”Ухаалаг хот" гэдгийг арилжааны болон орон сууцны үл хөдлөх хөрөнгө, нийгмийн болон төрийн байгууллагуудын нэгдсэн шийдэл, мөн хотын дэд бүтцийн технологийг багтаасан “Үйл ажиллагааны дижитал загвар”- ын төсөл гэж ойлгож болно. "Ухаалаг хот" - ыг бий болгох үндсэн зорилго нь үндсэндээ үйлчилгээний үр ашгийг дээшлүүлэх, оршин суугчдын эрэлт хэрэгцээг хангахын тулд мэдээллийн технологийн тусламжтайгаар хотын амьдралын чанарыг сайжруулах явдал юм. Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи (МХХТ) нь хотын захиргааг олон нийт, хотын дэд бүтэцтэй шууд харилцах боломжийг бий болгох бөгөөд хотод юу болж байгааг, хот хэрхэн хөгжиж байгаа, амьдралын чанарыг сайжруулах ямар аргууд байгааг хянах боломжийг олгодог.

  "Ухаалаг хот" нь иргэдтэйгээ энгийн "үйл ажиллагааны" харилцаанаас илүүтэйгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд илүү бэлэн байдаг. Гэсэн хэдий ч нэр томъёо нь өөрөө төгс бус тодорхойгүй хэвээр байгаа тул олон тайлбар, хэлэлцүүлэгт оролцсоор байгаа юм. Үүнтэй ижил төстэй үзэл баримтлалд хэрэглэгддэг бусад нэр томьёонууд гэвэл кибервилл, дижитал хот, цахим нийгэмлэг, уян хатан байдал, мэдээллийн хот, өндөр технологийн хот, сүлжээ хот, телекити, телетопи, бүхнийг мэддэг хот, утастай хот гэх мэт байдаг.

Нэр томьёо.. “Ухаалаг хот” - ын тухай мэргэжилтнүүдээс гаргасан дараах тодорхойлолтууд  байдаг. 

Аль-Оуар: "Ухаалаг хот" гэсэн тодорхойлолтод ихээхэн нөлөөлдөг 4 хүчин зүйлийг багтаасан ойлголт бий. Үүнд:  

    1. Нийгэм, хотод өргөн цар хүрээтэй цахим, дижитал технологийг ашиглах

    2. Мэдээллийн технологийг ашиглан тухайн бүс нутгийн амьдрал, ажлын орчныг өөрчлөх.

  3. Ийм технологийг төр засгийн газрын системд нэвтрүүлэх

    4. Мэдээлэл, технологи, хүмүүсийн санал болгож буй инноваци, мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилгоор нутагшуулах практик

  Караглю ба Нижкамп: "Хүний болон нийгмийн капиталын хөрөнгө оруулалт, уламжлалт (тээвэр), орчин үеийн (МХТ) холбооны дэд бүтцэд оруулсан хөрөнгө оруулалт нь байгалийн нөөцийг зохистой менежменттэй, эдийн засгийн тогтвортой хөгжил, амьдралын өндөр чанарыг дэмжсэн тохиолдолд л "ухаалаг" гэж тодорхойлж болно.

Фрост ба Салливан: "Бид ухаалаг хотыг тодорхойлдог найман гол талыг тодорхойлсон. Ухаалаг менежмент, ухаалаг энерги, ухаалаг гэр, ухаалаг хөдөлгөөнт байдал, ухаалаг дэд бүтэц, ухаалаг технологи, ухаалаг эрүүл мэнд, ухаалаг иргэн". 

Их Британи: "Ухаалаг хот "гэсэн тодорхой тодорхойлолт байдаггүй. Төгсгөл цэг гэж байхгүй, гэхдээ хотууд илүү тогтвортой, тогтвортой болох үе шат, явц гэж байдаг. Иймээс шинэ сорилтод хурдан хариу өгөх боломжтой болно.

Онцлог шинж чанарууд: "Ухаалаг хот" (мөн олон нийт, бизнесийн кластерууд, нийслэл хот эсвэл бүсийн төвүүд) мэдээллийн технологийг дараах зорилгоор ашигладаг гэж үздэг.                           

