бүтээгдэхүүн усны шугам орох хоолойн нүхтэй хийгдэж болно.

"Түшиг Даян Оргил" ХХК-ийн хамт олон 

Танай үйлдвэрийн бусад үйлдвэрээс ялгаатай давуу тал онцлогоос дурдвал?

Манайх чадварлаг хүний нөөц ажилтан, удирдлагын баг бүрдүүлж чадсан. Ажилчдын нийгмийн асуудлыг шийдэх зорилгоор 3 жил сайн ажилласан ажилчдадаа орон сууц бэлэглэн ажлын эрч хүч, үнэлэмжийг өгч жил бүр нэг ажилтнаа дэмжиж байр бэлэглэдэг. Энэ нь бидний нийгмийн хариуцлагын ажил боловч ажилчдаа дэмжих нь манай компанийн цаашдын өсөлт дэвшилтэт манай хамт олны олны нөр их хөдөлмөр нөлөөлдөг гэсэн үг л дээ. 

Ажлын хувьд манайх жилийн 4 улиралд ажилладаг. Экспортод таворын бетон нийлүүлдэг, сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмж бүхий лабораторитой. Мөн хаягдал бетон дахин боловсруулах чиглэлээр ажиллаж байна. Угсармал бетонон барилгын хог хаягдлын 70-80 орчим хувийг хаягдал бетон эзэлдэг байна. Энэ нь элс хайрга ба дайрга бэхэжсэн цемент арматураас тогтоно. Харин тэдгээрийг тус тусад нь ялгасан тохиолдолд бүгдийг нь дахин ашиглах боломжтой байдаг. Японд гэхэд хаягдал бетоныхоо 90, АНУ5 80 % гэх мэт эргүүлж ашигладаг. Нидерланд улс хогийн цэггүй орон тул бүгдийг нь буцаан ашигладаг  төдийгүй бэхэжсэн бетоноос элс, хайрга, дайрга өндөр цэвэршилттэй ялгах технологиор боловсруулан практиктаа нэвтрүүлэн ажиллах жишээтэй. Тэгэхээр бид бас энэ чиглэлээр явах хэрэгтэй.