1. Хүчтэй, эрүүл эдийн засаг, нийгэм, соёлын хөгжлийг дэмжих зорилгоор хиймэл оюун ухаан, мэдээллийн дүн шинжилгээнд үндэслэсэн физик дэд бүтцийг (зам, барилга, экологи болон бусад эд хөрөнгө) илүү үр дүнтэй ашиглах.

2. Нээлттэй инновацийн үйл явц, цахим оролцоог ашиглан, хотын байгууллагуудын хамтын сэтгэлгээг цахим удирдлагаар сайжруулах, иргэдийн оролцоо, хамтарсан зураг төслийг боловсруулахад анхаарах замаар орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын асуудал, шийдвэр гаргахад үр дүнтэй харилцах. 

3. Сурах, дасан зохицох, шинийг санаачлах, улмаар хотын оюун ухааныг сайжруулах замаар өөрчлөгдөж буй нөхцөл байдалд илүү үр дүнтэй, хариу арга хэмжээ авах.

  Шинэ дижитал стратегийн дагуу “Ухаалаг хот”- ын технологийг дараах байдлаар тодорхойлж болох юм. Хиймэл оюун ухаан, Big Data болон урьдчилан таамаглах аналитик, blockchain, 5G холбооны технологи, Интернетийн зүйлс, виртуал, томруулсан болон холимог бодит байдлын технологи, нейро интерфейс, компьютерийн 3D загварчлал, 3D- хэвлэх гэх мэт.

Хүний оюун ухаан, хамтын оюун ухаан, мөн хотын доторх хиймэл оюун ухааны бүхий л зүйлийг хүчтэй нэгтгэх чиглэлд хувьсан өөрчлөгдөж байна. Хотын оюун ухаан нь "дижитал харилцаа холбооны сүлжээ (мэдрэл), бүх нийтэд суулгагдсан оюун ухаан (тархи), мэдрэгч, тагнуул (мэдрэхүйн эрхтэн), програм хангамж (мэдлэг ба танин мэдэхүйн чадвар)" зэргийн маш үр дүнтэй хослол юм. 

  Шинэ дижитал стратегийн дагуу “Ухаалаг хот”- ын технологийг дараах байдлаар тодорхойлж болох юм. Хиймэл оюун ухаан, Big Data болон урьдчилан таамаглах аналитик, blockchain, 5G холбооны технологи, Интернетийн зүйлс, виртуал, томруулсан болон холимог бодит байдлын технологи, нейро интерфейс, компьютерийн 3D загварчлал, 3D- хэвлэх гэх мэт. 

Ухаалаг хотыг хөгжүүлэх төлөвлөгөө. Энэ  нь дараах үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдээс (эхнийх нь зөвхөн урьдчилсан шалгуур) бүрдэнэ.

1. Нийгэм гэж юу болохыг нарийн тогтоох. Уг ойлголт дараагийн үе шатанд юу хийхээ тодорхойлох алхам болно. Энэ нь газарзүй, хот ба дүүрэг хоорондын холбоо, тэдгээрийн хоорондох хүмүүсийн урсгалд хамаарна. (зарим улс оронд хот, орон нутгийн нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн тодорхойлолт нь бодит байдал дээр тохиолддог зүйлтэй ямар ч хамааралгүй байдаг).

2. Олон нийттэй танилцах. "Ухаалаг хот" байгуулахаар шийдэхийн өмнө энэ нь юу болохыг ойлгох хэрэгтэй. Хотын оршин суугчид, бизнесийн эрэлт хэрэгцээг ойлгохын тулд олон нийттэй танилцах. Ингэснээр хотын оршин суугчид, тэдгээрийн нас, тэдний боловсрол, хобби, эцэст нь хотын үзэмж, онцлог шинж чанаруудыг олж мэдэх.

3. Ухаалаг хотын бодлого боловсруулах. Үүрэг, хариуцлага, зорилгоо нарийн тогтоож болох санаачлагыг дэмжих бодлогыг боловсруулах, зорилгодоо хэрхэн хүрэх талаар төлөвлөгөө, стратегиа гаргах.

4. Хотын иргэдийг оролцуулах. Үүнийг цахим засаглалын системийг ашиглах, ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх, спортын арга хэмжээ гэх мэтээр хэрэгжүүлж болно.

“Ухаалаг хот”- ын стратегиудыг идэвхтэй ашиглаж байгаа хотуудаас нэрлэж байна.

  Амстердамын “Ухаалаг хот”- ын санаачлага нь 2009 онд эхэлсэн бөгөөд орон нутгийн иргэд, засгийн газар, бизнесийн байгууллагуудын хамтран боловсруулсан төслүүд нь утасгүй төхөөрөмжийн үндсэн дээр боловсруулагдсан ба энэ нь хотын бодит цаг хугацаанд шийдвэр гаргах чадварыг нэмэгдүүлэхэд үйлчилдэг.

   Орон нутгийн иргэдийн хичээл зүтгэлийг дэмжихийн тулд хот жил бүр "Ухаалаг хот" тэмцээнийг зохион байгуулдаг бөгөөд энэ нь хотын дэд бүтцэд нийцсэн сайжруулалтын саналыг хүлээн авахад тусалдаг. Энэхүү програмаас олж авсан өгөгдлийг Амстердам дахь машины зогсоолын эрэлт, замын хөдөлгөөний урсгалыг тодорхойлоход ашигласнаар тээврийн хэрэгслийг бодит цаг хугацаанд хянах, жолооч нарт хамгийн сайн замыг сонгох боломжийг олгодог байна.

  Испанийн Сантандер хот нь барилга байгууламж, дэд бүтэц, тээвэр, холбооны сүлжээг холбосон 20,000 мэдрэгчтэй бөгөөд протокол, технологийн төхөөрөмж, туслах үйлчилгээ зэрэг харилцан үйлчлэл, менежмент гэх мэт зүйлсийн интернетийн функцийг турших, туршилтын физик зайг санал болгодог. Мэдрэгчүүд нь бохирдлын түвшин, дуу чимээ, замын хөдөлгөөн, зогсоол зэргийг хянадаг.

 Цахим картууд (ухаалаг карт гэгддэг) нь ухаалаг хотын хүрээнд нийгмийн нийтлэг платформ юм. Эдгээр карт нь өвөрмөц шифрлэгдсэн танигчтай бөгөөд эзэмшигч нь засгийн газрын үйлчилгээний (эсвэл электрон үйлчилгээ) сайтууд руу данс үүсгэлгүйгээр нэвтрэх боломжийг олгодог. Нэг танигч нь үйлчилгээ үзүүлэх үйлчилгээг сайжруулах, бүлгийн нийтлэг ашиг сонирхлыг тодорхойлох зорилгоор засгийн газарт иргэд, тэдний сонголтын талаархи мэдээллийг нэгтгэх боломжийг олгодог. 

   2015 онд Juniper Research-ийн гаргасан Smart Cities судалгаагаар Барселона "ухаалаг хотуудын" чансаанд дэлхийд нэгдүгээрт орсон. 

Жил бүр Барселона хотод олон улсын "Smart City Expo World Expo" бага хурал болдог бөгөөд энэ үеэр томоохон хотуудын удирдлагууд, технологийн компаниуд "ухаалаг хотыг" хөгжүүлэх чиглэлээр өөрсдийн шийдлүүдийг танилцуулдаг.

  Английн Милтон Кейнс хот өөрийгөө "ухаалаг хот" болгох санаачилга гаргасан ба  түүний гол зорилго нь эрчим хүч, ус, тээврийн хэрэглээг оновчтой болгох, хотын эдийн засгийн өсөлтийг дэмжихэд оршино.

Энэ нь хотын системд хамаарах асар их хэмжээний мэдээллийг янз бүрийн эх үүсвэрээс цуглуулах, удирдахад дэмжлэг үзүүлдэг дэвшилтэт MK Мэдээллийн Төвийг бий болгох санаа юм. Энэхүү мэдээлэл нь цахилгаан хэрэгсэл, усны хэрэглээ, замын хөдөлгөөний урсгал, хиймэл дагуулын мэдээлэл, нийгмийн болон эдийн засгийн мэдээлэл, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр эсвэл тусгай програмаар олж авсан краудсорсингын талаархи мэдээллүүд байдаг.

    Хотын удирдлагууд метрополисын удирдлагад "ухаалаг хот" гэсэн төсөл боловсруулж Цахим Москва ба Мэдээллийн хот гэсэн хоёр хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн. Эхний хөтөлбөр нь төрийн албан хаагчид болон нийгмийн ажилтнуудад хотыг холбооны дэд бүтцийн менежмент, дижитал технологийн паркаар хангаж өгсөн. Метрополис дахь "Мэдээллийн хот" -ын хүрээнд хотын үйл явцыг автоматжуулах ажил эрхэлж, олон үйлчилгээг тоон хэлбэрт шилжүүлсэн.

  Автоматжуулалт нь эмийн эмчилгээ - нэгдсэн эмнэлгийн мэдээлэл, шинжилгээний систем (EMIAS), боловсрол - Москвагийн цахим сургууль (MES), оршин суугчдад зориулсан хотын удирдлага - Идэвхтэй иргэн, олон нийтийн эх үүсвэрийг хайж буй олон.mos.ru платформ, бизнесийн харилцаа холбоо - Москвагийн ханган нийлүүлэгчдийн портал ба метрополисын дижитал технологийн талаархи платформ ICT.Moscow, засгийн газрын үйлчилгээ - mos.ru болон амьдралын бусад салбарууд болно. Мөн Москва хотын "Ухаалаг хот - 2030" дижитал стратеги боловсруулсан.

Энэхүү стратеги нь нийгмийн болон хүний капиталыг хөгжүүлэх, дижитал хөдөлгөөн, ухаалаг эдийн засаг, тохилог хотын орчин, дижитал засаг гэсэн 6 үндсэн чиглэлд суурилсан байна. 

   АСЕАН-ийн ухаалаг хотуудын сүлжээ. 2018 онд АСЕАН-ын Ухаалаг хотуудын сүлжээг бий болгох ажлыг эхлүүлсэн. (тухайн жилдээ Сингапур улс холбоог даргалж байсан) Сүлжээний үзэл баримтлал нь Зүүн Өмнөд Азийн 26 "туршилтын" хотуудын хооронд хүн амын давалгаа, ус, агаарын бохирдол, ядуурал, нийгмийн цоорхой, аюулгүй байдлын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх талаар туршлага солилцоход чиглэгдсэн болно.

  Сүлжээний стратегийн зорилтод эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, тогтвортой орчныг дэмжих, АСЕАН-ийн гишүүн орнуудын хотуудын хүмүүсийн амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх, үйлчилгээний чанарыг сайжруулах орчин үеийн хөдөлгөөнт апликэйшн нэвтрүүлэх, нийгэмтэй харилцахдаа байгууллагын саад тотгорыг  арилгах, хотын захиргааны байгууллагуудын хэсгийг цахим сайтад шилжүүлэх, цахим иргэний үнэмлэх боловсруулах (Сингапур), бодит цагийн хяналтын системийг нэвтрүүлэх зэрэг төслүүд багтсан болно.

  Тэрчлэн замын хөдөлгөөний менежментийн ухаалаг технологи, ус зайлуулах систем суурилуулах, байгаль орчны хяналт, усны хангамж, газарзүйн мэдээллийн систем (GIS), цахилгаан дамжуулалтын алдагдлыг бууруулах, хог зайлуулалтын орчин үеийн системийг бий болгох, ашиглах, сайжруулах асуудлууд орсон байна.

Н.Шаравжамц  /ШУТИС-ийн Дархан-Уул аймаг дахь технологийн сургуулийн ахлах багш, мэргэшсэн инженер/